Ιοί και Καρκίνος

 Μπαρώνα Φωτεινή 

Για τους περισσότερους καρκίνους, δεν είναι πλήρως γνωστή η σειρά των γεγονότων, η ο ποία ευθύνεται για τη μεταστροφή ενός κυττάρου σε καρκινικό (πορεία ογκογένεσης), φαίνεται όμως ότι η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει 4-6 στάδια. 

Πολλά από τα στάδια της μεταστροφής αυτής μπορεί να ενεργοποιηθούν από περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως χημικά, ακτινοβολίες και ορισμένους ιούς.

Οι ιοί που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο ονομάζονται ογκογόνοι. Ένδειξη για το αν εάν ένας ιός είναι ογκογόνος αποτελεί η ύπαρξη, μέσα στο καρκινικό κύτταρο, ιϊκού DNA, που μπορεί να είναι όλο το γονιδίωμα του ιού ή μέρους αυτού. 

Σε ορισμένους καρκίνους, το ιϊκό DNA βρίσκεται ενσωματωμένο σε ένα χρωμόσωμα του κυττάρου ενώ σε άλλους το συναντάμε σε πολλά αντίγραφα, ως κυκλικό DNA (cccDNA). Σε πολλές περιπτώσεις ένα ή δύο γονίδια του ιού εκφράζονται στο καρκινικό κύτταρο με αποτέλεσμα να ανιχνεύονται ιϊκές πρωτεΐνες.

Από τους καρκίνους που εμφανίζονται στις γυναίκες το 20% περίπου οφείλονται σε ιούς ενώ στους άνδρες το 8%.

1. Καρκίνοι που σχετίζονται με τον papillomavirus

Papillomavirus

Ο καρκίνος του τραχήλου είναι ο τρίτος στη σειρά καρκίνος που προσβάλει τις γυναίκες με μισό εκατομμύριο νέες περιπτώσεις και 280.000 θανάτους ετησίως παγκοσμίως. Οι περισσότεροι αν όχι όλοι οι καρκίνοι αυτοί οφείλονται στον papillomavirus.

Οι papillomaviruses είναι μικροί DNA ιοί των θηλαστικών και των πτηνών. Υπάρχουν 100 διαφορετικοί τύποι papillomavirus που διαφέρουν στην αλληλουχία του DNA τους και προσβάλλουν τον άνθρωπο (HPV-Human papillomavirus). 

Εισέρχονται στο σώμα μέσω αμυχών και προσβάλουν τα κύτταρα της κερατίνης στιβάδος του δέρματος ή μια βλεννώδη μεμβράνη. Κάθε τύπος HPV μολύνει συγκεκριμένο σημείο, όπως χέρια και γεννητικά όργανα, με αποτέλεσμα έναν καλοήθη πίλο (papilloma) ή ένα καρκίνωμα.

Οι papillomaviruses που προσβάλλουν τα γεννητικά όργανα μεταδίδονται με την σεξουαλική επαφή. Οι περισσότερες μολύνσεις από papillomavirus δεν διαρκούν. Στα άτομα όμως που η μόλυνση παραμένει υπάρχει κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου. 

Ο κίνδυνος αυτός σχετίζεται με 15 τύπους (υψηλού κινδύνου) HPV με κυριότερους τους HPV-16 και HPV-18, ενώ οι τύποι HPV-6 και HPV-11 ανήκουν σ΄αυτούς χαμηλού κινδύνου που ευθύνονται για καλοήθεις πίλους των γεννητικών οργάνων. 

Τα κύτταρα της κερατίνης στιβάδος του δέρματος, ξενιστές των papillomaviruses, σταματούν να διαιρούνται καθώς διαφοροποιούνται. Όταν όμως μολυνθούν από papillomaviruses υψηλού κινδύνου, οδηγούνται σε συνεχή πολλαπλασιασμό με αποτέλεσμα την εμφάνιση καρκινογένεσης. 

Τα στάδια μετατροπής ενός φυσιολογικού κυττάρου του τραχήλου σε καρκινικό περιλαμβάνουν μια σειρά μορφολογικών αλλαγών οι οποίες μπορεί να ανιχνευθούν με την παρατήρηση επιχρίσματος τραχήλου. Αν ανιχνευθούν προκαρκινικά κύτταρα, αυτά μπορεί να καταστραφούν ή να αφαιρεθούν προκειμένου να αποφευχθεί η ανάπτυξη ενός όγκου. 

Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι papillomaviruses υψηλού κινδύνου μπορεί να προκαλέσουν καρκινογένεση και σε άλλα σημεία του σώματος, όπως πρωκτό, κεφαλή, λαιμό. 

Οι papillomaviruses φαίνεται ότι εμπλέκονται και σε μια σπάνια μορφή καρκίνου του δέρματος, η οποία έχει γενετική βάση, την epidermodysplasia verruciformis.

2. Καρκίνοι που σχετίζονται με τον polyomavirus

Polyomavirus

Οι polyomaviruses έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τους papillomaviruses με μόνη διαφορά το πολύ μικρό μέγεθος. Ξενιστές τους είναι τα θηλαστικά και τα πτηνά και οι περισσότερες μολύνσεις από polyomaviruses είναι ασυμπτωματικές.

Δύο polyomaviruses ανθρώπου είναι γνωστοί. Ο JC και ο BK οι οποίοι ονομάστηκαν έτσι από τα αρχικά των ανθρώπων από τους οποίους απομονώθηκαν για πρώτη φορά. Και οι δύο αυτοί ιοί είναι πολλοί συνηθισμένοι και έχει βρεθεί ότι τι 80% των ενηλίκων είναι οροθετικοί σ΄ αυτούς. 

Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ιοί αυτοί εμπλέκονται στην ανάπτυξη ορισμένων τύπων καρκίνου σε ανθρώπους, ειδικά σε όγκους του εγκεφάλου. Οι ενδείξεις αυτές αφορούν στην παρουσία ιϊκού DNA του JK ή του BK και πρωτεΐνης στα καρκινικά κύτταρα.

Ένας polyomavirus των πιθήκων, ο SV40, απομονώθηκε για πρώτη φορά από πρωτογενείς κυτταροκαλλιέργειες νεφρών πιθήκου. Οι κυτταροκαλλιέργειες αυτές χρησιμοποιούντο για την παραγωγή του ιού της πολιομυελίτιδας (poliovirus), προκειμένου να παρασκευαστούν εμβόλια έναντι αυτού του ιού. 

Με τον τρόπο αυτό εκατομμύρια ανθρώπων οι οποίοι είχαν λάβει το συγκεκριμένο εμβόλιο μολύνθηκαν με τον SV40. Έχει προταθεί η σύνδεση του SV40 με ορισμένους τύπους καρκίνου του ανθρώπου, όπως καρκίνος του εγκεφάλου και κακόηθες μεσοθηλίωμα, οι προτάσεις όμως αυτές αμφισβητούνται.

3. Καρκίνοι που σχετίζονται με τον ιό Epstein-Barr

Ο ιός Epstein-Barr

Το λέμφωμα του Burkitt (BL), είναι ένας καρκίνος των Β λεμφοκυττάρων, που εμφανίζεται με μεγάλη συχνότητα στα παιδιά της Κεντρικής Αφρικής και πρώτη φορά τον περιέγραψε ο Denis Burkitt. 

Σε μικρό χρονικό διάστημα μετά, ο Antony Epstein δημιούργησε κυτταρικές σειρές από τον καρκίνο ασθενούς, οι οποίες βρέθηκε ότι είναι μολυσμένες με έναν ερπητοϊό ο οποίος ονομάστηκε Epstein Barr virus (EBV). 

Περιπτώσεις ατόμων με BL παρουσιάζονται και σε άλλες περιοχές του κόσμου, γενικά όμως αυτές δε σχετίζονται με τον EBV. 

Ένας άλλος καρκίνος που σχετίζεται με τον EBV είναι το ρινοφαρυγγικό καρκίνωμα (NPC). Και αυτός ο καρκίνος εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα σε ορισμένες περιοχές.

Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι μολυσμένοι με τον EBV, αλλά οι παράγοντες που περιορίζουν τα περιστατικά BL και NPC σε συγκεκριμένες περιοχές είναι άγνωστοι. 

Η περιοχή της Αφρικής με πολλά περιστατικά είναι η περιοχή της Ελονοσίας που οφείλεται στο Plasmodium falciparum, και για το λόγο αυτό θεωρείται ότι το παράσιτο αυτό ενοχοποιείται όσο και ο EBV. 

Στη Νότια Κίνα, το NPC εμφανίζεται ομαδικά σε κάποιες οικογένειες, γεγονός που φανερώνει ότι κάποιο γονίδιο αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου. Άλλος παράγοντας που φαίνεται ότι συμβάλει είναι η διατροφή με παστά ψάρια.

Άλλοι καρκίνοι που συνδέονται με τον EBV είναι:
• Ορισμένες περιπτώσεις λεμφώματος του Hodgkin΄ς
• Λέμφωμα non- Hodgkin΄ς σε ασθενείς με AIDS
• Διαταραχή του πολλαπλασιασμού των λεμφοκυττάρων μετά από μεταμόσχευση

4. Kaposi΄s Sarcoma

Ο ιός KSHV

Το Kaposi΄s Sarcoma περιγράφηκε για πρώτη φορά τον 19ο αιώνα, ως ένας σπάνιος καρκίνος του δέρματος που εμφανιζόταν κυρίως σε ηλικιωμένους άνδρες της Μεσογείου. Με την έλευση του AIDS η εικόνα μεταβλήθηκε. Έγινε πλέον ο συνηθέστερος καρκίνος των ασθενών με AIDS.

Το 1994 ανακαλύφθηκε ότι στα καρκινικά κύτταρα υπήρχε το DNA ενός νέου ερπητοϊού, ο οποίος στη συνέχεια απομονώθηκε και ονομάστηκε Kaposi΄s sarcoma-assosiated herpesvirus (KSHV). 

Ο ιός μπορεί να εντοπιστεί σε πολλές περιοχές της γης, όμως με μεγαλύτερη συχνότητα εμφανίζεται στην κεντρική Αφρική και είναι συνηθέστερος στους ομοφυλόφιλους άνδρες. Ο ιός αυτός φαίνεται ότι σχετίζεται και με άλλους καρκίνους που προέρχονται από τα Β λεμφοκύτταρα.
5. Adult T cell leukaemia

Λεμφοκύτταρο μολυσμένο από HTLV-1Η Adult T cell leukaemia σχετίζεται με την μόλυνση από τον human T-lymphotropic virus 1 (HTLV-1). Ο ιός εντοπίζεται περισσότερο στην Ν.Δ Ιαπωνία όπου και έχουμε πολλές περιπτώσεις τέτοιων καρκίνων. 

Ο HTLV-1 είναι ρετροϊός και κάθε καρκινικό κύτταρο φέρει ένα αντίγραφο του DNA του προϊού ενσωματωμένο σε ένα χρωμόσωμα.

6. Hepatocellular carcinoma

Ιός Ηπατίτιδας C

Το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα (καρκίνος του ήπατος), αποτελεί το 4-5% των περιπτώσεων καρκίνου παγκοσμίως. Παράγοντες που ευθύνονται για την εμφάνιση αυτού του καρκίνου είναι η κατανάλωση τοξινών από μουχλιασμένες τροφές και δύο ιοί: ιός της ηπατίτιδας Β (HBV) και ο ιός της ηπατίτιδας C (HCV). 

Ο σημαντικότερος παράγοντας για τον καρκίνο του ήπατος είναι ο HBV και τα περισσότερα περιστατικά υπολογίζονται στην Ασία την κεντρική και νότια Αφρική. 

Στους περισσότερους καρκίνους, το DNA του HBV βρίσκεται ενσωματωμένο στο γονιδίωμα του κυττάρου, και στις περισσότερες περιπτώσεις το DNA του ιού έχει υποστεί ανακατατάξεις συμπεριλαμβανομένων και των ελλείψεων.

Βιβλιογραφία: Carter B. J. and Saunders A. V. (2007). Chapter 20 in Virology: Principles and Applications, Wiley.

πηγή