Αριστείδης, ο επονομαζόμενος Δίκαιος, (550-467 π.Χ), με βιβλιογραφία - links

Επιμέλεια - έρευνα: Δρ Δημήτρης Περδετζόγλου

Αριστείδης, ο γιος του Λυσιμάχου

Ο Αριστείδης, ο γιος του Λυσιμάχου, υπήρξε ένας από τις κορυφαίες πολιτικές προσωπικότητες που ανέδειξε η Αρχαία Αθήνα. Γεννήθηκε το 550 π.Χ. περίπου και κατάγονταν από τον δήμο της Αλωπεκής της Αντιοχίδας φυλής. 

Από τα πρώτα βήματα του στον πολιτικό βίο της πόλης του, συνδέθηκε με τον ιδρυτή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας Κλεισθένη και προσχώρησε στο αριστοκρατικό κόμμα έχοντας ως βασικό του πολιτικό αντίπαλο τον Θεμιστοκλή. 

Το πρώτο πολιτικό αξίωμα που έλαβε ο Αριστείδης ήταν αυτό της επιμελητείας των δημοσίων εξόδων, όταν και αποκάλυψε μια σειρά από οικονομικά σκάνδαλα και ατασθαλίες τα οποία αφορούσαν τον Θεμιστοκλή και συνεργάτες του. Ο Θεμιστοκλής αντέδρασε αμέσως προσπαθώντας να του χρεώσει οικονομικές ατασθαλίες, αλλά ο Αριστείδης απέδειξε το αβάσιμο των ισχυρισμών αυτών προστατεύοντας το όνομα του και την τιμή του.

Η πρώτη Περσική εκστρατεία με τον Δάτη και τον Αρταφέρνη, βρίσκουν τον Αριστείδη έναν από τους δέκα εκλεγμένους στρατηγούς, οι οποίοι ως γνωστόν, αναλάμβαναν την συνολική διοίκηση του Αθηναϊκού στρατού ανά ημέρα. 

Ο Αριστείδης υπήρξε ο πρώτος ο οποίος παραιτήθηκε από την στρατηγία δίνοντας την θέση του στον Μιλτιάδη πείθοντας και τους υπολοίπους να πράξουν το ίδιο για να υπηρετηθεί αποτελεσματικότερα το συμφέρον της πατρίδας. Ο Μιλτιάδης με την στρατηγία του συνέτριψε τους Πέρσες στην μάχη του Μαραθώνα και ο Αριστείδης πολέμησε δίπλα στον πολιτικό του αντίπαλο Θεμιστοκλή στην πρώτη γραμμή στο κέντρο της Αθηναϊκής παράταξης που δέχθηκε και την μεγαλύτερη Περσική πίεση

(ἐν δὲ τῇ μάχῃ μάλιστα τῶν Ἀθηναίων τοῦ μέσου πονήσαντος καὶ πλεῖστονἐνταῦθα χρόνον τῶν βαρβάρων ἀντερεισάντων κατὰ τὴν Λεοντίδα καὶ τὴνἈντιοχίδα φυλήν, ἠγωνίσαντο λαμπρῶς τεταγμένοι παρ' ἀλλήλους ὅ τε Θεμιστοκλῆς καὶ ὁ Ἀριστείδης).

Μετά το τέλος της μάχης, και την αποχώρηση του Περσικού στόλου ο Αθηναϊκός στρατός με επικεφαλής τον Μιλτιάδη έσπευσε να υπερασπιστεί την Αθήνα σε περίπτωση Περσικής επίθεσης και ο Αριστείδης ορίστηκε από τον Μιλτιάδη να παραμείνει με ένα στρατιωτικό τμήμα στο πεδίο της μάχης, φυλάσσοντας τους αιχμαλώτους και τα λάφυρα που είχε αφήσει ο εχθρός.

Ο Αριστείδης επέδειξε θαυμαστή ανιδιοτέλεια και εντιμότητα σε αυτή την περίπτωση επιβεβαιώνοντας την φήμη του, καθώς ούτε ο ίδιος καταχράστηκε το παραμικρό, ούτε επέτρεψε σε κανέναν οπλίτη που βρισκόταν στον χώρο να κλέψει από τα πλούτη που είχαν κατακτηθεί και άνηκαν στην πόλη, τηρώντας απόλυτη τάξη στον χώρο. Η συμπεριφορά του αυτή και η εν γένει πολιτεία του στα δημόσια πράγματα, η εντιμότητα και η ευθυκρισία που τον διέκρινε, του χάρισε το προσωνύμιο "Δίκαιος" που τον συνόδεψε σε όλη του την ζωή. 

Μετά τον θρίαμβο του Μαραθώνα η πολιτική αντιπαράθεση με τον Θεμιστοκλή εντάθηκε, καθώς ο Αριστείδης αντιτέθηκε στην στροφή της Αθήνας προς την θάλασσα, το εμπόριο και την πανελλήνια ναυτική υπεροχή. Ο Αριστείδης θεώρησε ότι αυτή η πολιτική απομάκρυνε τον Αθηναίο από την γη και τις πατροπαράδοτες αξίες της. 

Ο Θεμιστοκλής τότε κατάφερε να υποκινήσει τον φθόνο των Αθηναίων εναντίον του Αριστείδη και να τον εξοστρακίσει το 483 π.Χ. , εξουδετερώνοντας τον πολιτικά. Την αδικία αυτή ο Αριστείδης την δέχθηκε αγόγγυστα και χωρίς να κρατήσει μνησικακία για τους συμπολίτες του επέλεξε ως τόπο εξορίας του την Αίγινα, ώστε να βρίσκεται πλησίον της Αθήνας και να παρακολουθεί τις εξελίξεις στην πατρίδα του.

Ο Θεμιστοκλής

Ο Θεμιστοκλής

Η εκστρατεία του Ξέρξη τρία χρόνια μετά τον εξοστρακισμό του το 480 π. Χ., έφερε εκ νέου τον Αριστείδη στο πολιτικό προσκήνιο καθώς οι Αθηναίοι αποφάσισαν να επιτρέψουν την επιστροφή των εξόριστων, φοβούμενοι την πιθανότητα αυτοί να "μηδίσουν". Ο Αριστείδης προέτρεψε τους Αθηναίους να αγωνιστούν για την ελευθερία τους εναντίον του Πέρση εισβολέα (διετέλει προτρέπων καὶπαροξύνων τοὺς Ἕλληνας ἐπὶ τὴνἐλευθερίαν), αδιαφορώντας για την ισχύ του. Στήριξε την πολιτική του Θεμιστοκλή και του έδωσε πολύτιμες πληροφορίες και συμβουλές λίγο πριν την ναυμαχία της Σαλαμίνας, όταν και έγινε η συμφιλίωση των δύο ανδρών. 

Την προηγουμένη της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, ο Αριστείδης προέβλεψε την αξία της θέσης της Ψυττάλειας και με μια δύναμη Αθηναίων οπλίτων επιτέθηκε εναντίον των Περσών που κατείχαν το νησί και τους σκότωσε όλους (καὶ μάχην πρὸς τοὺς βαρβάρους συνάψας ἀπέκτεινε πάντας) καταλαμβάνοντας την επίκαιρη αυτή θέση. Την ημέρα της ναυμαχίας πολλά πλοία των δύο αντιπάλων ναυάγησαν στο νησί καθώς στην τοποθεσία έγιναν πολλές σφοδρές συγκρούσεις. 

Ο Αριστείδης κύριος της τοποθεσίας σκότωσε όλους τους Πέρσες που ναυαγούσαν από τα βυθιζόμενα Περσικά πλοία, ενώ έσωσε όλα τα Ελληνικά πληρώματα (τὴν δὲ νησῖδα τοῖςὅπλοις πανταχόθεν ὁ Ἀριστείδης περιστέψας ἐφήδρευε τοῖς ἐκφερομένοις πρὸς αὐτήν, ὡς μήτε τῶν φίλων τινὰ διαφθαρῆναι μήτε τῶν πολεμίων διαφυγεῖν).

Μετά την συντριβή του Ξέρξη στην Σαλαμίνα, ο Αριστείδης αντιτέθηκε στο φιλόδοξο σχέδιο του Θεμιστοκλή να καταστρέψουν τις γέφυρες στον Ελλήσποντο και να τον παγιδεύσουν στην Ευρώπη, αντιθέτως προέτρεπε τον Θεμιστοκλή να βρει τρόπο οι Πέρσες να εκκενώσουν τον Ελλαδικό χώρο το συντομότερο. 

Όταν ο Μαρδόνιος επανήλθε στους Αθηναίους με δελεαστικές ειρηνευτικές προτάσεις υποσχόμενος να ανοικοδομήσει την κατεστραμμένη τους πόλη, να τους δώσει πλούτη και να τους κάνει κυρίαρχους στην Ελλάδα υπό τον όρο ότι θα σταματούσαν να πολεμούν εναντίον των Περσών ο Αριστείδης έδειξε τον ήλιο και απάντησε "όσο αυτός θα πορεύεται αυτή την πορεία, οι Αθηναίοι θα πολεμούν τους Πέρσες για την χώρα που έχει λεηλατηθεί και για τα ιερά που έχουν βεβηλωθεί και κατακαεί" (τὸν ἥλιον δείξας, “ἄχρι ἂν οὗτος,” ἔφη, “ταύτην πορεύηται τὴν πορείαν, Ἀθηναῖοι πολεμήσουσι Πέρσαις ὑπὲρ τῆς δεδῃωμένης χώρας καὶ τῶν ἠσεβημένων καὶκατακεκαυμένων ἱερῶν.”). Την ίδια περήφανη απάντηση έστειλε γραπτώς στους Σπαρτιάτες που φοβούνταν μια πιθανή αποσκίρτηση των Αθηναίων.

Η μάχη των Πλαταιών

Σχεδιάγραμμα της μάχης των Πλαταιών

Σύντομα όλες οι Ελληνικές πόλεις που δεν είχαν "μηδίσει", έστειλαν στρατό εναντίον του Μαρδόνιου στις Πλαταιές για να συντρίψουν τον εισβολέα. Οι Σπαρτιάτες έστειλαν το άνθος του στρατού τους (5.000 Σπαρτιάτες με 35.000 βοηθητικούς) υπό τον Παυσανία, ενώ οι Αθηναίοι έστειλαν 8.000 οπλίτες υπό τον Αριστείδη στον οποίο είχαν δοθεί απεριόριστες αρμοδιότητες λόγω της έκτακτης περίστασης. 

Στο Ελληνικό στρατόπεδο ακόμα και σε αυτή την κρίσιμη στιγμή δεν έλειψαν οι εσωτερικές έριδες για εντελώς ασήμαντες αφορμές όπως ποιας πόλης οι στρατιώτες θα αγωνιστούν στην αριστερή πτέρυγα (την δεξιά πτέρυγα είχαν οι Σπαρτιάτες), ενώ στις παραμονές της μάχης εξυφάνθηκε μια ευρύτατη συνωμοσία σημαινόντων Αθηναίων πολιτών που επεδίωκαν την συνεννόηση με τον Μαρδόνιο. 

Ο Αριστείδης κατάφερε να συμβιβάσει τις ακατανόητες για την κρισιμότητα της περίστασης ενδοελληνικές φιλονικίες, ενώ από τους κρυφά μηδίζοντες Αθηναίους συνέλαβε μόνο οκτώ, δίνοντας στους υπόλοιπους την ευκαιρία να μετανοήσουν, ώστε να μην τραυματιστεί η ενότητα των Αθηναίων.

Ο Μαρδόνιος, λόγω έλλειψης εφοδίων αναγκάστηκε να επιτεθεί ξαφνικά με την πρόθεση να αιφνιδιάσει τους Έλληνες, αλλά αυτοί ειδοποιημένοι μυστικά την προηγούμενη νύχτα από τον Μακεδόνα Βασιλιά Αλέξανδρο, δεν αιφνιδιάστηκαν αλλά μετά από μια καθυστέρηση λόγω των μη ευνοϊκών οιωνών από τις θυσίες, οι Έλληνες συνέτριψαν σχετικά εύκολα τους υπεράριθμους Πέρσες σκοτώνοντας τον Μαρδόνιο. Μετά την επικράτηση τους στο πεδίο της μάχης, οι Έλληνες καταδίωξαν τους Πέρσες μέχρι το στρατόπεδο τους το οποίο και κυρίευσαν σκοτώνοντας τους αντιπάλους τους. 

Μετά τις νίκες τους στις Πλαταιές και στην Μυκάλη, οι ενωμένοι Έλληνες συνέχισαν τις εκστρατείες τους εναντίον των Περσών με επικεφαλής τον Παυσανία. Πολύ σύντομα όμως η δεσποτική και αυταρχική συμπεριφορά του Παυσανία, έστρεψε τις ελληνικές πόλεις προς την Αθήνα, καθώς οι εκπρόσωποι της Αριστείδης και Κίμωνας πολιτεύονταν με σύνεση, δικαιοσύνη και μετριοπάθεια (προσφιλεῖς γὰρ ὄντας τοὺς Ἀθηναίους τοῖς Ἕλλησι διὰ τὴν Ἀριστείδου δικαιοσύνην καὶ τὴν Κίμωνος ἐπιείκειαν ἔτι μᾶλλον ἡ τοῦ Παυσανίου πλεονεξία). Η Σπάρτη αποχώρησε από την συμμαχία και τιμωρώντας με την ποινή του θανάτου τον Παυσανία που παρέβη όλους τους κανόνες της αυστηρής Σπαρτιατικής ηθικής.

Όλες οι Ελληνικές πόλεις συσπειρώθηκαν γύρω από την Αθήνα για να προφυλάξουν αποτελεσματικότερα την ανεξαρτησία τους έναντι των Περσών. Οι περισσότερες από αυτές, έδιναν οικονομικές εισφορές σε ένα κοινό ταμείο για να αντιμετωπίζονται τα έξοδα του πολέμου. 

Το ποσό αυτό οι εκπρόσωποι των Ελληνικών πόλεων ζήτησαν να το προσδιορίσει ο Αριστείδης αφού θα επισκεπτόταν κάθε πόλη χωριστά για να εκτιμήσει τις οικονομικές της δυνατότητες. Ο Αριστείδης για άλλη μια φορά επιβεβαίωσε την φήμη της δίκαιης κρίσης του, καθορίζοντας με αμεροληψία και αντικειμενικότητα το ύψος των εισφορών κάθε πόλης, καθορίζοντας το τελικό ποσό σε 460 τάλαντα, κερδίζοντας την εκτίμηση όλων των πόλεων για την ορθή κρίση του. 

Η αναλογία των εισφορών μεταξύ των πόλεων που όρισε ο Αριστείδης κρατήθηκε ανέπαφη καθ όλη την διάρκεια της Αθηναϊκής συμμαχίας, αν και πολύ σύντομα διπλασιάστηκε και τριπλασιάστηκε. Ο Περικλής αύξησε το σύνολο των εισφορών σε 600 τάλαντα, ενώ κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου αυξήθηκε μέχρι και 1400 τάλαντα! έσοδα που οι Αθηναίοι είτε διένειμαν μεταξύ τους, είτε τα ξόδευαν σε δωρεάν θεατρικά εισιτήρια και δημόσια έργα καλλωπισμού της πόλης τους. Ο Αριστείδης όρισε για έδρα του Συμμαχικού ταμείου το νησί της Δήλου, αλλά πολύ σύντομα οι Αθηναίοι αποφάσισαν να μεταφέρουν το ταμείο στην πόλη τους ώστε να χρησιμοποιούν τους πόρους του κατά το δοκούν.

Όταν ο Αριστείδης ρωτήθηκε αν αυτή η πρωτοβουλία είναι δίκαιη η όχι απάντησε "είναι συμφέρουσα" (ὡς οὐ δίκαιον μέν, συμφέρον δὲ τοῦτ' ἐστί). Σε μια ακόμη λίαν αμφιλεγόμενη πρωτοβουλία του, ο Αριστείδης προέτρεπε τους Αθηναίους να χειρίζονται τα ζητήματα της συμμαχίας κατά το συμφέρον τους, χρεώνοντας την επιορκία πάνω του (ἐκέλευε τοὺς Ἀθηναίους τὴν ἐπιορκίαν τρέψαντας εἰς ἑαυτὸν ᾗσυμφέρει χρῆσθαι τοῖς πράγμασι). 

 Ο Αριστείδης παρέμεινε φτωχός ως το τέλος της ζωής του παρά τις υψηλότατα δημόσια αξιώματα που ανέλαβε και τα μεγάλα χρηματικά ποσά που διαχειρίστηκε. Στάθηκε επιεικής και μεγαλόψυχος έναντι του Θεμιστοκλή όταν ο τελευταίος έπεσε στην δυσμένεια του δήμου και εξοστρακίστηκε, δεν χάρηκε με την κακοτυχία του παρά το γεγονός ότι υπήρξαν πολιτικοί αντίπαλοι (οὐδ' ἀπέλαυσεν ἐχθροῦ δυστυχοῦντος) και ποτέ δεν τον κατηγόρησε δημοσίως.

Ο Αριστείδης πέθανε στην Αθήνα το 467 π.Χ. σε ηλικία 73 ετών, τιμώμενος από τους συμπολίτες του για τις μεγάλες υπηρεσίες που πρόσφερε στην πατρίδα του. Πέθανε όπως έζησε, πάμφτωχος, ενταφιάστηκε στο Φάληρο και η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη καθώς ο ίδιος δεν είχε το παραμικρό περιουσιακό στοιχείο. 

Οι θυγατέρες του προικίστηκαν με δαπάνες του δημοσίου, ενώ ο γιος του Λυσίμαχος έλαβε 100 ασημένιες μνες και δημόσια γη για να καλλιεργήσει (καὶ τὰς μὲν θυγατέρας ἱστοροῦσιν ἐκ τοῦ πρυτανείου τοῖς νυμφίοις ἐκδοθῆναι δημοσίᾳ, τῆς πόλεως τὸν γάμον ἐγγυώσης καὶ προῖκα τρισχιλίας δραχμὰς ἑκατέρᾳψηφισαμένης, Λυσιμάχῳ δὲ τῷ υἱῷ μνᾶς μὲν ἑκατὸν ἀργυρίου καὶ γῆς τοσαῦτα πλέθρα πεφυτευμένης ἔδωκεν ὁ δῆμος).

Ο Αριστείδης υπήρξε υπόδειγμα δημοσίου ανδρός, σε όλες τις περιστάσεις του βίου του τοποθέτησε το συμφέρον της πατρίδας του υπεράνω οποιασδήποτε προσωπικής σκοπιμότητας, υπήρξε μεγαλόφρων απέναντι στους εχθρούς του και δίκαιος έναντι των φίλων του χωρίς να ευνοήσει κανέναν που δεν το άξιζε. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο υπήρξε το πλέον επίλεκτο και δίκαιο άτομο που ανέδειξε η Αθήνα ως την εποχή του (Ἀριστείδης ὁ Λυσιμάχου, ἀνὴρ Ἀθηναῖος μὲνἐξωστρακισμένος δὲ ὑπὸ τοῦ δήμου· τὸν ἐγὼ νενόμικα, πυνθανόμενος αὐτοῦ τὸν τρόπον, ἄριστον ἄνδρα γενέσθαι ἐν Ἀθήνῃσι καὶ δικαιότατον.)
Ι. Β. Δ.

Εξοστρακισμός - 
μια δικλείδα ασφαλείας της Αθηναϊκής Δημοκρατίας

Ο Θεσμός του εξοστρακισμού αποτελούσε μια εσωτερική θωράκιση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας έναντι της αυξημένης ισχύος οποιουδήποτε πολιτικού άνδρα της πόλης και του κινδύνου της τυραννίας. Πιο συγκεκριμένα, ο δήμος εξόριζε για 10 χρόνια οποιαδήποτε σημαντική πολιτική προσωπικότητα θεωρούσε ότι συγκέντρωνε πολύ μεγάλη εξουσία, είτε βρισκόταν σε συνεχή πολιτική διαμάχη και δίχαζε την πόλη. 

Για να επιβληθεί ο εξοστρακισμός, έπρεπε να συγκεντρωθούν 6000 όστρακα (θραύσματα αγγείων) με το όνομα αυτού που θεωρούσαν επικίνδυνο για την Δημοκρατία, τα οποία οι Αθηναίοι πολίτες εναπόθεταν σε συγκεκριμένο σημείο για να εξασφαλιστεί η μυστικότητα της διαδικασίας.

Ο Θεσμός του εξοστρακισμού σχεδόν αμέσως καταστρατηγήθηκε και χρησιμοποιήθηκε για ξεκαθάρισμα πολιτικών λογαριασμών. Ο τελευταίος που εξοστρακίστηκε ήταν ο Υπέρβολος, δημαγωγός που φιλοδόξησε να ηγηθεί του Δημοκρατικού κόμματος μετά τον θάνατο του Κλέωνα. 

Την εποχή εκείνη οι δύο μεγάλοι πολιτικοί αντίπαλοι που πρωταγωνιστούσαν στα δημόσια πράγματα ήταν ο Νικίας και ο Αλκιβιάδης και ο δήμος φανερά θα εξοστράκιζε έναν εκ των δύο. Οι δύο μεγάλοι αντίπαλοι συνεννοήθηκαν μυστικά και κινητοποίησαν τους φίλους και οπαδούς τους να ψηφίσουν τον Υπέρβολο, ώστε να γλυτώσουν και οι δύο. Ο δήμος αντελήφθη την συμπαιγνία και τον εξευτελισμό του θεσμού και τον κατήργησε οριστικά.

Ο εξοστρακισμός του Αριστείδη - το μεγαλείο ψυχής του ακέραιου ανθρώπου έναντι του άδικου φθόνου της κοινωνίας

Ο Αριστείδης συναντά τον χωρικό

Ο εξοστρακισμός του Αριστείδη υπήρξε εντελώς άδικος, μια πράξη μοχθηρίας των πολιτών της Αθήνας έναντι ενός δημόσιου άνδρα του οποίου η εντιμότητα ήταν διαπιστωμένη. Αναμφίβολα σημαντικός παράγοντας για τον εξοστρακισμό υπήρξε η κινητοποίηση του πολιτικού του αντιπάλου Θεμιστοκλή και των οπαδών του, που κατάφεραν να υποδαυλίσουν το συναίσθημα φθόνου των πολλών για την υπεροχή του ενός. 

Η παράδοση μεταφέρει ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο από την συγκεκριμένη διαδικασία, όταν ο Αριστείδης την ημέρα του εξοστρακισμού του συνάντησε τυχαία έναν αγράμματο χωριάτη. Αυτός χωρίς να γνωρίζει τον Αριστείδη του ζήτησε να γράψει το όνομα του στο όστρακο. Ο Αριστείδης τότε χωρίς να χάσει την ψυχραιμία του ρώτησε τον συμπολίτη του αν του έχει κάνει κάτι και θέλει να εξοστρακίσει τον Αριστείδη. 

Τότε ο χωριάτης του απάντησε πως "όχι δεν μου έχει κάνει τίποτε και ούτε τον γνωρίζω, αλλά ενοχλούμαι να ακούω παντού να τον αποκαλούν Δίκαιο". (γραφομένων οὖν τότε τῶν ὀστράκων λέγεταί τινα τῶνἀγραμμάτων καὶ παντελῶς ἀγροίκων ἀναδόντα τῷ Ἀριστείδῃ τὸ ὄστρακον ὡς ἑνὶτῶν τυχόντων παρακαλεῖν, ὅπως Ἀριστείδην ἐγγράψειε. [7.6] τοῦ δὲ θαυμάσαντος καὶ πυθομένου, μή τι κακὸν αὐτὸν Ἀριστείδης πεποίηκεν, “οὐδέν,” εἶπεν, “οὐδὲγιγνώσκω τὸν ἄνθρωπον, ἀλλ' ἐνοχλοῦμαι πανταχοῦ τὸν Δίκαιον ἀκούων.” ταῦταἀκούσαντα τὸν Ἀριστείδην ἀποκρίνασθαι μὲν οὐδέν, ἐγγράψαι δὲ τοὔνομα τῷὀστράκῳ καὶ ἀποδοῦναι.)

Ο Αριστείδης έγραψε το όνομα του στο όστρακο και το έδωσε στον συμπολίτη του χωρίς να του πει τίποτε.

Πηγές

-http://www.istorikathemata.com/2013/09/Aristides-the-just-a-biography.html-http://el.wikipedia.org/Αριστείδης
-Πλούταρχος, Παράλληλοι βίοι - Αριστείδης, εκδόσεις Ζήτρος (μετάφραση, ερμηνεία, σχόλια, Γεώργιος Ράπτης)
-Πλούταρχος βίοι παράλληλοι - Αριστείδης (αρχαίο κείμενο)
-Ηρόδοτος, Μούσαι (Ουρανία), (εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Ευάγγελος Πανέτσος), εκδόσεις Ζαχαρόπουλος
-Ηρόδοτος, Μούσαι (Ουρανία) - αρχαίο κείμενο

πηγή

Ὀστρακισμός. Ὁ φρουρὸς κι ὁ ἐφιάλτης τῆς Ἀθηναϊκῆς Δημοκρατίας.

Ἀλέξανδρου Βατσάλη

Ι.

Ο Αριστοτέλης στα “Πολιτικά” του γράφει ότι στην Αθήνα δε θεωρούσαν τον οστρακισμό ως ποινή, αλλά ως μέσο περιοριστικό της δύναμης ατόμων,κάθε φορά που υπήρχε ο φόβος ότι κάποιος από τους πολίτες είχε αποκτήσει τόση δύναμη,ώστε να θέσει σε κίνδυνο την ελευθερία του λαού, δηλαδή να καταλύσει το πολίτευμα και να επιβάλει τυραννία (δικτατορία).

Το θεσμό αυτό της προστασίας της δημοκρατίας καθιέρωσε για πρώτη φορά στην Αθήνα ο σπουδαίος πολιτικός και δημοκράτης Κλεισθένης συμπληρώνοντας την προοδευτική πολιτική, που είχε χαράξει ο μεγάλος νομοθέτης Σόλων. Η κίνηση αυτή του Κλεισθένη δικαιωματικά του χάρισε τον τίτλο του ιδρυτή της αθηναϊκής δημοκρατίας, η οποία έφτασε στην κορύφωσή της τον 5ο π.Χ. αιώνα.

Μια φορά το χρόνο ο λαός της Αθήνας συγκεντρωνόταν στην Αγορά, ύστερα από απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου, και ψήφιζε εναντίον οποιουδήποτε ατόμου, το οποίο θεωρούσε επικίνδυνο για την κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Για να εξοριστεί ο επικίνδυνος πολίτης, έπρεπε να πάρει το ελάχιστο 6000 ψήφους.Η εξορία διαρκούσε δέκα χρόνια.

Δυστυχώς η ασφαλιστική αυτή δικλείδα για την προστασία της δημοκρατίας με το πέρασμα του χρόνου εκφυλίστηκε και έκτοτε χρησιμοποιήθηκε ως όπλο εξόντωσης πολιτικών αντιπάλων, δημιουργώντας προβλήματα στη δημοκρατική διακυβέρνηση της Αθήνας. Μάλιστα για να είναι πιο σίγουροι οι πολιτικοί που ήθελαν να εξοντώσουν τους αντιπάλους τους, ε δίσταζαν να εξαγοράζουν ψηφοφόρους με ελαστική συνείδηση.

Δεν έλειπαν βέβαια και οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οι κινδυνεύοντες να οστρακισθούν προέβαιναν σε καλπονοθεία εξαγοράζοντας την εφορευτική επιτροπή, η οποία φρόντιζε να εξαφανίσει τόσες ψήφους, όσες χρειάζονταν, ώστε ο συνολικός αριθμός ψήφων να είναι λιγότερος από 6000.

Μια τέτοια καλπονοθεία αποκαλύφθηκε στη δεκαετία του 1930,όταν η Αμερικανική αρχαιολογική σχολή διενεργούσε ανασκαφικές έρευνες στη αρχαία Αγορά των Αθηνών. Καλπονοθεία, που ήρθε στο φως ύστερα από 25 αιώνες περίπου.

Τα αφαιρεθέντα από την κάλπη ψηφοδέλτια βρέθηκαν στον πυθμένα πηγαδιού ,όπου ρίχτηκαν για περισσότερη σιγουριά με σκοπό τη συγκάλυψη της καλπονοθείας.

Λίγο πριν τη ψηφοφορία λειτουργούσαν έξω από το χώρο, όπου είχαν στηθεί οι κάλπες, καταστήματα, στα οποία ειδικοί χαράκτες χάρασσαν σ΄ ένα κομμάτι από σπασμένο αγγείο το όνομα του υποψηφίου προς οστρακισμό (Στη γλώσσα της αρχαιολογίας ονομάζονται όστρακα κομμάτια από αγγεία).

Οι ανασκαφικές έρευνες που έγιναν τόσο στην αρχαία Αγορά της Αθήνας, όσο και στον Κεραμεικό, έφεραν στο φως όστρακα με ομοιόμορφο γραφικό χαρακτήρα, κάτι που ενισχύει την άποψη για ύπαρξη επαγγελματιών γραφέων ψηφοδελτίων.

Το θεσμό αυτό εφάρμοσαν αργότερα στο Αργος, στα Μέγαρα και στη Μίλητο.

Στις Συρακούσες, όπου εφαρμόστηκε ο θεσμός, αντί για όστρακα χρησιμοποιήθηκαν φύλλα ελιάς, πάνω στα οποία γραφόταν το όνομα του υποψηφίου για οστρακισμό, ο οποίος μετονομάσθηκε σε πεταλισμό και εκφυλλοφόρηση (από το ρήμα εκφυλλοφορεύω= εξορίζω ή καταδικάζω δια φύλλων. Τέτοιες ψήφοι δίνονταν στους βουλευτές της Αθηναϊκής Βουλής).

Θύματα οστρακισμού στην αρχαία Αθήνα ήταν ο Ιππαρχος, γιος του τυράννου Πεισίστρατου, που εξορίστηκε το 487 π.Χ., ο Μεγακλής, που εξορίστηκε το 486 π.Χ., αρχηγός των Αλκμεωνιδών, τον οποίο κατηγόρησαν άδικα ότι στο Μαραθώνα είχε κάνει με την ασπίδα του προδοτικά φωτεινά σήματα στους Πέρσες (όστρακο με το όνομα Μεγακλής Ιπποκράτους Αλωπεκήθεν βρέθηκε κατά τις αρχαιολογικές ανασκαφές στον Κεραμεικό), ο Ξάνθιππος, πατέρας του Περικλή, που εξορίστηκε το 484 π.Χ.,ο δίκαιος Αριστείδης, που εξορίστηκε το 482 π.Χ.,ο Θεμιστοκλής, η μεγάλη μορφή των Μηδικών Πολέμων, που εξορίστηκε το 474 π.Χ., επειδή τα στρατιωτικά του σχέδια θεωρήθηκαν παράτολμα από τους αντιπάλους του (κατά τις ανασκαφικές έρευνες στον Κεραμεικό βρέθηκαν όστρακα από τον οστρακισμό του με το όνομα Θεμιστοκλής Νεοκλέους Φρεάρριος).

Δυστυχώς, ο μεγαλουργός του θριάμβου της ελευθερίας και δημοκρατίας εναντίον του δεσποτισμού και της ανελευθερίας των Μήδων, ο Σωτήρας της Αθήνας και της δημοκρατίας, δοκίμασε την αγνωμοσύνη του αθηναϊκού δήμου, ο οποίος αγόμενος από την τυφλή προπαγάνδα φαύλων πολιτικών και λαϊκιστών, αλλά και την ύπαρξη εξαγορασμένων συνειδήσεων, απαξιώθηκε στην εποχή του, καταξιώθηκε όμως στο διάβα της ιστορικής μνήμης.


ΙΙ.
Η φροντίδα των Αθηναίων να ενισχύσουν και να διατηρήσουν το δημοκρατικό πολίτευμα ήταν σημαντική. Ως μέτρα εναντίον των επίδοξων τυράννων καθιερώθηκαν το σύστημα του οστρακισμού και η γραφή παρανόμων. Οι βουλευτές έδιναν όρκο να καταγγέλουν οποιονδήποτε θα υπονόμευε τη δημοκρατία ή θα βοηθούσε μια απόπειρα για εγκατάσταση τυραννίας στην πόλη τους.

Ο οστρακισμός ήταν η δεκάχρονη απομάκρυνση από την Αθήνα των πολιτών που θεωρούνταν επικίνδυνοι για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος. Στην εισαγωγή του μέτρου αυτού εναντίον των επίδοξων τυράννων συνέτεινε ο φόβος των Αθηναίων για την εγκαθίδρυση τυραννίδας και για το λόγο αυτό αρκετές φορές εξορίστηκαν πολίτες που είχαν αποκτήσει μεγάλη δημοτικότητα και πολιτική δύναμη, τις οποίες θεωρήθηκε ότι θα τις χρησιμοποιούσαν κατά των συμφερόντων του δήμου. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη (Aθηναίων πολιτεία 22.4) ο νόμος καθιερώθηκε από τον Κλεισθένη το 508/7 π.Χ.

Η Εκκλησία του δήμου στην έκτη πρυτανεία συζητούσε, εάν έπρεπε το χρόνο εκείνο, να εφαρμοσθεί ή όχι οστρακισμός. Στην περίπτωση που ψήφιζε υπέρ, τότε στην όγδοη πρυτανεία κάθε πολίτης έγραφε σε ένα όστρακο, δηλαδή σε ένα θραύσμα αγγείου, το όνομα του Αθηναίου που ήθελε να τιμωρηθεί. 

Για να εφαρμοστεί ο οστρακισμός σύμφωνα με ορισμένους μελετητές έπρεπε η Εκκλησία να συγκεντρώσει έξι χιλιάδες πολίτες, οπότε εξοριζόταν εκείνος το όνομα του οποίου ήταν γραμμένο στα περισσότερα όστρακα ή σύμφωνα με άλλους έπρεπε να μαζευτούν έξι χιλιάδες όστρακα που θα καταδίκαζαν τον ίδιο Αθηναίο.

Ο πολίτης που καταδικαζόταν σε οστρακισμό έπρεπε να εγκαταλείψει την Αθήνα σε δέκα ημέρες και να παραμείνει εξόριστος για δέκα χρόνια. Μετά, μπορούσε να επιστρέψει στην Αθήνα. Στο διάστημα της εξορίας του δεν έχανε ούτε την ιδιότητα του πολίτη ούτε την περιουσία του. Από τους γνωστότερους Αθηναίους που εξορίστηκαν με τον τρόπο αυτό ήταν ο Αριστείδης (482 π.Χ.), ο Θεμιστοκλής (472/471 π.Χ.), ο Κίμων (462/461 π.Χ.) και ο Θουκυδίδης (443/442 π.Χ.).

Διάφορα όστρακα με ονόματα γνωστών πολιτικών της Αθήνας:

στην πρώτη σειρά: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ΝΕΟΚΛΕΟΥΣ
και στην κάτω σειρά: ΚΙΜΩΝ ΜΙΛΤΙΑΔΟΥ, ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ 
ΛΥΣΙΜΑΧΟΥ, ΜΕΓΑΚΛΗΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 
Αριστοτέλους “Πολιτικά” 3.13,15
Κ.Κόντου,Παρατηρήσεις εις Αριστοτέλους Αθηναίων Πολιτεία
Ι.Στ.Παπασταύρου,Θεμιστοκλής Φρεάρριος,Αθήναι 1970
Κ.Στεργιοπούλου,Τα πολιτικά κόμματα των αρχαίων Αθηνών,1958
Botsford-Robinson,Aρχαία Ελληνική Ιστορία (Μετ.Σωτηρίου Τσιτσώνη),Αθήνα
Liddell-Scott,Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης,Αθήναι
Αριστοφάνης,Πλούτος,7

 ΠΗΓΕΣ: 

1) http://theancientweb.wordpress.com/2013/07/07/%E1%BD%80%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%E1%BD%81-%CF%86%CF%81%CE%BF%CF%85%CF%81%E1%BD%B8%CF%82-%CE%BA%CE%B9-%E1%BD%81-%E1%BC%90%CF%86%CE%B9%CE%AC%CE%BB%CF%84%CE%B7/

2) http://irakleitos.blogspot.gr/2011/06/blog-post_15.html

πηγή

Ο εξοστρακισμός στην Αρχαία Ελλάδα

Οστρακισμός ή εξοστρακισμός ήταν μία διαδικασία ψηφοφορίας με την οποία αποφασιζόταν ελεύθερα, άνευ δίκης, η υποχρεωτική εξορία ή όχι ενός ατόμου που κρινόταν επικίνδυνο για την πόλη. Ο οστρακισμός εφαρμοζόταν στην αρχαία Αθήνα, από όπου τον πήραν και οι άλλες πόλεις με δημοκρατικό πολίτευμα.

Ο οστρακισμός γινόταν ως εξής: έφραζαν την Αγορά και δημιουργούσαν έτσι έναν περίβολο, που τον διαιρούσαν σε 10 τμήματα, με κοινή είσοδο. Σε αυτά εισερχόταν κάθε πολίτης, ανάλογα με τη φυλή που ανήκε και άφηνε ένα όστρακο (θραύσμα πήλινου αγγείου), όπου είχε γράψει το όνομα του πολίτη του οποίου την εξορία επιθυμούσε.

Για να εξοριστεί κάποιος έπρεπε το όνομά του να βρεθεί σε περισσότερα από 6.000 όστρακα. Ο πολίτης που καταδικαζόταν είχε διορία δέκα ημερών για να τακτοποιήσει τις προσωπικές του υποθέσεις. Αρχικά, η εξορία διαρκούσε δέκα χρόνια αλλά αργότερα μειώθηκε σε πέντε.

Ο οστρακισμός θεσπίστηκε αρχικά ως ένα μέσο προστασίας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αργότερα όμως,ο θεσμός αυτός έχασε βαθμιαία τη σημασία του, διότι χρησιμοποιήθηκε από τις διάφορες παρατάξεις σαν τρόπος απαλλαγής και εξόντωσης πολιτικών αντιπάλων.

Οι Αθηναίοι που είναι γνωστό ότι εξοστρακίστηκαν είναι οι ακόλουθοι (κατά χρονική σειρά):

487 π.Χ. − Ίππαρχος του Χάρμου, συγγενής του Πεισίστρατου

486 π.Χ. – Μεγακλής του Ιπποκράτη, ανιψιός του Κλεισθένη. Ο Μεγακλής εξοστρακίστηκε δύο φορές σύμφωνα με τον Λυσία.

485 π.Χ. — Καλλίξενος, ανιψιός του Κλεισθένη και αρχηγός των Αλκμαιωνιδών εκείνο το διάστημα (οι πληροφορίες για τον Καλλίξενο είναι αβέβαιες).

484 π.Χ. — Ξάνθιππος του Αρίφρονα, πατέρας του Περικλή

482 π.Χ. — Αριστείδης του Λυσιμάχου.

471 π.Χ. — Θεμιστοκλής του Νεοκλέους (το 471 π.Χ. ή νωρίτερα)

461 π.Χ. — Κίμων του Μιλτιάδη

460 π.Χ. — Αλκιβιάδης του Κλεινία, παππούς του Αλκιβιάδη του Πελοποννησιακού Πολέμου.

457 π.Χ. — Μένων του Μενεκλίδη (αβέβαιο)

442 π.Χ. — Θουκυδίδης του Μιλησία (δεν πρόκειται για τον ιστορικό Θουκυδίδη)

Δεκαετία του 440 π.Χ. — Καλλίας του Διδύμου (αβέβαιο)

Δεκαετία του 440 π.Χ. — Δάμων του Δαμονίδη (αβέβαιο)

416 π.Χ. — Υπέρβολος του Αντιφάνη

πηγή

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ, ΕΔΩ:

-http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B4%CE%B7%CF%82
-http://harisveramon.com/2013/03/26/%CE%B5%CE%BE%CE%BF%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%83-%CE%BC%CE%AD%CE%B8%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%83%CE%B8%CE%AD%CE%BD%CE%B7/

-http://www.diakonima.gr/2009/10/07/aristides-the-just/

-http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2013/06/blog-post_1463.html

-http://exostrakismos.gr/

-http://http---ellinon-anava.pblogs.gr/2013/03/aristeidhs-o-dikaios.html

-http://petrousa.blogspot.gr/2012/09/blog-post_13.html

-http://museduc.gr/docs/Istoria/A/LAI_K5.pdf
-http://www.egolpion.net/kimon_8emistoklis_aristeidis.el.aspx
-http://el.wikisource.org/wiki/%CE%92%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BB%CE%BF%CE%B9/%CE%91%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B4%CE%B7%CF%82
-http://el.wikisource.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B4%CE%B7%CF%82
-http://el.wikisource.org/wiki/%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1%CE%B9_(%CE%97%CF%81%CE%BF%CE%B4%CF%8C%CF%84%CE%BF%CF%85)/%CE%9F%CF%85%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1
-http://www.sarantakos.com/language/ostrakon.htm

-http://digilib.lib.unipi.gr/dspace/bitstream/unipi/4665/1/Nalmpanti.pdf
-http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82
-http://maccunion.wordpress.com/2012/07/30/%CE%BF%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CE%AE-%CE%B5%CE%BE%CE%BF%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/
-http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A113/349/2343,8933/
-http://theancientweb.wordpress.com/2013/07/07/%E1%BD%80%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%E1%BD%81-%CF%86%CF%81%CE%BF%CF%85%CF%81%E1%BD%B8%CF%82-%CE%BA%CE%B9-%E1%BD%81-%E1%BC%90%CF%86%CE%B9%CE%AC%CE%BB%CF%84%CE%B7/
-http://sarantakos.wordpress.com/tag/%CE%B5%CE%BE%CE%BF%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82/
-http://lexilogia.gr/forum/showthread.php?1263-%CE%A4%CE%B5%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CE%B5%CE%BE%CE%BF%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BA%CE%B5-%CE%AE-%CE%B5%CF%80%CE%BF%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BA%CE%B5
-http://irakleitos.blogspot.gr/2011/06/blog-post_15.html
-http://www.vyron-polydoras.gr/files/stefanou.pdf
-http://www.philosophical-research.org/images/pierris/thucydides.pdf
-http://www.ekivolos.gr/Athinaiwn%20Politeia,%20Aristotelous.pdf