Τρία πολύ σημαντικά παρακλάδια της φιλοσοφίας εμφανίστηκαν περίπου στην ίδια περίοδο της αρχαιότητας, δηλαδή από το 600 έως το 400 π.Χ.
Το ένα παρακλάδι, που ήταν και υπεύθυνο για τη γενική εικόνα που έχουν οι περισσότεροι για τους φιλόσοφους, είναι η Αθηναϊκή σχολή με κορυφαίες φυσιογνωμίες τους Σωκράτη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Αυτοί βασίζονταν και σε μερικούς σπουδαίους προσωκρατικούς (όπως οι Κυνικοί και οι πρώιμοι Στωικοί).
Τον ίδιο καιρό, σε ένα διαφορετικό σημείο του πλανήτη, οι Σοφοί των Δασών της Ινδίας, με πιο διάσημο τον Σιντάρτα Γκοτάμα (Βούδα), συμπλήρωναν την ινδουιστική κοσμοθεωρία.
Στην άλλη άκρη του κόσμου, ο Κομφούκιος και ο Λάο Τσου ανέπτυσσαν τον κομφουκιανισμό και τον τσοϊσμό, τα οποία μαζί με το παλιότερο I Τσινγκ αποτελούσαν τον πυρήνα της κινέζικης φιλοσοφίας.
Στην άλλη άκρη του κόσμου, ο Κομφούκιος και ο Λάο Τσου ανέπτυσσαν τον κομφουκιανισμό και τον τσοϊσμό, τα οποία μαζί με το παλιότερο I Τσινγκ αποτελούσαν τον πυρήνα της κινέζικης φιλοσοφίας.
Αυτή η κρίσιμη περίοδος των αρχαίων πολιτισμών διαμόρφωσε την ιστορία της φιλοσοφίας.
«Δεν μπορεί κάποιος να αγνοήσει τόσο μεγάλα μυαλά όπως ο Κομφούκιος και ο Λάο Τσου, εάν είναι έστω και λίγο ικανός να εκτιμήσει την ποιότητα των σκέψεων που αντιπροσωπεύουν, πόσο μάλλον μπορεί κανείς να παραβλέψει ότι το I Τσινγκ ήταν η κύρια πηγή έμπνευσης τους…»
ΚΑΡΛ ΓΙΟΥΝΓΚ
Οι ινδικές φιλοσοφίες, ο ινδουισμός και ειδικότερα ένας από τους δυο μη ορθόδοξους κλάδους του, ο βουδισμός, τονίζουν την κυκλική φύση της ύπαρξης, την προσωρινότητα των πάντων, τα δηλητηριώδη αποτελέσματα των επιθυμιών και τη σημασία της μη εξάρτησης.
Η εξάρτηση, είτε από τον εαυτό μας είτε από άλλους είτε από πράγματα, είναι η κύρια αιτία της δυστυχίας.
Ένας τρόπος να ελαττώσουμε τη δυστυχία είναι να ελευθερωθούμε από την εξάρτηση. Η ινδική φιλοσοφία γενικά — ο ινδουισμός ή ο βουδισμός — υποστηρίζει ότι πρέπει να κάνουμε τα πάντα πρόθυμα, σαν εξυπηρέτηση και όχι για να καρπωθούμε τα αποτελέσματα των κόπων.
Ο βουδισμός τηρεί την ηθική ισότητα των ανθρώπων, αλλά υποστηρίζει την προσωπική ευθύνη καθώς και τη συμπόνια προς τους άλλους. Διδάσκει ότι ο ταραγμένος νους, ο αρπακτικός εγωισμός και οι αισθησιακοί πόθοι παρεμβάλλονται συνεχώς στην επίτευξη της πνευματικής ηρεμίας (βουδιστική φύση), και προσφέρει πολλές πρακτικές που περιοδικά σταθεροποιούν το ανήσυχο μυαλό, σπάνε τα δεσμά της επιθυμίας / και επιτρέπουν στο άτομο να παραμείνει συνολικά και ξεκάθαρα σε κατάσταση ηρεμίας. Ένας στόχος του βουδισμού είναι μια ζωή χωρίς προβλήματα.
Ο Βούδας έγραψε για τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες (ή μάλλον οι γραφείς και οι μαθητές του, αφού ο ίδιος δεν άφησε κανένα γραπτό από το δικό του χέρι). Είναι ισχυρές φιλοσοφικές θεραπείες. Αυτές οι αλήθειες ορίζουν ένα μονοπάτι μέσα από τις σκληρότερες δοκιμασίες της ζωής, οπότε είναι χρήσιμες για ανθρώπους σε εξαιρετικά ακραίες καταστάσεις.
Η πρώτη Αλήθεια είναι ότι η ζωή περιλαμβάνει δυστυχία. Η δεύτερη ότι η δυστυχία προκαλείται. Δεν συμβαίνει τυχαία. Η τρίτη ότι μπορούμε να βρούμε το αίτιο και να σπάσουμε την αλυσίδα των συμβάντων που προκαλούν τη δυστυχία για να την αποτρέψουμε. Αφαιρώντας την αιτία, μπορούμε να εξαλείψουμε και το αποτέλεσμα. Η τέταρτη ότι πρέπει να εκπαιδευτούμε για να πετύχουμε το σκοπό που περιγράφει το τρίτο σημείο.
Στη βουδιστική σκέψη οτιδήποτε και να κάνουμε έχει επιπτώσεις, συμπεριλαμβανόμενης της ηθικής μας συμπεριφοράς, παρόλο που δεν μπορούμε να καθορίσουμε πόσο χρόνο θα κάνει να εκδηλωθεί η επίπτωση ή τι μορφή θα έχει.
Ο Βούδας έγραψε για τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες (ή μάλλον οι γραφείς και οι μαθητές του, αφού ο ίδιος δεν άφησε κανένα γραπτό από το δικό του χέρι). Είναι ισχυρές φιλοσοφικές θεραπείες. Αυτές οι αλήθειες ορίζουν ένα μονοπάτι μέσα από τις σκληρότερες δοκιμασίες της ζωής, οπότε είναι χρήσιμες για ανθρώπους σε εξαιρετικά ακραίες καταστάσεις.
Η πρώτη Αλήθεια είναι ότι η ζωή περιλαμβάνει δυστυχία. Η δεύτερη ότι η δυστυχία προκαλείται. Δεν συμβαίνει τυχαία. Η τρίτη ότι μπορούμε να βρούμε το αίτιο και να σπάσουμε την αλυσίδα των συμβάντων που προκαλούν τη δυστυχία για να την αποτρέψουμε. Αφαιρώντας την αιτία, μπορούμε να εξαλείψουμε και το αποτέλεσμα. Η τέταρτη ότι πρέπει να εκπαιδευτούμε για να πετύχουμε το σκοπό που περιγράφει το τρίτο σημείο.
Στη βουδιστική σκέψη οτιδήποτε και να κάνουμε έχει επιπτώσεις, συμπεριλαμβανόμενης της ηθικής μας συμπεριφοράς, παρόλο που δεν μπορούμε να καθορίσουμε πόσο χρόνο θα κάνει να εκδηλωθεί η επίπτωση ή τι μορφή θα έχει.
Μπορεί να μην είναι δική μας επιλογή αν θα βρεθούμε σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, μα έχουμε επιλογή για το τι κάνουμε στις καταστάσεις στις οποίες βρισκόμαστε. Διαλέγουμε μεταξύ του καλού και του κακού, και αν κάνουμε καλές επιλογές, καλά πράγματα θα συμβούν. Αν κάνουμε κακές επιλογές, άσχημα πράγματα συμβαίνουν. Έτσι εκχωρείται ένα μέτρο υπευθυνότητας και ελέγχου στους ανθρώπους.
Σε αντίθεση, ο ινδουισμός μπορεί να καταλήξει στην παθητικότητα εξαιτίας της πεποίθησης περί της μετενσάρκωσης. Αν αυτή η ζωή που ζει κανείς είναι αμοιβή ή τιμωρία για μια προηγούμενη ζωή, τι διαφορά θα μπορούσαν να προκαλέσουν οι πράξεις κάποιου;
Ο βουδισμός αντιμετωπίζει τη ζωή σαν μια ακολουθία στιγμών (σε αντίθεση με την ακολουθία ζωών του ινδουισμού), και ότι συμβαίνει σε κάθε στιγμή επηρεάζει αυτό που συμβαίνει στην επόμενη. Αυτή είναι η πιο αισιόδοξη στάση και αυτή που απαιτεί περισσότερη προσωπική ευθύνη. Ούτως ή άλλως, υπάρχει η προτροπή προς την ηθική ανάπτυξη, σε αντίθεση με τη δυτική προσήλωση στην επιστημονική πρόοδο μόνο ή πάνω από όλα.
«Θα αποκαλύψω αυτή τη γνώση σε σας και το πως θα μπορέσετε να την πραγματοποιήσετε· μια γνώση που, όταν επιτευχθεί, δεν παραμένει τίποτ’ άλλο που να αξίζει να έχει κανείς σε αυτή τη ζωή».
Έχοντας επίγνωση όσον αφορά το πώς και γιατί αλλάζουν τα πράγματα, η αλλαγή θα σας φανεί πιο φυσική και θα είστε σε θέση να την περιμένετε και να κάνετε τη σωστή κίνηση, την κατάλληλη στιγμή.
Φιλόσοφοι όπως ο Λάο Τσου (συγγραφέας του Τάο Τ ε Κινγκ), ο Κομφούκιος και οι ανώνυμοι συγγραφείς του I Τσινγκ μάς διδάσκουν να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε στις καταστάσεις που μπορούμε, όπως και σε αυτές που δεν είναι υπό τον έλεγχο μας, και στις άσχημες καταστάσεις επίσης.
Σε κάθε περίπτωση, είμαστε υπόλογοι για τις αποφάσεις μας. Παρά τη συνεχή αλλαγή, ο κόσμος εμφανίζεται σαν ένα μέρος που κυριαρχεί η τάξη. Για να κατανοήσουμε τον τρόπο που λειτουργεί ο ανθρώπινος κόσμος, θα πρέπει να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο φυσικός κόσμος και να συνειδητοποιήσουμε τις ομοιότητες.
Η πιο κοινή μετάφραση του «Τάο» είναι «οδός», εννοώντας το δρόμο που ακολουθούν τα πράγματα. Ο καλύτερος τρόπος για τον άνθρωπο είναι να ζει σε αρμονία με τους φυσικούς νόμους που διαμορφώνουν τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες.
Η κινέζικη φιλοσοφία επικεντρώνεται στην αναζήτηση του πως να ζήσει κανείς μια καλή ζωή. Εάν τα άτομα ζουν καλά, τότε και η κοινωνία είναι αγαθή, χωρίς προστριβές, ευπρεπής και παραγωγική. Δεν θεωρεί ότι μόνο η γνώση είναι το μονοπάτι για μια καλύτερη ζωή (όπως κατά το πλείστον θεωρεί η δυτική σκέψη).
Ο βουδισμός αντιμετωπίζει τη ζωή σαν μια ακολουθία στιγμών (σε αντίθεση με την ακολουθία ζωών του ινδουισμού), και ότι συμβαίνει σε κάθε στιγμή επηρεάζει αυτό που συμβαίνει στην επόμενη. Αυτή είναι η πιο αισιόδοξη στάση και αυτή που απαιτεί περισσότερη προσωπική ευθύνη. Ούτως ή άλλως, υπάρχει η προτροπή προς την ηθική ανάπτυξη, σε αντίθεση με τη δυτική προσήλωση στην επιστημονική πρόοδο μόνο ή πάνω από όλα.
«Θα αποκαλύψω αυτή τη γνώση σε σας και το πως θα μπορέσετε να την πραγματοποιήσετε· μια γνώση που, όταν επιτευχθεί, δεν παραμένει τίποτ’ άλλο που να αξίζει να έχει κανείς σε αυτή τη ζωή».
ΜΠΑΓΚΑΒΑNT ΓΚΙΤΑ
Η κινέζικη φιλοσοφία έχει σαν κεντρική αρχή ότι τα πάντα αλλάζουν. Δεν πρέπει να περιμένει κανείς μόνιμη κατάσταση σε οποιονδήποτε τομέα της ζωής και για να μην μπερδεύεται εξαιτίας της καινούριας κατάστασης που προκαλεί κάθε αλλαγή, θα πρέπει να προσπαθεί να κατανοήσει τη φύση της αλλαγής.Έχοντας επίγνωση όσον αφορά το πώς και γιατί αλλάζουν τα πράγματα, η αλλαγή θα σας φανεί πιο φυσική και θα είστε σε θέση να την περιμένετε και να κάνετε τη σωστή κίνηση, την κατάλληλη στιγμή.
Φιλόσοφοι όπως ο Λάο Τσου (συγγραφέας του Τάο Τ ε Κινγκ), ο Κομφούκιος και οι ανώνυμοι συγγραφείς του I Τσινγκ μάς διδάσκουν να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε στις καταστάσεις που μπορούμε, όπως και σε αυτές που δεν είναι υπό τον έλεγχο μας, και στις άσχημες καταστάσεις επίσης.
Σε κάθε περίπτωση, είμαστε υπόλογοι για τις αποφάσεις μας. Παρά τη συνεχή αλλαγή, ο κόσμος εμφανίζεται σαν ένα μέρος που κυριαρχεί η τάξη. Για να κατανοήσουμε τον τρόπο που λειτουργεί ο ανθρώπινος κόσμος, θα πρέπει να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο φυσικός κόσμος και να συνειδητοποιήσουμε τις ομοιότητες.
Η πιο κοινή μετάφραση του «Τάο» είναι «οδός», εννοώντας το δρόμο που ακολουθούν τα πράγματα. Ο καλύτερος τρόπος για τον άνθρωπο είναι να ζει σε αρμονία με τους φυσικούς νόμους που διαμορφώνουν τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες.
Η κινέζικη φιλοσοφία επικεντρώνεται στην αναζήτηση του πως να ζήσει κανείς μια καλή ζωή. Εάν τα άτομα ζουν καλά, τότε και η κοινωνία είναι αγαθή, χωρίς προστριβές, ευπρεπής και παραγωγική. Δεν θεωρεί ότι μόνο η γνώση είναι το μονοπάτι για μια καλύτερη ζωή (όπως κατά το πλείστον θεωρεί η δυτική σκέψη).
Η ποιότητα της ζωής πηγάζει από την αντανάκλαση του καθήκοντος και της ηθικής, την ερμηνεία των εμπείρων και την κατανόηση των διαδικασιών.
Από το βιβλίο Πλάτωνας, όχι Πρόζακ (Λου Μαρίνοφ) εκδ. Λιβάνη
