Πώς θα ψήφιζαν οι πολίτες σε μια Δημοκρατία

Τι μορφή θα είχε μια ψηφοφορία σε μια Δημοκρατία; Υπάρχει αντίστοιχη εμπειρία στη σύγχρονη εποχή; Η απάντηση είναι δυστυχώς αρνητική για τη χώρα μας. Ωστόσο η ιστορία της Ελλάδας δίνει τα ισχυρότερα παραδείγματα δημοκρατικής συμμετοχής ικανά να εμπνεύσουν τους πολίτες όλου του κόσμου.

Η Δημοκρατία γεννήθηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. στην Αρχαία Αθήνα. Η εμπειρία του εν λόγω πολιτεύματος, αν και αυτό δεν επιβίωσε μέχρι σήμερα, αποτελεί διαχρονική απόδειξη της υπεροχής της Δημοκρατίας έναντι κάθε άλλης μορφής πολιτειακής οργάνωσης και διακυβέρνησης.

Το 483 π.Χ., μετά την ανακάλυψη ενός πλούσιου κοιτάσματος αργύρου στη Μαρώνεια (στο σημερινό οικισμό Αγίου Κωνσταντίνου Λαυρεωτικής), τα έσοδα της Αρχαίας Αθήνας διπλασιάζονται. Αυτός ο απροσδόκητος πλούτος εμφανίζεται σε μια περίοδο οικονομικής δυσπραγίας για την πόλη αλλά κυρίως για τους πολίτες της. Την οικονομική αυτή δυσχέρεια των πολιτών επιχειρούν να εκμεταλλευτούν οι Ολιγαρχικοί της πόλης στρατολογώντας δημαγωγούς και λαοπλάνους ρήτορες για να προτείνουν τη διανομή των επιπλέον αυτών εσόδων απευθείας στους Αθηναίους πολίτες με τη μορφή «κοινωνικού μερίσματος».

Η πρόθεση τους ωστόσο, μόνο καλοπροαίρετη δεν ήταν. Λίγο καιρό πριν, ο εμπνευσμένος πολιτικός - υπέρμαχος της Δημοκρατίας, Θεμιστοκλής, είχε τη διορατικότητα να διακρίνει την ελλοχεύουσα περσική απειλή (η Ιωνική Επανάσταση είχε κατασταλεί ενώ ο στρατηγός Μαρδόνιος είχε κατακτήσει τη Μακεδονία και τη Θράκη), και πρότεινε την κατασκευή πολεμικών πλοίων για την θωράκιση και την άμυνα της πόλης του. Τροχοπέδη στα σχέδια του αποτελούσε η αδυναμία εξεύρεσης σχετικών πόρων για την ναυπήγηση των πλοίων. Η ανακάλυψη του κοιτάσματος της Μαρώνειας ήταν μια ευτυχής συγκυρία η οποία μπορούσε να δώσει λύση στα σχέδια του Θεμιστοκλή.

Τα εν λόγω σχέδια όμως προσέκρουαν πάνω στα συμφέροντα της Ολιγαρχικής τάξης. Στην περίπτωση ναυπήγησης ισχυρού στόλου, οι Αθηναίοι Ολιγαρχικοί γνώριζαν πως το βάρος των εξελίξεων θα μετατοπιζόταν στη θάλασσα. 

Επιπροσθέτως, μέχρι τότε την στρατιωτική και αντίστοιχα πολιτική ισχύ κατείχαν οι ευγενείς μιας και ήταν οι μόνοι που μπορούσαν οικονομικά να συντηρούν τον απαραίτητο βαρύ οπλισμό. Αντιθέτως, σύμφωνα με την πρόταση του Θεμιστοκλή, τα ναυτικά πληρώματα θα προέρχονταν από απλούς πολίτες (θήτες, φτωχοί, άνεργοι και κατώτερες κοινωνικές τάξεις) οι οποίοι δεν δύναντο οικονομικά να διατηρήσουν δική τους πανοπλία, ώστε να πολεμούν σαν οπλίτες. 

Έτσι, οι πολίτες αποκτώντας στρατιωτική δύναμη με τη συμμετοχή τους στο ναυτικό, θα διεκδικούσαν σταδιακά και αναπόφευκτα τα αντίστοιχα πολιτικά δικαιώματα και εξουσίες. Με άλλα λόγια, στην πρόταση του Θεμιστοκλή οι Ολιγαρχικοί κοίταξαν κατάματα και είδαν έντρομοι τον κίνδυνο εγκαθίδρυσης της Δημοκρατίας. Στην αποσόβηση αυτής της συμφοράς στόχευε το ύπουλο σχέδιο τους για διανομή του νεο-ανευρεθέντος πλούτου.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες συγκλήθηκε τότε η Εκκλησία του Δήμου - το ισχυρότερο πολιτικό σώμα σε μια Δημοκρατία. Κλήθηκαν να αποφασίσουν δηλαδή οι ίδιοι οι πολίτες. Κανένας εκπρόσωπος, κανένας μεσάζοντας και κανένας ειδικός. 

Από τη μία πλευρά ο Θεμιστοκλής εξήγησε με ευθύτητα πως η πόλη πρέπει να θωρακιστεί έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί η υπαρκτή απειλή. Από την άλλη ακούγονταν οι δόλιες και λαϊκίστικες ιαχές των Ολιγαρχικών - οι ζωντανές κραυγές ενός συστήματος που ξεψυχούσε. 

Υποσχόμενοι άμεσο πλουτισμό και καλοπέραση έταξαν στους Αθηναίους πλουσιοπάροχη και τρυφηλή ζωή για να τους υποδουλώσουν και να τους καταστήσουν βορά στις επιθετικές ορέξεις των Περσών. Εναντίον του Θεμιστοκλή και των πολιτών βρέθηκαν και οι οπαδοί των Πεισιστρατιδών οι οποίοι επιθυμούσαν μια περσική επέμβαση που θα αποκαθιστούσε το παλαιό καθεστώς της Τυραννίδας.

Οι Ολιγαρχικές δυνάμεις ξεγυμνώθηκαν ως ανελεύθερες και προδοτικές και καταψηφίσθηκαν. Οι πολίτες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας άκουσαν το κάλεσμα της ιστορίας και έπραξαν το αναμενόμενο, υπερψηφίζοντας την πρόταση του Θεμιστοκλή. 

Αναλαμβάνοντας το βάρος της απόφασης οι πολίτες ψήφισαν με ευθυκρισία και δίχως δεύτερη σκέψη έθεσαν την πατρίδα πάνω από τα προσωπικό τους όφελος υποστηρίζοντας το γενικό συμφέρον της πόλης. 

Αποτέλεσμα αυτής τους της απόφασης ήταν η κατασκευή ενός περίφημου στόλου από 200 τριήρεις με τις οποίες οι Αθηναίοι νίκησαν τους Πέρσες στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ., ανέτρεψαν τον επεκτατισμό της περσικής αυτοκρατορίας και έγιναν ο κυματοθραύστης του εξ ανατολών μυστικισμού και δεσποτισμού που θα κατέπνιγε τον δυτικό πολιτισμό στο σκοτάδι.

Οι πολίτες λοιπόν σε μια Δημοκρατία θα ψήφιζαν υπέρ του κοινού συμφέροντος. Δεν θα επηρεάζονταν από πολιτικές υποσχέσεις, άκρατο λαϊκισμό, λαοπλάνους, συκοφάντες, δημαγωγούς και λοιπούς πολιτικάντηδες. Θα διέκριναν τις προθέσεις επιβουλής τους από τους πολιτικούς και θα καταδείκνυαν τους σφετεριστές της πατρίδας τους ως μισόδημους και εχθρούς της πολιτείας. 

Κυρίως όμως, δεν θα κοιτούσαν το βραχυπρόθεσμο όφελος και το γρήγορο κέρδος αλλά με την πολιτική τους στάση θα υποστήριζαν ένα μεγάλο όραμα για τη χώρα τους, έναν ευγενή σκοπό ικανό να τους εμπνεύσει και να τους ενώσει.

Η ιστορία της Ελλάδας δίνει τα ισχυρότερα παραδείγματα δημοκρατικής συμμετοχής ικανά να εμπνεύσουν τους πολίτες όλου του κόσμου. Ικανά να εμπνεύσουν και εμάς τους ίδιους.

Σταύρος Καλεντερίδης Γίνετε fan
Πολιτικός επιστήμονας, διεθνολόγος και επικοινωνιολόγος
πηγή-huffingtonpost.gr

Διαβάστε περισσότερα... »

Η δοκιμασία των αρχόντων στην Αρχαία Αθήνα

Η δημοκρατία δεν «φύτρωσε» ξαφνικά στην ελληνική πολιτική σκέψη. Τα πρώτα σπέρματά της ανάγονται στην αυγή της εμφάνισης του λαού αυτού, στη μυθολογία του. Δεν είναι του…παρόντος να αρχίσουμε από εκεί.

Θα σταθούμε μόνο σε ένα γεγονός: η «εκκλησία του δήμου» (λαϊκή συνέλευση θα λέγαμε σήμερα) υπάρχει και λειτουργεί πολύ πριν εμφανιστεί η δημοκρατία. Έστω και αν οι δικαιοδοσίες της είναι, ακόμη, πολύ περιορισμένες: να εγκρίνει ή όχι τις προτάσεις των βασιλέων ή άλλων αρχόντων.

Σύμφωνα με ένα Νόμο, που αποδίδεται στον Σόλωνα, όποιος πολίτης στην Αρχαία Αθήνα αναλάμβανε δημόσιο αξίωμα (είτε από εκλογή είτε από κλήρωση) πριν αναλάβει τα καθήκοντά του, έπρεπε να υποβληθεί σε δοκιμασία!

Συγκεκριμένα, οι υποψήφιοι έπρεπε να λογοδοτήσουν για το σύνολο του μέχρι τότε βίου τους «παντός του βίου λόγον διδόναι» προκειμένου να αποδειχθεί αν πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος και κατά συνέπεια αν είναι άξιοι να αναλάβουν το αξίωμά τους!

Μεταξύ, άλλων οι υποψήφιοι αθηναίοι άρχοντες έπρεπε να αποδείξουν:

– τα δημοκρατικά τους φρονήματα

– την εκπλήρωση των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων

– ότι δεν είχαν καμιά εκκρεμή οικονομική υποχρέωση προς την πόλη

– την φροντίδα των γονέων και την απόδοση μεταθανατίων τιμών.

– την κτήση ακίνητης ιδιοκτησίας εντός των ορίων της Αττικής

Ιδιαίτερα για τους ανώτατους άρχοντες (άρχων βασιλεύς, επώνυμος άρχων, πολέμαρχος και οι 6 θεσμοθέται) έπρεπε να υποβληθούν σε διπλή δοκιμασία τόσο από τη Βουλή, όσο από το λαϊκό Δικαστήριο, την Ηλιαία!

Αν ο υποψήφιος αποδοκιμαζόταν από τα όργανα αυτά, του απαγορευόταν η συμμετοχή στις πολιτικές δραστηριότητες!

Με τη λήξη της θητείας τους λογοδοτούσαν:

α) στην επιτροπή λογιστών, η οποία είχε την ευθύνη της σύνταξης ειδικής απολογιστικής εκθέσεως!

β) Η έκθεση ελέγχεται από το δικαστήριο της Ηλιαίας η οποία είχε το δικαίωμα να επιβάλλει και ποινικές κυρώσεις!

Όχι, ασυλία δεν υπήρχε!

Από: Pontikos News

πηγή-athriskos.gr

Διαβάστε περισσότερα... »

Η Σύνταξη των θεσμών της Αθηναϊκής κοινωνίας

ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ

Πολίτες είναι όλοι οι ενήλικοι άρρενες Αθηναίοι, είτε έχουν γεννηθεί από πατέρα και μητέρα Αθηναίους, είτε έχουν πολιτογραφηθεί. Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι. Κατανέμονται σε δέκα τεχνητές φυλές, χωρίς γεωγραφική συνέχεια, οι οποίες χρησιμοποιούνται ως διοικητικές διαιρέσεις ανάλογες με σημερινές εκλογικές και στρατολογικές περιφέρειες: κάθε φυλή δίνει από 50 βουλευτές (10 χ 50) και από 1 ή 2 ή περισσότερους άρχοντες (10 χ 1 ή 2 κ.λπ.).

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ

Όλοι οι Αθηναίοι πολίτες έχουν δικαίωμα να μετέχουν στις Εκκλησίες του Δήμου, να ομιλούν σ' αυτές, να προτείνουν σχέδια ψηφισμάτων και να ψηφίζουν υπέρ ή εναντίον αυτών. Κάθε εκκλησία του Δήμου ισοδυναμεί με το σύνολο των Αθηναίων πολιτών, νομοθετεί περί όλων των υποθέσεων, πολιτογραφεί, αμνηστεύει, λειτουργεί ως έκτακτο δικαστήριο, ελέγχει τη λειτουργία της Βουλής και των αρχόντων, καθώς και τη νομιμότητα των πράξεων κάθε βουλευτή και κάθε άρχοντος. 

Τα ψηφίσματα της εκκλησίας του Δήμου, σύμφωνα με τα δικά μας κριτήρια, ισοδυναμούν άλλα με νόμους συνταγματικού περιεχομένου, άλλα με οργανικούς νόμους, άλλα με κοινούς νόμους, άλλα με προεδρικά διατάγματα, άλλα με διοικητικά μέτρα.

ΗΛIΑΣΤIΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ

Τα ηλιαστικά δικαστήρια πηγάζουν από τον λαό και εκπροσωπούν τον λαό. Συγκροτούνται με κλήρο από πολίτες που ανήκουν στην κατηγορία των 6.000 ηλιαστών. Οι ηλιαστές κληρώνονται μεταξύ των πολιτών ηλικίας 30 ετών και είναι ισόβιοι. Κάθε ηλιαστικό Δικαστήριο αποτελείται από πολλές εκατοντάδες ηλιαστών (201 ή 501 ή 1.001 ή 1.501 ή περισσότερους). 

Ηλιαστικά δικαστήρια συγκροτούνται κάθε αυγή και λειτουργούν μία μόνη ημέρα προκειμένου να δικάσουν από τρεις υποθέσεις το καθένα. Εάν οι υποθέσεις είναι περισσότερες από τρεις, συγκροτούνται περισσότερα δικαστήρια. Οι υποθέσεις κατανέμονται με κλήρο μεταξύ των δικαστηρίων της ημέρας. 

Τα ηλιαστικά δικαστήρια δικάζουν υποθέσεις νομιμότητας των ψηφισμάτων, ασφαλείας του κράτους, προστασίας του πολιτεύματος, ασεβείας, ζημίας του δημοσίου, παραβάσεως στρατιωτικών νόμων, αλλά και ιδιωτικές διαφορές. Επιβάλλουν ποινές μέχρι και της θανατικής. Οι αποφάσεις των ηλιαστικών Δικαστηρίων είναι ανέκκλητες.

ΒΟΥΛΗ

Όλοι οι πολίτες έχουν δικαίωμα να γίνουν βουλευτές. Οι βουλευτές αναδεικνύονται με κλήρο, κατά φυλές, και υπηρετούν για ένα έτος. Η Βουλή, σώμα 500 βουλευτών, επεξεργάζεται τα σχέδια των ψηφισμάτων που συζητεί και ψηφίζει η Εκκλησία του Δήμου. 

Εποπτεύει την όλη διοίκηση, συνεργάζεται με αρχές που έχουν διοικητικές αρμοδιότητες, επί πλέον έχει η ίδια αρμοδιότητες στον χώρο της διοικήσεως. Έχει περιορισμένες δικαστικές αρμοδιότητες. Οι δικαστικές αποφάσεις της εφεσιβάλλονται ενώπιον ηλιαστικών Δικαστηρίων .

ΑΡΧΟΝΤΕΣ

Οι περισσότερες αρχές είναι 10μελείς, σπανιότερα είναι 5μελείς, 20μελείς, 30μελείς, 40μελείς. Οι μονομελείς αρχές είναι ελάχιστες. Οι άρχοντες θητεύουν επί ένα έτος. Οι πιο πολλοί αναδεικνύονται με κλήρο. Με ψήφο αναδεικνύονται οι άρχοντες που πρέπει να έχουν κάποια ικανότητα, όπως οι Στρατηγοί, και ορισμένοι από τους άρχοντες με οικονομικές αρμοδιότητες. 

Οι πιο πολλοί άρχοντες ασκούν διοίκηση περιορισμένης αρμοδιότητας υπό την άμεση εποπτεία της Βουλής και την έμμεση της εκκλησίας του Δήμου, Μετέχουν στη δικαστική λειτουργία, παραλαμβάνοντας μηνύσεις ή αγωγές, συγκεντρώνοντας μαρτυρικές καταθέσεις και τεκμήρια, παραπέμποντας τους σχετικούς φακέλους στους Θεσμοθέτες και προεδρεύοντας χωρίς ψήφο του δικαστηρίου (είτε ενός ηλιαστικού, είτε του Αρείου Πάγου, είτε των Εφετών, είτε ετησίων αρχόντων με δικαστικές αρμοδιότητες) που εκδικάζει τις υποθέσεις με τις οποίες ασχολήθηκαν προδικαστικά. 

Οι Ένδεκα έχουν και διοικητικές και δικαστικές αρμοδιότητες, Ως όργανα διοικήσεως διοικούν τη φυλακή. Ως δικαστές δικάζουν κοινούς εγκληματίες με δικαίωμα να επιβάλλουν ποινές μέχρι και της θανατικής. Μερικοί άρχοντες έχουν μόνο δικαστικές αρμοδιότητες: αποτελούν δικαστήρια για μικρές διαφορές ή για πταίσματα. Οι αποφάσεις τους εφεσιβάλλονται σε ηλιαστικό Δικαστήριο.

ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ

Ο Άρειος Πάγος συγκροτείται από ισόβιους δικαστές, το σύνολο των οποίων αποτελείται από τέως "Εννέα άρχοντες". Εκδικάζει φόνους, εμπρησμούς, φαρμακείες, ιεροσυλίες. Επιβάλλει ποινές μέχρι και της θανατικής. Οι αποφάσεις του είναι ανέκκλητες.

ΕΦΕΤΑΙ

Δικαστήρια Εφετών συγκροτούνται κατά περίπτωση από Αρεοπαγίτες. Εκδικάζουν φόνους με ελαφρυντικά. Οι αποφάσεις τους είναι ανέκκλητες.

irakleitos

πηγή-archaia-ellada

Διαβάστε περισσότερα... »

Πότε δημιουργήθηκε η λέξη “δημοκρατία”;

Όπως έχει επισημανθεί πολλές φορές στην έρευνα, στις αισχύλειες Ικέτιδες (463 π.Χ.) έχουμε την αρχαιότερη εικόνα μιας δημοκρατίας σε δράση. 

Η εικόνα αυτή δεν μπορεί παρά να είναι επηρεασμένη από τη δημοκρατία της σύγχρονης Αθήνας, αφού ποιητής και κοινό δε θα μπορούσαν να κατασκευάσουν και να κατανοήσουν αντίστοιχα μια δημοκρατική κοινωνία της ηρωικής εποχής παρά μόνο με βάση τη δική τους καθημερινή εμπειρία. 

Έτσι το λεξιλόγιο της δημοκρατίας διαπερνά το έργο και χρησιμοποιείται και από (ή για) πρόσωπα που καταρχήν δε θα το περιμέναμε, όπως λ.χ. οι Δαναΐδες που καταφτάνουν από τη δεσποτική Αίγυπτο. Στις Ικέτιδες, όμως, δεν έχουμε απλά μια γενική εικόνα της δημοκρατίας σε δράση, αλλά και στοιχεία από την τεχνική ορολογία των δημοκρατικών διαδικασιών που ήταν σε χρήση την εποχή παράστασης του έργου. Μάλιστα, στις Ικέτιδες έχουμε την αρχαιότερη περίφραση που πλησιάζει πάρα πολύ στην ίδια τη λέξη δημοκρατία (604): 'δήμου κρατοῦσα χεὶρ'. 

Η φράση δε σημαίνει «η πλειοψηφία των ψήφων του λαού», ούτε «το νικητήριο χέρι του δήμου» ή το «το χέρι του δήμου που αποφασίζει», ούτε οι κρατούντες τῆ χειροτονίᾳ, επειδή μια τέτοια ερμηνεία προϋποθέτει και μια δήμου ἠττωμένη χείρ, δηλαδή θα υπονοούνταν μια πλειοψηφία και μια μειοψηφία μεταξύ του λαού. 

Ωστόσο την έννοια αυτή την αναλαμβάνει το ρήμα 'πληθύεται' που ακολουθεί και το οποίο υποδηλώνει την τόσο βασική για τη δημοκρατία αρχή της πλειοψηφίας.[1] 

H πιθανότερη απόδοση της έκφρασης 'δήμου κρατοῦσα χεὶρ'  είναι «το κυρίαρχο χέρι του δήμου» και δηλώνει το λαό στην έμπρακτη εφαρμογή της κυριαρχίας του μέσω της δια χειρός ψηφοφορίας. Το χωρίο φαίνεται να υποδεικνύει ότι η λέξη 'δημοκρατία' και η έννοιά της δεν ήταν κάτι άγνωστο στον Αισχύλο.

Αυτή η υπόθεση φαίνεται να επιβεβαιώνεται από ένα δεύτερο χωρίο των Ικετίδων (699-700), όπου ο χορός κάνει λόγο για τὸ δήμιον͵ τὸ πτόλιν κρατύνει. 

Η λέξη δήμιονισοδυναμεί με τη λέξη δημόσιον και δηλώνει το κράτος ως κοινότητα του λαού, ενώ με την προσθήκη του χαρακτηρισμού ἀρχά (στίχος 700), ο οποίος σημαίνει «διακυβέρνηση, εξουσία», γίνεται φανερό ότι με τη λέξη δήμιονπρέπει να εννοήσουμε εδώ κυρίως την εκτελεστική εξουσία. 

Η ασάφεια που δημιουργούν οι δύο αφηρημένες έννοιες (δήμιον, ἀρχά. Πβ. και την έννοια του κράτους στο ρήμα κρατύνει) έχει ως συνέπεια να μην ξεχωρίζει ο βασιλιάς ή η συνέλευση ή το συμβούλιο των γερόντων (667-673), αλλά να περιλαμβάνονται όλοι στο χαρακτηρισμό προμαθὶς εὐκοινόμητις (700): έτσι ο βασιλιάς, μολονότι τυπικά περιλαμβάνεται στην αρχή, στην πράξη είναι απόλυτα ενσωματωμένος σε μια ευρύτερη πλουραλιστική εξουσία (βασιλιάς, συνέλευση του λαού, συμβούλιο γερόντων), η οποία είναι γεμάτη προνοητικότητα (προμαθίς) και επιμέλεια για το κοινό καλό (εὐκοινόμητις).

Την ίδια αίσθηση πλουραλισμού και μαζικής συμμετοχής στον τρόπο άσκησης εξουσίας και λήψης αποφάσεων δίνουν και οι λέξεις πληθύεται (604), πανδημίᾳ (607) και εὐκοινόμητις (700): εδώ στο δεύτερο συνθετικό -κοινό- δεν αποκλείεται να λανθάνει η έννοια που έχει η λέξη «τό κοινόν» σε σύνθετα όπως κοινοτελής και κοινοπολιτεία. 

Γενικά η λέξη κοινόν σε πολιτικά συμφραζόμενα αναφέρεται στο κράτος, φέροντας συνάμα την ιδέα της ενότητας. Η πολιτική διάσταση των δύο χωρίων που σχολιάστηκαν εδώ (στ. 604, 699-700) αποκαλύπτεται επίσης από το ότι έχουν στενή αντιστοιχία με εκφράσεις που απαντούν στη γνωστή συζήτηση για τα πολιτεύματα στον Ηρόδοτο (3.80-82): πλῆθος ἄρχον (80.6), δῆμος ἄρχων (82.4) - τὸ δήμιον… ἀρχά(699-700), δήμου… πληθύεται (604). Επίσης τὸ πλῆθος… φέρειν τὸ κράτος (81.4) - τὸ δήμιον… κρατύνει (699), δήμου κρατοῦσα (604).

Αληθεύει ότι παραμένει δυσαπόδεικτο το αν ο Αισχύλος γνώριζε πραγματικά το αφηρημένο ουσιαστικό δημοκρατία ή αν την εποχή του υπήρχε μια έκφραση όπως το δῆμος κρατεῖ (ή κάτι παρόμοιο),[2] η οποία εντούτοις περιέγραφε μια μορφή πολιτεύματος, όπου κυριαρχεί ο λαός. 

Σε μια αξεπέραστη ακόμη και σήμερα μελέτη της λέξης δημοκρατία από γλωσσολογική άποψη ο Debrunner το 1947 απέδειξε ότι η λέξη δημοκρατία ήταν η μόνη δυνατή έκφραση που μπορούσε να περιγράψει την κυριαρχία του λαού. Συντέθηκε υπό την επίδραση των λέξεων μοναρχία και ολιγαρχία. Από τις τρεις λέξεις η μοναρχία φαίνεται ως η αρχαιότερη και είναι γνωστή ήδη από την εποχή του Αλκαίου (απ. 6a 27 Lobel-Page), ενώ χρησιμοποιείται και από τον Αισχύλο (Επτά 881). Τόσο η μοναρχία όσο και η ολιγαρχία είναι σύνθετα, στα οποία το 1ο συνθετικό αναφέρεται στο υποκείμενο και όχι στο αντικείμενο της εξουσίας. 

Για την έκφραση της κυριαρχίας του λαού το αντίστοιχο σύνθετο θα ήταν η δημαρχία.[3] Αυτό όμως το σύνθετο χρησιμοποιούνταν ήδη για να εκφράσει την κυριαρχία επί του λαού (βλ. τους Αθηναίους δημάρχους, οι οποίοι ήταν αξιωματούχοι των δήμων της Αττικής). Αυτή η δυσκολία λύθηκε με την επινόηση του ουσιαστικούδημοκρατία.[4] 

Η λέξη με τη σειρά της δημιούργησε πολλά παράγωγα, όπως π.χ. το επίθετο δημοκρατικός και το παθητικό ρήμα δημοκρατεῖσθαι. ΟDebrunner απέδειξε επίσης ότι ο όρος δημοκρατία αποτελεί ένα τεχνητό κατασκεύασμα (Kunstwort), χωρίς άμεσο γλωσσικό πρόγονο: επειδή δεν υπάρχει η λέξη *κρατία, ο όρος δημοκρατία δεν αποτελεί ένα άμεσο σύνθετο από το δήμος ₊ κρατία, αλλά θυμίζει παρασύνθετες λέξεις όπως η λέξη «φιλολογία», η οποία παράγεται από τον τύπο «φιλόλογος». 

Συνεπώς θα περιμέναμε την παράλληλη ύπαρξη ενός τύπου «δημοκράτης». Πράγματι, ένας άνθρωπος γεννημένος γύρω στα 470 π.Χ. φέρει σε επιγραφή το όνομα «Δημοκράτης». Έτσι, οι νεότερες έρευνες τείνουν να δεχτούν ότι στο χωρίο των Ικετίδων πράγματι υπόκειται η λέξη δημοκρατία, η οποία μπορεί να υπήρχε τουλάχιστον από τη δεκαετία 470-460, ενώ δεν υπάρχει ειδικός λόγος που να μας κάνει να αρνούμαστε την ακόμη πρωιμότερη ύπαρξή της:[5] δεν αποκλείεται αυτή την εποχή η λέξη να αποτελούσε ακόμη ένα είδος συνθήματος που το χρησιμοποιούσαν με υπερηφάνεια τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία της πόλης.[6] 

To argumentum ex silentio που θα μπορούσε κανείς να επικαλεστεί είναι πολύ αδύναμο: αν και ο όρος δε χρησιμοποιείται πριν τον Ηρόδοτο ή τον Ψευδο-Ξενοφώντα στην Αθηναίων πολιτεία,[7] πρέπει να σημειωθεί ότι δεν έχει διασωθεί η παλιότερη πολιτική πεζογραφία, ενώ η δυσκολία να ενταχθεί η λέξη δημοκρατία στα περισσότερα ποιητικά μέτρα εξηγεί την έλλειψή της από την ποίηση, όπου η παλιότερη μαρτυρία γι’ αυτήν είναι ο στίχος 618 στους Αχαρνείς του Αριστοφάνη.[8]

[1] Να σημειωθεί εδώ ότι το ρήμα πληθύεται (ή πληθύνεται) χρησιμοποιείται στις επιγραφές για τις συνελεύσεις που συνεκλήθησαν νόμιμα.

[2] Ορισμένοι μελετητές δέχονται ότι η αρχική λέξη που περιέγραφε τη νέα λαϊκή διακυβέρνηση των μεταρρυθμίσεων του Κλεισθένη ήταν ισονομία. Ωστόσο οι νεότερες έρευνες έδειξαν ότι δεν μπορούμε εύκολα να συνδέσουμε τη λέξη «ισονομία» με τον Κλεισθένη, ενώ, ακόμη κι αν αυτός την χρησιμοποίησε, είναι αβέβαιο το αν ο πολύσημος αυτός όρος μας λέει κάτι σημαντικό για τις μεταρρυθμίσεις του: η σημασία του όρου ταιριάζει τόσο σε αριστοκρατικά συμφραζόμενα, όπου θα σήμαινε «ίση κατανομή δικαιωμάτων» μεταξύ των αριστοκρατών, όσο και σε δημοκρατικά. Πβ. επίσης τους συναφείς όρους ισηγορία, ισοκρατία.

[3] Επίσης υπήρχε η δυνατότητα να είχε σχηματιστεί ένας τύπος πληθαρχία (πβ. Ηρόδ. 3.80.6, πλῆθος ἄρχον. Βλ. όμως 3.81.1, τὸ πλῆθος… φέρειν τὸ κράτος).

[4] Ο τεχνητός χαρακτήρας της λέξης φαίνεται και από το γεγονός ότι η κανονική σημασία του όρου από γλωσσολογική άποψη θα έπρεπε να είναι «κυριαρχία επί του λαού» (die Macht über das Volk besitzend) ή «κατοχή της εξουσίας μέσω του λαού» (durch das Volk die Macht besitzend). Debrunner1947, 13. Παρόλα αυτά η λέξη δηλώνει τελικά το πολίτευμα, στο οποίο την εξουσία έχει ο λαός: “Demokratia ist aber die Staatsform, in der das Volk dieMacht besitzt”.

[5] Ένας από τους ήρωες της μάχης των Πλαταιών είχε το όνομα Δαμοκράτης κατά τον Πλούταρχο, Αριστ. 11.3. Ορισμένοι δέχονται μια πρώτη εμφάνιση του όρου στη δεκαετία 470-460 π.Χ. σε σχέση με τις μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη και πιστεύουν ότι κάθε πλευρά χρησιμοποιούσε τη λέξη με διαφορετικό νόημα: οι δημοκρατικοί εννοώντας την ευρεία έννοια όλου του αθηναϊκού λαού στη λέξη δήμος, ενώ οι συντηρητικοί εννοώντας τη στενή έννοια του δήμου ως ”οι κατώτερες τάξεις”. 

Άλλοι ανάγουν τη δημιουργία του όρου στις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, αλλά πιστεύουν ότι η αρχική σημασία της λέξης δεν ήταν «πολίτευμα, στο οποίο εξουσιάζει ο λαός», αλλά «μορφή διακυβέρνησης μέσω των δήμων». Επίσης για ορισμένους η λέξη δήλωνε αρχικά την κατοχή εξουσίας από ένα άτομο ή μια ομάδα, της οποίας η δύναμη βασιζόταν στην υποστήριξη του πλήθους.

[6] Άλλοι θεωρούν αντίθετα ότι η λέξη δημοκρατία είχε υποτιμητική χροιά εξαρχής και εφευρέθηκε από τους αντιπάλους της με μια έννοια που πλησιάζει πολύ αυτή της «δικτατορίας του προλεταριάτου», γι’ αυτό και δεν την χρησιμοποιεί ο Οτάνης στον Ηρόδοτο 3.80.6. 

Κατά μια άποψη η έννοια του «κράτους» στις λέξεις δημοκρατία, αριστοκρατία κ.τ.λ., έχει την έννοια της ισχύος και του εξαναγκασμού, ενώ το ρήμα ἄρχειν που υπονοείται στις λέξειςμοναρχία, ολιγαρχία παραπέμπει σε μια περισσότερο παραδοσιακή και νομιμοποιημένη εξουσία.

[7] Η Αθηναίων πολιτεία χρονολογείται συνήθως μεταξύ 440 και 420 π.Χ., επομένως είναι περίπου σύγχρονη με το έργο του Ηροδότου.

[8] Η παλαιότερη επιγραφική μαρτυρία για τον όρο είναι η επιγραφή IG I337.49, η οποία χρονολογείται στα 447/6 π.Χ.

πηγή-theancientweb

Διαβάστε περισσότερα... »