Το «αστέρι της Βεργίνας» και η αλήθεια

ΕΙΚΟΝΑ

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Έψιλον» της Ελευθεροτυπίας το 1994

Βεργίνα, 8 Νοεμβρίου 1977. O αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος ετοιμάζεται να μπει στον ασύλητο μακεδονικό τάφο που έχει αποκαλύψει. Να πως περιγράφει ο ίδιος τις επόμενες στιγμές:

«Ο ανασκαφέας αισθάνθηκε βαθύτατη συγκίνηση και δέος στη θέα ενός πλούσιου ταφικού θαλάμου που είχε μείνει ανέπαφος μέσα στους αιώνες... Στη μέση του πίσω τοίχου, κάθετα κάτω από το άνοιγμά μας, το τετράγωνο κάλυμμα μιας μαρμάρινης σαρκοφάγου... Ξεπερνώντας τις αναπόφευκτες δυσκολίες που μας δημιουργούσαν τα σκορπισμένα στο δάπεδο οργανικά υλικά, κατορθώσαμε να σηκώσουμε το κάλυμμα  Και τότε είδαμε κάτι που ήταν αδύνατο να φανταστώ, γιατί ποτέ ως τότε δεν είχε βρεθεί τέτοιο οστεοδόχο σκεύος: μια ολόχρυση λάρνακα με ένα επιβλητικό αστέρι στο κάλυμμά της.»

Η ολόχρυση λάρνακα, θα αποδειχθεί ότι φύλαξε για 2.300 χρόνια τα λείψανα του βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππου Β', πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. 

Το "επιβλητικό αστέρι" με τις 16 σταγονόσχημες ακτίνες θα ονομασθεί "αστέρι της Βεργίνας". Κι οι Σκοπιανοί θα το θεσμοθετήσουν σε εθνόσημο του κράτους τους, για να αποτελέσει τελικά ένα από τα τρία σημεία έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης με την Ελλάδα.

Βεργίνα, 21 Νοεμβρίου 1977

Ο Μανόλης Ανδρόνικος μπαίνει στον προθάλαμο του τάφου του Φίλιππου Β΄. Εκεί ανακαλύπτει μία αλλη σαρκοφάγο, που περιέχει μία δεύτερη χρυσή λάρνακα με τα λείψανα μιας γυναίκας. Το σκέπασμα της λάρνακας είχε αποτυπωμένο ένα 12άκτινο αστέρι. Ας ξαναδώσουμε τον λόγο στον Μανόλη Ανδρόνικο:

«Μια μάζα με αποσυντεθειμένα υλικά βρισκόταν επάνω στο κάλυμμα της σαρκοφάγου. Ανάμεσα σ΄ αυτά τα υλικά, στις περισσότερες περιπτώσεις επάνω σ΄ αυτά, βρέθηκαν σκορπισμένα πολυάριθμα (περισσότερα από εκατό) λεπτά κυκλικά δισκάρια με έκτυπο αστέρι οκτώ ακτίνων.»

Συμπέρασμα: 
Το λεγόμενο "αστέρι της Βεργίνας" είναι... τρία! Το ένα με 16, το δεύτερο με 12 και το τρίτο με 8 ακτίνες.

Αστεροειδή σύμβολα στην αρχαία Ελλάδα

Και τα τρία αυτά αστεροειδή σύμβολα εντοπίζονται, σε αρχαιότερες εποχές, σ΄ όλες τις υπόλοιπες ελληνικές περιοχές, από την Μικρά Ασία έως την Κάτω Ιταλία. Και όχι μόνον αυτό. Υπάρχουν κι άλλες παραλλαγές του συμβόλου με 4, 6, 24 και 32 ακτίνες. 

Φαίνεται ότι οι αρχικές μήτρες του αστεριού είναι αυτές με τις 4 και 6 ακτίνες, από τις οποίες δημιουργούνται όλες οι παραλλαγές με πολλαπλασιασμό των ακτίνων.

Όπως αποδεικνύουν άφθονα και συγκεκριμένα στοιχεία (από ναούς, κίονες, κλίνες, αγγειογραφίες και νομίσματα μέχρι φυλαχτά και κοσμήματα) αυτό το αστέρι - σύμβολο έχει πανελλήνια εξάπλωση από τα πανάρχαια χρόνια. 

Ολα τα στοιχεία, από την εποχή του χαλκού μέχρι τις δικές μας μέρες, δείχνουν ότι το "αστέρι της Βεργίνας" κακώς ονομάστηκε έτσι. 

Η σωστότερη ονομασία είναι "αστέρι της Ελλάδας" ή, ακόμα καλύτερα, "αστέρι των Ελλήνων".

Αποδεικνύεται επίσης ότι αυτό το "αστέρι των Ελλήνων" δεν χάνεται με την κατάρρευση του αρχαίου κόσμου, αλλά κληροδοτείται στην ελληνορθόδοξη παράδοση και παγιώνεται σε δύο τύπους του εικονογραφικού κύκλου της Παναγίας: Στην Παναγία την Οδηγήτρια και στην Παναγία την Πλατυτέρα.

Υπάρχουν κι άλλα εντυπωσιακά στοιχεία. Με την διαμόρφωση του κλασικισμού στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική, το "αστέρι των Ελλήνων" διακοσμεί τις οροφές σημαντικών κτιρίων, όπως ναών (στην ως άνω φωτογραφία, από την Αγία Ειρήνη Αθηνών) πανεπιστημίων και αστεροσκοπείων. 

Φαίνεται ακόμη ότι επιζεί και στην ελληνική λαϊκή παράδοση, όπως δείχνουν αρχιτεκτονικά στοιχεία κυρίως από τα νησιά του Αιγαίου.

Από την Πρωτοκυκλαδική εποχή (3000-2000 π.Χ.)

Το αστέρι τύπου Βεργίνας, πρωτοεντοπίζεται, με την ίδια καλλιτεχνική τυποποίηση (στυλιζάρισμα), στα πρωτοκυκλαδικά τηγανόσχημα κεραμεικά, των οποίων η χρήση παραμένει αδιευκρίνιστη. Η πρωτοκυκλαδική περίοδος διαρκεί, σύμφωνα με την συμβατική χρονολόγηση των αρχαιολόγων, από το 3200 μέχρι το 2000 π.Χ. Η εμφάνιση των τηγανόσχημων κεραμεικών τοποθετείται στο 2800 π.Χ.

Αστέρια σε πρωτοκυκλαδικά τηγανόσχημα, με στυλιζάρισμα παρόμοιο με της Βεργίνας και με 6 ή 8 ακτίνες, μπορεί να δει ο καθένας στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Εκτίθενται στην προθήκη 56 της Νάξου (αριθμός καταλόγου 6140) και στην προθήκη 42 του Αγίου Κοσμά Αττικής (αριθμ. 8954, 8959 κ.α.).

Το αστέρι στα κυκλαδικά τηγανόσχημα εμφανίζεται μερικές φορές με την μορφή 8 συνεχόμενων γωνιών (ημιρόμβοι) σε κυκλικό σχηματισμό.

Το ότι αποτελεί σύμβολο κι όχι διακοσμητικό στοιχείο, αντιγραφή του γνωστού στους Κυκλαδίτες θαλασσινού αστερία, αποδεικνύεται από το γεγονός ότι το σχήμα του αστερία αποτελείται από 5 ημιρόμβους. Ρομβοειδή 8άκτινα αστέρια εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, σε τηγανόσχημα προερχόμενα από την Σύρο (προθήκη 58, αριθμ. 5164 και 5153).

Από την Σύρο έχουμε κι ένα άλλο σημαντικό πρωτοκυκλαδικό εύρημα. Πρόκειται για ένα αργυρό διάδημα, του οποίου η βασική διακόσμηση είναι τρία 8άκτινα αστέρια (2800 - 2300 π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, προθήκη 71, αριθμ. 5234).

Στην κρητομυκηναϊκή περίοδο, τα τηγανόσχημα κεραμεικά δεν υπάρχουν, ενώ οι αγγειογραφίες έχουν συνήθως θέματα από την φύση. Παρ΄ όλ΄ αυτά, αστέρια εντοπίζονται σε:* Μινωϊκό νεοανακτορικό σφραγιδόλιθο, 6άκτινο εγγεγραμμένο σε πλαίσιο.

* Χρυσό δαχτυλίδι από την Τίρυνθα, 6άκτινο εγγεγγραμένο σε κύκλο.

* Πήλινο κύπελλο με διπλούς πελέκεις από τον Χώρο 17 του Ανακτορικού Κτιρίου των Αρχανών, 8άκτινο.

* Δισκάρια από ελεφαντοστό με 8άκτινα γραμμικά αστέρια από τον Θολωτό Τάφο Α των Αρχανών. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, ότι δύο πανομοιότυπα αστέρια εμφανίζονται και στην πανοπλία του Αχιλλέα, σε πολύ μεταγενέστερη αγγειογραφία (ερυθρόμορφος αμφορέας, 450 π.Χ., Ρώμη, Μουσεία Βατικανού).

* Πήλινο αντικείμενο σε σχήμα πυξίδας από την ακρόπολη των Μυκηνών, με 8 σταγονόσχημες ακτίνες και 8 κύκλους ενδιάμεσα (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αριθμ. 65212).

Από το 1100 π.Χ., ανάμεσα σε άλλες σημαντικές αλλαγές, παρατηρείται και μία πλήρης διαφοροποίηση στην διακόσμηση των αγγείων. Τα φυτικά συμπλέγματα, τα θαλασσινά θέματα και τα περίπλοκα σχήματα εξαφανίζονται. 

Στην πρωτογεωμετρική περίοδο (1100 - 900 π.Χ.), μαζί με τα αυστηρά γεωμετρικά σχέδια που σχηματίζονται τέλεια με διαβήτη, εμφανίζονται συχνά δύο σύμβολα, ο σταυρός και το 6άκτινο αστέρι, εγγεγραμμένα και τα δύο σε ομόκεντρους κύκλους.

Αστέρια - σύμβολα σε πολεμιστές και πλοία

Από το 900 π.Χ., στα γεωμετρικά αγγεία αρχίζουν να εμφανίζονται όλο και συχνότερα παραστάσεις ανθρώπων. Πρόκειται συνήθως για νεκρικές πομπές, παρατάξεις πολεμιστών και πολεμικά πλοία. 

Από την περίοδο εκείνη, οι αγγειογραφίες εμφανίζουν, με όλη και μεγαλύτερη συχνότητα, αστέρια (τυποποιημένα με 8 και 16 ακτίνες) που έχουν ισχυρότατο συμβολισμό και που μάλλον φωτίζουν την χρήση τους στις προγενέστερες εποχές.

Ο ισχυρότατος συμβολισμός των αστεριών αποδεικνύεται από το γεγονός ότι αποτελούν κυρίως εμβλήματα (επίσημα) σε ασπίδες και πολεμικά πλοία. Μερικά παραδείγματα:

* Σε θραύσματα γεωμετρικών αγγείων εμφανίζονται πολεμικά πλοία. Στην πλώρη τους έχουν ως έμβλημα 8άκτινα και 16άκτινα αστέρια (προθήκη 7 του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου).

* Σε ταφικό αμφορέα, που βρέθηκε στην Μερέντα της Αττικής, εικονίζεται πομπή αρμάτων και πολεμιστών. Οι ασπίδες των πολεμιστών έχουν ως εμβλήματα 8άκτινα και 16άκτινα αστέρια (τέλος 8ου π.Χ. αιώνα, Μουσείο Βραβρώνας).

* Σε αμφορέα του 7ου π.Χ. αιώνα με ανάγλυφες παραστάσεις, εικονίζεται η πρωϊμότερη παράσταση της άλωσης της Τροίας. Ολοι οι πολεμιστές έχουν στον μηρό ένα διακριτικό σύμβολο και δύο απ΄ αυτούς έχουν 8άκτινα αστέρια - φωτογραφία δεξιά (670 π.Χ., Μύκονος, Αρχαιολογικό Μουσείο).

Από το 650 π.Χ., ο γεωμετρικός ρυθμός δίνει την θέση του στα μελανόμορφα και, αργότερα, στα ερυθρόμορφα αγγεία. Οι αγγειογραφίες είναι πλέον ανθρωποκεντρικές, με θέματα που αντλούνται από την ηρωϊκή εποχή και τους μυθολογικούς κύκλους. 

Τα σχέδια είναι ρεαλιστικά. Τ' αστέρια αποκτούν το σταγονόσχημο στυλιζάρισμα του τύπου της Βεργίνας, έχουν όλους τους συδυασμούς αριθμών ακτίνων (απο 4 σε σχήμα "χι" μέχρι 32) και εμφανίζονται με πολύ μεγάλη συχνότητα.

Είναι αδύνατο να απαριθμήσουμε τις εκατοντάδες παραστάσεις από αγγεία με "ελληνικά αστέρια", που εντόπισε η δημοσιογραφική έρευνα. 

Τονίζουμε πάντως ότι υπάρχουν σ' όλα τα μεγάλα ξένα μουσεία, όπως:

Λούβρο (Παρίσι), Βρετανικό Μουσείο (Λονδίνο), Μουσεία Βατικανού, Kunsthistoisches Βιέννης, Καλών Τεχνών Βοστώνης, Ερμιτάζ Πετρούπολης, Staatlishe Antikensammlungen Μονάχου, Αρχαιολογικό Μουσείο Βασιλείας (Ελβετία), Μουσείο Λίπαρι (Ιταλία), Staatlishe Βερολίνου, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέα Υόρκης, Αρχαιολογικό Μουσείο Νεαπόλεως (Ιταλία), κ.α.

Σύμβολο θεών και ηρώων

Περιοριζόμαστε, λοιπόν, να επισήμανουμε ότι τ΄ αστέρια της αρχαϊκής και κλασσικής εποχής (από το 650 π.Χ. και μετά) συνοδεύουν σχεδόν πάντοτε θεούς και ήρωες των μυθολογικών κύκλων, δηλαδή τους Ηρακλή, Θησέα, Αχιλλέα, Αγαμέμνονα, Πάτροκλο, Περσέα, Αμφιάραο, Αίαντα, Διομήδη, κ.α..

Στους ήρωες, τ΄αστέρια εμφανίζονται στους ώμους. Στους θεούς δίπλα τους ή στον θρόνο που κάθονται. Εξαίρεση αποτελεί η παρθένος Αθηνά, η οποία φέρει το αστέρι και στην ασπίδα (Αθηνά Πρόμαχος) και στους ώμους. Η Αθηνά Πρόμαχος εμφανίζεται, εκτός από τα συνήθη αγγεία, και στους παναθηναϊκούς αμφορείς (φωτογραφία κάτω).

Λίγο μετά την μαζική του εμφάνιση στις αγγειογραφίες των κεραμεικών εργαστηρίων της νότιας Ελλάδας, το αστέρι εμφανίζεται και στην Μακεδονία. 

Ο αρχαιότερος του εντοπισμός (που πέτυχε η δική μας έρευνα) προέρχεται από ένα χρυσό έλασμα, που βρέθηκε σε τάφο της Σίνδου (520 π.Χ.) και που έχει αστέρια με 6 και 12 ακτίνες.

Από την αρχαϊκή, κλασσική, ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή δημοσιεύουμε έναν ενδεικτικό κατάλογο με εμφανίσεις "ελληνικών αστεριών", όχι σε αγγειογραφίες αλλά σε διάφορα αντικείμενα και με χρονολογική σειρά.

* Περικεφαλαία με 8άκτινο αστέρι (800 π.Χ., Μουσείο Ηρακλείου Κρήτης).

* Χρυσό 8άκτινο αστέρι διαμέτρου 2-3 εκατοστών, από τον αποθέτη της Ιεράς Πηγής του ναού της Αρτέμιδας (8ος - 4ος αιώνας π.Χ., Μουσείο Βραβρώνας Αττικής, αριθμός καταλόγου 2580.)

* Πολυτελής κλίνη με διακόσμηση 12άκτινα αστέρια από ελεφαντοστό, πανομοιότυπα με τ΄ αστέρια του ναού της Νέμεσης στον Ραμνούντα. Η κλίνη βρέθηκε σε κιβωτιόσχημο τάφο του Κεραμεικού της Αθήνας και ανήκει σε πρεσβευτή ιωνικής πόλης της Μικράς Ασίας (6ος π.Χ. αιώνας, Μουσείο Κεραμεικού, προθήκη 21).

* Ιωνικό κιονόκρανο με κεντρικό κόσμημα ένα 8άκτινο σταγονόσχημο αστέρι από το ναό της Αρτέμιδας της Νεαπόλεως, αθηναϊκής αποικίας στην Μακεδονία (5ος π.Χ., Μουσείο Καβάλας).

* Χρυσά δισκάρια με 16άκτινο αστέρι από τάφο στην Αιανή της Μακεδονίας (5ος αιώνας, Μουσείο Κοζάνης).

* Νομίσματα της Μένδης (450 π.Χ.) με 16άκτινο και της Ποτίδαιας (429 π.Χ.) με 8άκτινο αστέρι. Και οι δύο αυτές πόλεις είναι αποικίες των νότιων "Ελλήνων των πόλεων" στην Χαλκιδική (Αθήνα, Εθνικό Νομισματικό Μουσείο).

* Ύφασμα από ελληνική αποικία της Κριμαίας (Μαύρη Θάλασσα) με 8άκτινο αστέρι, τυπωμένο με την τεχνική της υφαντικής ζωγραφικής (4ος π.Χ. αιώνας, Μουσείο Ερμιτάζ).

* Στον τάφο του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β΄ σε δυό χρυσές λάρνακες (με 16 και 12 ακτίνες) και σε χρυσά δισκάρια με 8άκτινα αστέρια (336 π.Χ.).

* Στον μακεδονικό τάφο της Ευριδίκης (340 π.Χ.) στην Βεργίνα, ζωγραφισμένα 8άκτινα αστέρια σε μαρμάρινο θρόνο και σε υποπόδιο. (Παρόμοια ζωγραφισμένα αστέρια φέρουν και οι πήλινες μέτωπες του αρχαϊκού ναού του Θέρμου στην Αιτωλία, αρχαιότερου κατά 2 αιώνες του τάφου της Ευριδίκης.)

* Σε νόμισματα των (Μακεδόνων) Δημητρίου του Πολιορκητή (306 π.Χ., 16άκτινο, συνοδεύει τον Ποσειδώνα) και Αντίγονου Γονατά (276-239 π.Χ., 8άκτινο, συνοδεύει τον Πάνα).

* Σε νομίσματα των Συρακουσών (Κάτω Ιταλία) που συνοδεύουν την θεά Νίκη και εκδόθηκαν από τον "στρατηγό - αυτοκράτορα" Ικέτα (287 π.Χ.) και τον βασιλέα Ιέρωνα (241 - 218 π.Χ.).

* Σε ψηφιδωτό δαπέδου με 8 ακτίνες (3ος π.Χ. αιώνας;), που αποκάλυψαν γαλλικές ανασκαφές στο ελληνιστικό βασίλειο της Βακτριανής (Ιράν - Αφγανιστάν).

* Σε ψηφιδωτό δαπέδου με 8 ακτίνες στην Λάρισα της Θεσσαλίας (3ος π.Χ. αιώνας).

* Σε νόμισμα ρωμαϊκής εποχής της πρώτης μακεδονικής μερίδος (δεύτερο τέταρτο 2ου π.Χ. αιώνα) με 8 ακτίνες.

Πέρασμα στην ορθόδοξη παράδοση

Μετά την πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και την επιβολή του χριστιανισμού ως κυρίαρχης θρησκείας, το "αστέρι των Ελλήνων" δεν έσβησε. Δόθηκε κληρονομιά στην ελληνορθόδοξη παράδοση, κρατώντας όπως φαίνεται τον θρησκευτικό συμβολισμό του.

Η αρχαιότερη χρήση του που εντοπίσαμε, βρίσκεται σ΄ ένα πρωτοχριστιανικό βαπτιστήριο της ελληνιστικής πόλης "Δούρα - Ευρωπός" στην Μεσοποταμία. Η οροφή του βαπτιστηρίου είναι κατάφορτη από 12άκτινα αστέρια, κατά το πρότυπο των αρχαίων ελληνικών ναών. Επίσης μία σαρκοφάγος σε τοιχογραφία συνοδεύεται από ένα 12άκτινo αστέρι (αρχές 3ου αιώνα μ.Χ., Yale, University Art Gallery.).

Μία πρώϊμη παρουσία του "ελληνικού αστεριού" υπάρχει και στην αρχαία εγκαυστική εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα (6ου μ.Χ. αιώνα), που βρίσκεται στην μονή του Σινά. Δύο 8άκτινα αστέρια, πανομοιότυπα μ΄ αυτά που εμφανίζονται στα αρχαία ελληνικά και ελληνιστικά νομίσματα, βρίσκονται εκατέρωθεν του προσώπου του Χριστού, στα σημεία που αργότερα θα τυποποιηθεί να γράφεται η φράση "Ιησούς Χριστός Υιός Θεού".

Είναι πιθανό αυτή η εικόνα από την Μονή Σινά, να μιμείται ελληνιστικά πρότυπα εικόνων, με την μορφή των Ελλήνων ηγεμόνων. Θυμίζει εντονότατα ένα χρυσό οκτάδραχμο του Πτολεμαίου Ε' του Επιφανούς (211 -180 π.Χ.), του οποίου η μορφή πλαισιώνεται από δύο 8άκτινα αστέρια, πανομοιότυπα με την εικόνα του Χριστού από το Σινά. Εξ άλλου είναι γνωστό, ότι η μέθοδος της εγκαυστικής εικονογράφησης, χρησιμοποιόταν από την προχριστιανική αρχαιότητα.

Τελικά, όπως δείχνουν τα στοιχεία, η χρήση του "αστεριού των Ελλήνων" στην ελληνορθόδοξη εικονογραφία, οριστικοποιείται στην εικονογράφηση της Παναγίας της Οδηγήτριας και της Παναγίας της Πλατυτέρας. Το πότε συνέβη αυτό δεν είναι γνωστό. Ισως στα μέσα του 10ου αιώνα, στα χρόνια του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά. 

Τότε ιδρύονται τα μοναστήρια τους Αγίου Ορους. Τότε διδάσκουν στην κεντρική Ελλάδα ο Οσιος Λουκάς (ιδρύοντας και το μοναστήρι του κοντά στους Δελφούς) και στην Πελοπόννησο ο Άγιος Νίκων ο Μετανοείτε (πολιούχος της Σπάρτης). Σύμφωνα με μερικούς ιστορικούς, αυτή είναι η εποχή που το σύνολο των Ελλήνων προσχωρεί πλήρως στον χριστιανισμό, με τις κατάλληλες λατρευτικές προσαρμογές.

Σ΄ αυτήν περίπου την εποχή, εντοπίσαμε και τα πρώτα δείγματα εικόνων της Παναγίας με 8άκτινα και 16άκτινα αστέρια. 

Προέρχονται από την Κύπρο και είναι:

* Η Παναγία Αρακιώτισσα (1192)

* Η Παναγία του Μουτουλλά (1280)

Με την ευκαιρία, ας πάμε σε μία άλλη περιοχή του ελληνισμού. Στην Βόρειο Ηπειρο (παρά τους διωγμούς) διασώζονται τοιχογραφίες με την Παναγία την Πλατυτέρα και τα 8άκτινα αστέρια της σε ναούς του Αργυρόκαστρου, Δερβιτσάνης, Νόκοβου, Βλαχογοραντζής, Κοσίνης Πρεμετής, Μεσοπόταμου, Βιθκουκίου Κορυτσάς και Δρυμάδων Χειμμάρας.

Αναφέραμε συμβολικά αυτές τις δύο περιοχές. Εννοείται ότι παντού στην Ελλάδα, αλλά και στον ορθόδοξο κόσμο, υπάρχουν εικόνες της Οδηγήτριας και της Πλατυτέρας, με τα "αστέρια των Ελλήνων" ή αν θέλετε αστέρια τύπου Βεργίνας.

Αυτές ο εικόνες της Παναγίας, έχουν πάντοτε τρία αστέρια. Ενα στο μέτωπο και δύο στους ώμους. Αυτή η τριαδική κατανομή σε σχήμα τριγώνου θυμίζει έντονα αρχαίες παραστάσεις με παρόμοια κατανομή τριαδικών αστρικών συμβόλων και βεβαίως την εικονογράφηση των μυθολογικών ηρώων, που έχουν εμβλήματα - αστέρια στους ώμους. 

Το πιθανότερο είναι τ΄ αστέρια να μεταβιβάστηκαν στην εικονογράφηση της Παναγίας, μέσω της λατρείας της παρθένου Αθηνάς. Οι συμπτώσεις είναι αξιοπρόσεκτες.

* Η Αθηνά Πρόμαχος με τ΄ αστέρια στην ασπίδα και στους ώμους αντιστοιχεί πλήρως στην Παναγία την Οδηγήτρια.

* Η πιο μεγάλη εορτή της αρχαίας Αθήνας, τα Παναθήναια, που τελούνταν προς τιμήν της πολιούχου Αθηνάς, συμπίπτει με την μεγαλύτερη γιορτή της Παναγίας τον Αύγουστο. 

Τα Παναθήναια γιορτάστηκαν τελευταία φορά γύρω στο 400 μ.Χ. Από τότε ο Παρθενών της Αθηνάς, μετατράπηκε σε ναό της Παρθένου Παναγίας, της "Δέσποινας των Αθηνών", της "Παναγίας της Αθηνιώτισσας".

Τον συμβολισμό των τριών αστεριών, που κοσμούν το μαφώριο της Παναγίας, τον γνωρίζουμε. Σύμφωνα με τον Ρώσο επίσκοπο Λεωνίδα Ουσπένσκι, αποτελούν σύμβολα της αειπαρθενίας της Παναγίας (The meaning of ikons, Νέα Υόρκη 1989). 

Την ερμηνεία αυτή επιβεβαιώσαμε και από μονές του Αγίου Ορους. Μας εξηγήθηκε ότι τα τρία αστέρια συμβολίζουν ότι η Παναγία ήταν παρθένος πριν την σύλληψη, παρέμεινε παρθένος κατά την κυοφορία και έμεινε παρθένος και στην γέννηση του Χριστού.

Πολλές φορές το στυλιζάρισμα των ακτίνων στ΄ αστέρια της Οδηγήτριας αλλάζει. Από σταγονόσχημες παίρνουν την μορφή κρίνων ή κλάδων, διατηρώντας όμως τον αριθμό των 8 και 16 ακτίνων.

Το «αστέρι της Βεργίνας» στην νεότερη Ελλάδα

Αλλά δεν τελειώσαμε με το λεγόμενο "αστέρι της Βεργίνας". Η χρήση του συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Χρησιμοποιείται ως διακοσμητικό μοτίβο, με το αρχαίο στυλιζάρισμα των 8 και 16 ακτίνων, στα λαϊκά ψηφιδωτά (βοτσαλωτά) των νησιών του Αιγαίου. Από την Κάρπαθο και την Αστυπάλαια μέχρι τις Σπέτσες στο σπίτι της Μπουμπουλίνας.

Και φυσικά υπάρχει στις οροφές πολλών νεοκλασσικών κτιρίων. Πρόκειται για απομιμήσεις φατνωμάτων (οροφών) ναών της αρχαίας Αθήνας, που είχαν ζωγραφιστή διακόσμηση 16άκτινα αστέρια. Τ΄ αστέρια αυτά πρόλαβαν να τα σχεδιάσουν τον 18ο και 19ο αιώνα ξένοι περιηγητές, πριν τα εξαφανίσει η ατμοσφαιρική ρύπανση της σημερινής Αθήνας. 

Ο Γουίλσον διέσωσε το σχέδιο των αστεριών που κοσμούσαν τον Παρθενώνα και την ιωνική στοά των Προπυλαίων της Ακρόπολης. Οι Στιούαρτ και Ρέτβε του Θησείου. Ο Μπέντφορντ των Προπυλαίων της Ελευσίνας. Ο Γκάντι του ναού της Νέμεσης στον Ραμνούντα.

Οροφές μεγαλοπρεπών κτιρίων με 8άκτινα και 16άκτινα αστέρια είναι γνωστές και από τις αγγειογραφίες. Σ΄ έναν σικελικό κρατήρα (350 π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Λίπαρι) εικονογραφείται ο Αδραστος να συμφιλιώνει στο ανάκτορο των Μυκηνών τους (γνωστούς από τον ηρωϊκό κύκλο των "Επτά επί Θήβαις") Πολυνείκη και Τιδέα που φιλονικούν. Τα φατνώματα του ανακτόρου έχουν 16άκτινα αστέρια.

Στην Αθήνα νεοκλασσικά κτίρια, των οποίων οι οροφές διακοσμούνται με "ελληνικά αστέρια", είναι, μεταξύ άλλων, τα εξής:

     

* Το Αστεροσκοπείο. Χτίστηκε το 1842 σε σχέδια του Δανού αρχιτέκτονα Θέοφιλου Χάνσεν.

* Ο ναός της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου, έργο (1845) του Θεσσαλονικέα αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου - Σπανδωνή (φωτογραφία δεξιά).

* Το κτίριο της Αρχαιολογικής Εταιρείας (1954, Αναστάσιος Ορλάνδος), στην συμβολή Πανεπιστημίου και Ομήρου.

* Η Βουλή των Ελλήνων

* Η αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών

* Το πνευματικό κέντρο "Παρνασσός".

* Ο ναός του Αγίου Διονυσίου του Αεροπαγίτη, κλπ...

Και να τελειώσουμε αυτή την διαχρονική παρουσίαση του λεγομένου (κακώς, όπως είδαμε) "αστεριού της Βεργίνας", με ένα στοιχείο από το εξωτερικό.

Το κτίριο του Πανεπιστημίου Μακ Γκιλ στο Μόντρεαλ του Καναδά, είναι διακοσμημένο με επιγραφές στα αρχαία ελληνικά ("Κάλλιστον εφόδιον τω γήρα η παιδεία") και με είκοσι 16άκτινα "αστέρια της Βεργίνας" στην οροφή.

Το ότι το πανεπιστήμιο Μακ Γκιλ χτίστηκε το 1927 και το λεγόμενο "αστέρι της Βεργίνας" ανακαλύφθηκε το 1977, κάθε άλλο παρά αποτελεί λεπτομέρεια, ασφαλώς...

ΠΗΓΗ

Διαβάστε περισσότερα... »