ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Υπάρχουν δύο ορισμοί. Και οι δύο απορρέουν από μια μοναδική και αδιαμφισβήτητη αλήθεια, την υποκειμενικότητα. Και αυτό είναι που τους κάνει ισχυρούς .
Ο ορισμός της Φιλοσοφίας είναι από μόνος του ένα φιλοσοφικό ερώτημα. Οι εκάστοτε φιλόσοφοι, σύμφωνα με το εννοιολογικό περιεχόμενο που προσάπτουν στη φιλοσοφία, δημιουργούν και το ανάλογο φιλοσοφικό ρεύμα. Γενικώς θα μπορούσε να διατυπώσει κανείς ότι «φιλοσοφική σκέψη είναι η διανοητική διερεύνηση βαθέων ερωτημάτων για την σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο και την θέση του σ ' αυτόν» .
Η φιλοσοφία βέβαια δεν αρκείται στην ανάλυση της πραγματικότητας του εμπειρικού κόσμου, αλλά διατυπώνει προτάσεις για την αλλαγή του. Ένας φιλόσοφος δεν αρκείται στο να διατυπώσει πώς έχουν τα πράγματα, αλλά προχωρά και σε συγκεκριμένες προτάσεις για το πώς θα μπορούσαν να είναι. Εύστοχα ο Bertrand Russell διατυπώνει πως «φιλοσοφία είναι μια δεξαμενή γνώσεων που ακόμα είναι ανέτοιμες προς εξειδικευμένη επιστημονική διαπραγμάτευση».
Επομένως, όπως έχει ιστορικά αποδειχθεί άλλωστε , η φιλοσοφία είναι η επιστήμη των επιστημών, ο κορμός της διεπιστημονικής γνώσης, ο άσβεστος πόθος αναζήτησης του ανθρώπου. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι σύγχρονες θετικές επιστήμες (Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία, Ιατρική, Αστρονομία κ.α.) αλλά και μεταγενέστερες θεωρητικές (Ψυχολογία, Κοινωνιολογία κ.α.) ξεπήδησαν από το φιλοσοφικό στοχασμό.
Η Φιλοσοφία διαιρείται σε κλάδους. Ο τομέας της Φιλοσοφίας που διερευνά το αν πρέπει ή όχι ο άνθρωπος να ενεργεί με κάποιους τρόπους ή να υιοθετήσει κάποιους γενικούς κανόνες που να καθορίζουν τις ενέργειες του, ονομάζεται Ηθική. Ο τομέας που ασχολείται εκτεταμένως με την αντίληψη του καλού, του ωραίου και των αντιστρόφων τους ονομάζεται Αισθητική. Ο κλάδος που διερευνά τα όρια, την προέλευση και την ποιότητα της ανθρώπινης γνώσης ονομάζεται Γνωσιολογία.
Ο τομέας που ασχολείται με το επέκεινα, με εκείνο που εμπειρία δεν μας αποκαλύπτει, ονομάζεται Μεταφυσική (που δεν πρέπει να συγχέεται με εξωεπιστημονικούς κλάδους όπως η Παραφυσική) και ένας παραπλήσιος με τη Μεταφυσική κλάδος που ασχολείται εξειδικευμένα με το Ον και τις ιδιότητές του ονομάζεται Οντολογία ( κλάδος που δεν πρέπει να συγχέεται με τη Θεολογία και τα θρησκευτικά δόγματα). Όλοι οι παραπάνω κλάδοι διαιρούνται σε αρκετές υποενότητες, καλύπτοντας έτσι μια τεράστια θεματική που απλώνεται σε όλο το εύρος του σύγχρονου επιστημονικού κόσμου , είτε πρόκειται για Θετικές, είτε για Θεωρητικές, είτε για Τεχνολογικές επιστήμες.
Παρόλο το εύρος της έννοιας της Φιλοσοφίας, δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι πρόκειται για επιστήμη (και μάλιστα τη "μητέρα" επιστήμη). Επομένως η μέθοδος ενός στοχασμού, ώστε αυτός να ονομασθεί φιλοσοφικός, πρέπει να τηρεί συγκεκριμένα επιστημονικά κριτήρια και στάδια. Αυτά τα στάδια είναι εκείνα της Παρατηρήσεως, της Υποθέσεως, του Πειράματος, της Απόδειξης και της Επαναλήψεως. Ο φιλοσοφικός στοχασμός απαραίτητα πρέπει να εγκολπώνει την επιστημονική αποδεικτική διαδικασία .
Η λέξη ετυμολογικά είναι σύνθετη και προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό < φιλείν > ( που σημαίνει αγάπη ) και το δεύτερο συνθετικό , τη λέξη < σοφία > .
ΟΡΙΣΜΟΣ
Φιλοσοφία είναι το μαρτύριο που θα σε βασανίζει κάθε στιγμή, κάθε δέκατο του δευτερολέπτου της ύπαρξής σου. Εκείνο που δεν θα σε αφήνει να ησυχάσεις τα βράδια, εκείνο που θα σε κάνει εχθρό του ανθρώπου. Είναι ένας τρόπος που δεν έχει τρόπους, μια απελευθέρωση που σε αφανίζει. Εκείνο το σουβλερό θραύσμα υαλοπίνακα που θα τρυπώσει στις ανοιχτές πληγές σου μέχρι να στερέψεις από κραυγές. Εκείνο που θα ανεβάζει τους σφυγμούς σου στο ζενίθ, όταν συλλογίζεσαι κάποιο χάραμα το θάνατο, ενώ λαγοκοιμάσαι .
Και αν σταματήσω να αναπνέω , και αν η καρδιά μου σταματήσει, αν διαβώ το κατώφλι του μηδενός; Τότε τί; Ποτέ πια. Τι πάει να πει ποτέ πια; Μέχρι πότε; Για πάντα τίποτε. Για πάντα μηδέν, οριστικά και αμετάκλητα. Ο καθένας μόνος του. Ο καθένας στο δικό του, προσωπικό κενό. Δένεσαι, συναναστρέφεσαι, ομαδοποιείσαι. Και όλα αυτά για να τονίσουν την δική σου απόλυτη προσωπική μοναξιά. Κανείς δεν σε ακολουθεί. Ο καθένας στην δική του μεγάλη ώρα, στο ασφαλές ραντεβού με το παντοτινό τίποτε. Μελέτη θανάτου. Μελέτη του δικού σου προσωπικού θανάτου. Όλα τα άλλα έχουν λυθεί ή όλα τα άλλα θα λυθούν. Έργο της φιλοσοφίας, λοιπόν, είναι ο θάνατος.
Φιλοσοφία είναι να έχεις μπροστά σου το θάνατο , να έχεις μέσα σου ριζωμένο το θάνατο. Να μάθεις να ζεις από αυτόν . Διαφορετικά δεν ζεις, τοποθετείσαι στον χώρο. Έτσι μόνο σκέφτεσαι και εκφράζεσαι ελεύθερα. Όταν έχεις το θάνατο μπροστά σου, δεν υπάρχουν εμπόδια. Όλα τα άλλα είναι δευτερεύοντα. Θα πεις αυτό που θες χωρίς τύπους . Θα σκεφτείς αυτό που θες χωρίς δισταγμό. Μία και μοναδική ευκαιρία έχεις να το κάνεις και θα το κάνεις .
Και θα ακουστείς. Και θα σε θαυμάσουν . Θα σε θαυμάσουν τόσο πολύ, που θα σε φθονήσουν, για το γεγονός και μόνο, ότι εσύ βρήκες τον τρόπο να χρησιμοποιήσεις τον θάνατό σου για να φτιάξεις ύπαρξη. Θα είσαι αυθεντικός και πρωτότυπος, δημιουργικός και αδέσμευτος. Γιατί μία ευκαιρία σου δίνεται να παίξεις τον ρόλο σου. Και ξέρεις ότι κανείς δεν χειροκροτά μια μαριονέτα. Κανείς δεν έχει ανάγκη ένα σκιάχτρο, μια διπλωματία, έναν αχυράνθρωπο. Τότε θα είσαι εσύ. Θα έχεις χτίσει το πρόσωπο. Το ιδανικό πρόσωπο.
Θα φτάσεις σε αυτό το ορόσημο, και πάλι θα ξυπνήσεις κάποιο χάραμα από την ιδέα του θανάτου. Και πάλι θα γίνεις μικρός. Και αυτό θα γίνεται συνέχεια. Μόνο που εσύ θα το ξέρεις, θα το καταλαβαίνεις. Θα έχεις βρει ένα κλειδί. Ποιό κλειδί; Μια ιδιότητα. Ότι είσαι πρόσωπο. Ότι δεν μπορείς να αποφύγεις με τίποτα το βασανιστήριο της σκέψης, δεν μπορείς να αποφύγεις να υπάρξεις αληθινά. Η τιμωρία του να σκέπτεσαι και να παράγεις σκέψεις και ιδέες, όχι μόνο για σένα, αλλά και για τους άλλους.
Ο φιλόσοφος καταλαβαίνει ότι είναι στο σωστό δρόμο, όταν συνειδητοποιεί, ότι όσο προχωράει στην σκέψη και την επιστήμη, τόσο περισσότερο αισθάνεται την αδυναμία της γνώσης του. Δεν μαζεύει βιβλία στην βιβλιοθήκη του, μαζεύει "γιατί". Αυτά είναι η περιουσία του. Και τότε καταλαβαίνει ότι είναι στον σωστό δρόμο. Όταν αντιληφθεί, ότι οι ερωτήσεις είναι σημαντικότερες από τις απαντήσεις. Αυτές είναι το καύσιμο της ύπαρξης. Κάθε απάντηση είναι και ένα μικρό τέλος. Και όταν θα έλθει η μεγάλη ώρα θα είναι έτοιμος να υψωθεί στο υπέρτατο βάθρο, στην οντολογική αξία ενός ξερού φύλλου, που το παίρνει ο αέρας και το αφανίζει σε κάποιο υδάτινο ρεύμα. Και όλοι οι άλλοι; Την ίδια τύχη θα έχουν , πολύ πιο οδυνηρή, όμως. Θα πεθάνουν χωρίς να καταλάβουν ότι πέθαναν. Όπως έζησαν χωρίς να υπάρξουν.
Πριν μερικά χρόνια ο καθηγητής Πελεγρίνης διατύπωσε το ερώτημα: «τι θα γινόταν αν απεργούσαν οι φιλόσοφοι;». Ένα ερώτημα, η απάντηση του οποίου, προκαλούσε αμηχανία και τον έκανε, όπως έλεγε , μελαγχολικό. Είναι γεγονός , όταν απεργούν οι γιατροί, κάποιοι άνθρωποι που χρειάζονταν την φροντίδα τους, ίσως να πεθάνουν ή θα υποφέρουν από τους πόνους ή όταν απεργούν οι εργάτες αποκομιδής απορριμμάτων βουλιάζουμε στα σκουπίδια, που παράγουμε καθημερινά. Αν απεργήσουν οι φιλόσοφοι όμως, τι θα γινόταν; Τίποτα ! Δεν θα γινόταν απολύτως τίποτα. Δεν θ ' άλλαζε κάτι για να υποδηλώσει την αποχή από το έργο τους. Εδώ κάποιος θα μπορούσε να συμπεράνει την αχρηστία των φιλοσόφων και του έργου τους και η υπόθεση να κλείσει οριστικά. Όμως ας δούμε πως αλλιώς μπορεί να είναι τα πράγματα .
Αν ρωτούσαμε έναν επιμελή μαθητή, που έχει διαβάσει την απολογία του Σωκράτη και τον μύθο του σπηλαίου του Πλάτωνα, για το ρόλο της φιλοσοφίας, θα παίρναμε πιθανότατα μια απάντηση του τύπου: «φιλοσοφία είναι ο δρόμος για την απόκτηση της «πραγματικής» γνώσης, της «ανακάλυψης» της αλήθειας, του «καλού» και του «κακού», του σωστού και του λάθους και εν τέλει της κατάκτησης της σοφίας». Ο μαθητής θα έδινε έναν ορισμό (αυτόν ή οποιονδήποτε παρόμοιο «σωστό» ορισμό), για τη φιλοσοφία, συνθέτοντας την πρότασή του με «λέξεις» το νόημα των οποίων, θα μπορούσε να ερμηνευτεί διαφορετικά από τον καθένα.
Αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει ασυμβατότητα στον κόσμο των ιδεών των ανθρώπων. Φανταστείτε δυο φίλους που βλέπουν μια ταινία. Ο ένας υποθέτει ότι το νόημα της ταινίας είναι αυτό και ο άλλος καταλήγει με βεβαιότητα σε διαφορετικό συμπέρασμα , ενώ τελικά και οι δυο απέχουν πολύ από το νόημα που ήθελε να δώσει ο σκηνοθέτης .
Η γλώσσα μας έχει την ιδιότητα να δίνει νοήματα και έννοιες από τον κόσμο των ιδεών στον κόσμο των γεγονότων και οι άνθρωποι συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε λέξεις που περιγράφουν έννοιες όπως «η αλήθεια», « η πραγματική γνώση » ή «το καλό και το κακό, προσπαθώντας να χαρακτηρίσουμε γεγονότα της εμπειρίας και του κόσμου μας προσδίδοντάς τους νόημα ή αξία. Θεωρούμε ότι οι λέξεις αυτές έχουν το ίδιο νόημα ή την ίδια αξία για όλους τους ανθρώπους, αγνοώντας τα «γλωσσικά παιχνίδια» που ενδεχομένως δημιουργούν παρανοήσεις και μύθους .
Μιλώντας, ξεχνάμε ότι διαφορετικά χρησιμοποιείται για παράδειγμα η λέξη «καλός» όταν λέμε «αυτός είναι καλός άνθρωπος», και διαφορετικά όταν λέμε «αυτός είναι καλός ποδοσφαιριστής» ή «καλός στρατιώτης». Η αδυναμία της γλώσσας να αντιστοιχίσει (πλήρως) λέξεις του κόσμου των ιδεών στον κόσμο των γεγονότων, δημιουργεί μύθους και προκαταλήψεις που στη πορεία του χρόνου θεωρούνται αδιαμφισβήτητες πραγματικότητες.
Οι «πραγματικότητες» αυτές δημιουργούν κάποια πρίσματα μέσα από τα οποία βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα. Τα πρίσματα αυτά, οι «παραμορφωτικοί φακοί» μέσα από την «αλήθεια» των οποίων οι άνθρωποι συνηθίζουμε να ρυθμίζουμε τη ζωή μας και τη συμπεριφορά μας, ποικίλουν σε κάθε εποχή ανάλογα με τις κυρίαρχες πεποιθήσεις. Ιστορικά, ο άνθρωπος ήρθε σε επαφή με την «αλήθεια», υπό το πρίσμα της «πραγματικότητας» που του υποδείκνυε άλλοτε η φύση , άλλοτε οι θεοί , άλλοτε η δύναμη της γνώσης, ή η αυθεντία της επιστήμης , η σπουδαιότητα της τεχνολογίας, η φυσικότητα της εξουσίας , η αναγκαιότητα της κοινωνικής καταξίωσης κλπ .
Όλοι αυτοί οι «φακοί» δια μέσου των οποίων οι άνθρωποι θεωρούν ότι «βλέπουν» την αλήθεια και με πυξίδα την «αλήθεια» τους, ρυθμίζουν την ζωή τους και την ζωή των γύρω τους, δεν είναι τίποτε άλλο παρά εγκατεστημένες ιδέες, που προέρχονται από φιλοσοφικές θεωρίες του μακρινού ή κοντινού παρελθόντος .
Οι θεωρίες αυτές, άλλες περιγράφοντας τον τύπο της ζωής, που θα έπρεπε να υιοθετούμε όλοι ως σύνολο, κι άλλες τον τρόπο της ζωής, έκαστο που θα έπρεπε να ακολουθεί καθ' πρόσωπο, όπου ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές του, τρέφουν και συντηρούν τις ιδέες. Οι ιδέες οδηγούν τους ανθρώπους σε αποφάσεις, νόμους, κανόνες, αρχές, και συμπεριφορές . Για τις ιδέες τους οι άνθρωποι ζουν και πεθαίνουν, κάνουν πολέμους, δημιουργούν τέχνη, φτιάχνουν επιχειρήσεις, πολιτεύονται, φανατίζονται, παλεύουν, κάνουν ανακαλύψεις, επινοούν επιστήμες, αντιστέκονται, διαφωνούν, γίνονται ομάδες, εξουσιάζουν, εξοντώνουν, επαναστατούν, απελευθερώνονται. Επομένως οι ιδέες παράγουν τα γεγονότα.
Οι φιλοσοφικές θεωρίες λοιπόν, είτε εν γνώσει είτε εν αγνοία μας, φτιάχνουν τον κόσμο των αρχών, των πίστεων και των πεποιθήσεών μας, δίνοντας νόημα στις πράξεις μας και στα γεγονότα του κόσμου μας . Αυτό το φανταστικό κατάστιχο του μυαλού μας, στο οποίο έχουν καταχωριστεί επιλεκτικά τα αποστάγματα των θεωριών του παρελθόντος καθορίζει τις επιλογές, τα κριτήρια και τις θέσεις μας .
Τι θα συνέβαινε αν απεργήσουν οι φιλόσοφοι; Τι θα γινόταν χωρίς φιλοσοφία;
Χωρίς φιλοσοφία, όλοι μας θα παραμείνουμε εγκλωβισμένοι να κοιτάμε τη ζωή μας μέσα από παραμορφωτικούς φακούς, που έχουν κατασκευάσει οι στοιχειωμένες θεωρίες του παρελθόντος. Ο κόσμος των γεγονότων μας, θα νοηματοδοτείται από τα πλανώμενα φαντάσματα των ιδεών. Χωρίς φιλοσοφία, οι διαμορφωμένες πεποιθήσεις θα ανακυκλώνονται, θα συγκρούονται, θα πολώνονται, θα φανατίζουν και θα συντηρούν τις ψευδαισθήσεις και τους μύθους, που καθορίζουν τις επιλογές μας.
Χωρίς φιλοσοφία , τα είδωλα, οι θεοί, οι θρησκείες, τα έθνη, οι πολιτισμοί, οι αξίες, θα παραμένουν, ως παράγοντες έριδας σε μια αρένα, που θα κυριαρχείται από συμφέροντα και συνωμοσιολογίες. Η κριτική θα παραμείνει εγκλωβισμένη σε κριτήρια, που αποτελούν μνημόσυνα νεκρών θεωριών και ιδεολογιών. Ο «κοπαδισμός» και η ομογενοποίηση , θα συνιστούν το καταφύγιο για τις φοβίες απέναντι στη διαφορετικότητα και το άγνωστο. Οι βεβαιότητες θα γίνουν ακόμα πιο βέβαιες μέχρι βαθμού ακαμψίας .
Χωρίς φιλοσοφία, ερωτήματα του τύπου τι πρέπει να πράττω , τι έχει αξία, τι είναι σωστό, θα αποκτούν ερμηνείες στο πλαίσιο καρκινωμένων ηθικοπλασιών, που δημιουργούν πλαστές ασφάλειες, τύψεις και συνειδησιακά άλλοθι . Χωρίς φιλοσοφία όλα θα παραμένουν τα ίδια ή θα μεταβάλλονται σε μεγακύκλους . Αναπάντητα ερωτήματα όπως: «τι εννοούμε πραγματικότητα, τι είναι αλήθεια, τι είναι και αν υπάρχει ελεύθερη βούληση, θα παραμείνουν αναπάντητα ή θα ξεχαστούν σαν ερωτήματα χωρίς νόημα .
Χωρίς φιλοσοφία οι «εικονικοί» ογκόλιθοι που έχει κατασκευάσει ο νους μας και οι κοινές πίστεις της παράδοσης θα φράζουν το δρόμο που οδηγεί πιο παραπέρα. Θα συνεχίζουμε να σκοντάφτουμε πάνω στους βράχους των πεποιθήσεων, των ιδεών, των αρχών που κάποιοι επινόησαν πριν από μας για να δώσουν νόημα και να εξηγήσουν τη ζωή τους και θα σκοντάφτουμε λες και οι επινοημένοι βράχοι στ' αλήθεια υπάρχουν. Θα σκοντάφτουμε πάνω τους ξανά και θα γυρίζουμε γύρω - γύρω και μετά πάλι εκεί, ένα σαν τα παιδικά αυτοκινητάκια που όταν χτυπήσουν σ ' εμπόδιο γυρίζουν πίσω και μετά συνεχίζουν, ξανά και ξανά μέχρι να τους τελειώσουν οι μπαταρίες.
Και τι σημαίνουν όλα αυτά; Σημαίνει άραγε ότι αν τελικά δεν απεργήσουν οι φιλόσοφοι θα αλλάξει κάτι; Θα καταρρίψουμε τους μύθους του παρελθόντος και θα ελευθερωθούμε από τα ...
«δεσμά του σπηλαίου»; Το πιθανότερο είναι πως όχι. Μάλλον, τη θέση των παλιών μύθων θα πάρουν άλλοι νέοι και την θέση των «δεσμών» θα πάρουν άλλοι παραμορφωτικού φακοί που θα μας δείχνουν τις αποδεδειγμένες νέες «αλήθειες». Αυτό όμως που έχει για μας σημασία είναι ότι οι νέοι μύθοι, οι νέες ιδέες, οι νέες φιλοσοφίες , θα είναι οι δικές μας νοηματοδοτήσεις στον δικό μας κόσμο των γεγονότων. Θα είναι πέρα από τα απομεινάρια και τα απολιθώματα της φιλοσοφίας των «άλλων» και θα είναι ένα «άνοιγμα» σε μια δέσμη νέων ερμηνειών, των απαντήσεων και των ερωτημάτων.
Θα είναι το σημάδι της δικής μας γενιάς στον μακρύ δρόμο της ανθρώπινης ζωής, που θα δείχνει, μεταξύ των άλλων, το γιατί εμείς θεωρούμε, ότι αξίζει να ζει παρά να πεθαίνει κανείς .
