Η ανθρώπινη μνήμη είναι στενά συνδεδεμένη με τα συναισθήματα. Τείνουμε να θυμόμαστε πιο εύκολα γεγονότα τα οποία έχουν κάποιο συναισθηματικό φορτίο, είτε αυτό είναι θετικό είτε αρνητικό. Οι περισσότεροι θα θυμόσασταν που βρισκόσασταν όταν μάθατε για κάποιον ξαφνικό θάνατο κάποιου συγγενικού σας προσώπου ή τα γεγονότα που έλαβαν χώρα όταν σαν έκαναν ένα πάρτι έκπληξη (εγώ τουλάχιστον ακόμη θυμάμαι το «πάρτι» που οργάνωσαν οι συμφοιτητές μου για τα γενέθλιά μου στο πρώτο έτος της σχολής μου).
Φυσικά σε κάποιες περιπτώσεις έντονα αρνητικά συναισθηματικά γεγονότα μπορούν να οδηγήσουν προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση: την αμνησία. Η μη πρόσβαση σε αποθηκευμένες πληροφορίες που μπορεί να μας στεναχωρήσουν και να απειλήσουν το εγώ μας ουσιαστικά μας προστατεύει, τουλάχιστον προσωρινά.
Τραυματικά γεγονότα όπως βιασμός, απόπειρα δολοφονίας ή ξυλοδαρμός μπορεί να προκαλέσουν απώλεια μνήμης. Ο βαθμός της αμνησίας μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο και από γεγονός σε γεγονός. Το ίδιο γεγονός εκλαμβάνεται διαφορετικά ανάλογα με την προσωπικότητα του ατόμου, τις αντικειμενικές περιβαλλοντικές συνθήκες κ.τ.λ.
Έτσι, η απώλεια μνήμης μπορεί να είναι προσωρινή και να διαρκέσει από μερικές ώρες έως μερικούς μήνες ή και μόνιμη, οπότε μπορεί να διαρκέσει για πιο μεγάλα χρονικά διαστήματα (ίσως και ολόκληρη τη ζωή του ατόμου). Στις πιο δύσκολες περιπτώσεις η αμνησία μπορεί να πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις με αποτέλεσμα το άτομο να ξεχνάει ακόμη και βασικά στοιχεία της ταυτότητάς του.
Ένα κεντρικό ερώτημα λοιπόν στο θέμα της αμνησίας μετά από ένα τραυματικό γεγονός είναι το γιατί κάποιοι είναι πιο ευάλωτοι από άλλους.
Είναι τα γονίδια;
Οι τελευταίες έρευνες πάνω στην νευροψυχολογία και την βιολογία του άγχους προσπαθούν να ρίξουν φως πάνω στο θέμα της ευαισθησίας της μνήμης μετά από τραυματικά γεγονότα. Σε μια έρευνα του Dr Strange του Wellcome Trust Center for Neuroimaging στο Λονδίνο εστίασαν πάνω στον ρόλο των γονιδίων 5-HTTLPR τα οποία είναι υπεύθυνα για την σωστή μεταφορά του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνη στον εγκέφαλο[1] . Άτομα με ανωμαλίες στο συγκεκριμένο γονίδιο είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν κατάθλιψη μετά από ένα τραυματικό γεγονός, να αναπτύξουν Μετατραυματικό Στρες (PTSD), και να παρουσιάζουν αυξημένα επιπεδα άγχους γενικότερα.
Οι ερευνητές θέλησαν να δουν εάν οι ανωμαλίες σε αυτό το γονίδιο είναι το κλειδί το οποίο συνδέει την μνήμη με την ανάπτυξη άγχους (και κατ’ επέκταση οδηγεί στην αμνησία). Γι’ αυτό το λόγο σχεδίασαν ένα πείραμα στο οποίο οι συμμετέχοντες καλούνταν να απομνημονεύσουν μια σειρά από λέξεις. Οι λέξεις που καλούνταν να απομνημονεύσουν ήταν 2 ειδών: ουδέτερες (παιδί, σκέψη, σπίτι κτλ) και συναισθηματικά αρνητικά φορτισμένες (βιασμός, καρκίνος, έκτρωση κτλ). Αυτό που βρήκαν είναι ότι τα άτομα με ανωμαλίες στο γονίδιο 5-HTTLPR δυσκολευόντουσαν να θυμηθούν λέξεις που παρουσιάστηκαν πριν από τις συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις, τουλάχιστον περισσότερο σε σχέση με άτομα με «κανονικό» γονίδιο 5-HTTLPR.
Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής μπορούν να αξιοποιηθούν για την ερμηνεία της αναδρομικής αμνησίας όπου το άτομο ξεχνάει κάτι που έγινε πριν ένα τραυματικό γεγονός αλλά θυμάται αρκετές λεπτομέρειες από το ίδιο το τραυματικό γεγονός (κατ’ αναλογία με τα τους συμμετέχοντες που ξεχνούσαν τις λέξεις πριν τις συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις, αλλά όχι τις ίδιες τις συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις). Φυσικά το συγκεκριμένο γονίδιο δεν μπορεί να εξηγήσει όλες τις μορφές αμνησίας μετά από τραυματικό γεγονός, αλλά σίγουρα υπογραμμίζει το βιολογικό υπόβαθρο στις περιπτώσεις αυτές.
Ο ρόλος της αμυγδαλής
Όπως έχουμε πει και στο παρελθόν, η αμυγδαλή είναι ένα από τα συναισθηματικά κέντρα του εγκεφάλου. Βρίσκεται στο επίπεδο των κροταφικών λοβών και παίζει σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση συναισθημάτων και στην δημιουργία αναμνήσεων βάσει συναισθηματικών γεγονότων.
Η αμυγδαλή έχει άμεσες συνδέσεις με μια άλλη πολύ σημαντική περιοχή του εγκεφάλου, τον ιππόκαμπο, ο οποίος μεταξύ άλλων σχετίζεται με την δημιουργία καταχωρήσεων στην μακρόχρονη μνήμη. Υπό κανονικές συνθήκες η αμυγδαλή αυξάνει τη λειτουργία του ιπποκάμπου με αποτέλεσμα την δημιουργία μακροχρόνιων μνημών με συναισθηματικό περιεχόμενο. Όταν όμως η αμυγδαλή υπερλειτουργεί, όπως συμβαίνει κατά τη διάρκεια έντονων συναισθηματικών γεγονότων, τότε αναστέλλει την λειτουργία του ιπποκάμπου, με αποτέλεσμα να μην δημιουργούνται μακροχρόνιες μνήμες.
Άλλες έρευνες πάνω στο γονίδιο 5-HTTLRP έδειξαν ότι άτομα με ανωμαλίες στο εν λόγω γονίδιο παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα λειτουργίας της αμυγδαλής σε τραυματικά γεγονότα, κάτι που μπορεί να εξηγήσει την δυσκολία τους να δημιουργήσουν μνήμες κατά τη διάρκεια ενός τραυματικού γεγονότος. Και πάλι όμως αυτή η εξήγηση δεν είναι αρκετή. Δεν καλύπτει τις περιπτώσεις όπου η αμνησία επεκτείνεται και σε γεγονότα που έγιναν μετά το τραυματικό γεγονός ή –πολύ περισσότερο- τις περιπτώσεις απώλειας μνήμης βασικών στοιχείων ταυτότητας.
Οπότε;
Το ερώτημα της ευαλωτότητας κάποιων σε τραυματικά γεγονότα και ο λόγος της απώλειας μνήμης παραμένει ανοιχτό. Σίγουρα όμως φαίνεται πως η βιολογία είναι ένας βασικός πρωταγωνιστής. Γι’ αυτό άλλωστε οι φαρμακευτικές εταιρείες συνεχίζουν να δημιουργούν σκευάσματα που στοχεύουν στην καλύτερη εγκεφαλική λειτουργία ατόμων με απώλεια μνήμης.
Εικόνες
Περισσότερες Πληροφορίες / Βιβλιογραφία
