Η Αναγέννηση, με πολύ περιορισμένη την επικοινωνία της προς τις αυθεντικές μορφές της μεγάλης εποχής του Ελληνισμού και θέλοντας κυρίως να προβάλει τα αιτήματά της σ’ έναν κόσμο που θεωρούσε σαν τον μοναδικό ανθρώπινο κόσμο, δημιούργησε μια φανταστική Ελλάδα.
Με σκοπό: με το ενδιάμεσο αυτής της φανταστικής «Αρχαιότητας» να δικαιώσει τον εαυτό της και να συνειδητοποιήσει την πανίσχυρη ιστορική της βούληση.
Η «Αρχαιότητα» αυτή ήταν μια ουμανιστική Summa, που στον τομέα της Τέχνης περιοριζόταν σε αλεξανδρινά έργα, ρωμαϊκά αντίγραφα και ελάχιστα πρωτότυπα της μεγάλης εποχής.
Ο Μιχαήλ Άγγελος, που έζησε μια τόσο φοβερή εσωτερική σύγκρουση όταν είδε τον Λαοκόοντα, δεν είχε ποτέ του αντικρίσει τον Παρθενώνα.
Ο Winckelmann, που έμενε «βουβός, κουφός και με δάκρυα στα μάτια» μπρος στην Παλλάδα, αγνοούσε όλη την προκλασική τέχνη.
Ο Goethe, που προτιμούσε τον Ευριπίδη από τον Αισχύλο (ακριβώς όπως τον 18ο αιώνα οι Ευρωπαίοι προτιμούσαν τον Βιργίλιο από τον Όμηρο), που τρόμαξε όταν αντίκρισε τις δωρικές κολώνες του Paestum και που δήλωνε ότι «στη Ρώμη ανακάλυψα τον εαυτό μου, βρέθηκα για πρώτη φορά σύμφωνος με τον εαυτό μου, ευτυχής και λογικός», λάτρευε πάνω απ’ όλα το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα, τον Απόλλωνα Belvedere, τον Δία Otricoli ή την Αθηνά Ludovici – ό,τι πιο εξασθενημένο, πιο ψεύτικο και γυμνό από νόημα έχει να επιδείξει η Αρχαιότητα.
Όσο για τον Hegel, που παραστάθηκε γεμάτος θαυμασμό στο ξέθαμμα των πομπηιανών επαύλεων και στον οποίο χρωστάμε την πιο ξένη προς τον Σοφοκλή ανάλυση της Αντιγόνης, έβλεπε στον Canova έναν αντάξιο συνεχιστή του Φειδία.
Κώστας Παπαϊωάννου, Ο άνθρωπος και ο ίσκιος του
Ας πούμε τα σημερινά μας. Τα σχολειά – αν βγάλει κανένας λίγα στην μπάντα – τ’ άλλα όλα δουλεύουν για να βγάλουνε λεβαντίνους κι όχι Έλληνες, μ’ όλα τα ψευτοελληνικά εξωτερικά πασαλείμματα. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς που διδάσκουνε τα παιδιά μας κινήσανε απ’ το χωριό, και πέσανε με τα μούτρα στα «μοντέρνα».
(…)
Την Ελλάδα δεν θέλουνε μήδε να την ακούσουνε, την «Ψωροκώσταινα»! Δεν υπάρχει πιο αντιπαθητικό και πιο μικρόμυαλο πλάσμα από τον ξιπασμένο άνθρωπο που αρνήθηκε το γάλα της μάνας του και ρεμπεύεται κιόλας γι’ αυτό το κατόρθωμα.
Λοιπόν, από τέτοιους δασκάλους τι θα μάθουνε τα παιδιά μας, τα κακόμοιρα τα παιδιά μας; Θα μάθουνε, πως για να γίνει κανένας σπουδαίος και για να φαίνεται πως είναι έξυπνος, πρέπει να μην έχει τίποτα ελληνικό απάνω του.
Φώτης Κόντογλου, Η πνευματική ξενοδουλεία μας
Μόρφωση και μάθηση είναι άσκηση της ζωής· και η άσκηση της ζωής έχει πολλά να κερδίσει από ανθρώπους σαν τον [ζωγράφο] Θεόφιλο που βρήκαν τον δρόμο ψηλαφώντας, μόνοι μέσα στα σκοτεινά μονοπάτια μιας πολύ καλλιεργημένης, καθώς νομίζω, ομαδικής ψυχής όπως είναι η ψυχή του λαού μας.
Έχει πολλά να κερδίσει· και πριν απ’ όλα να μάθει πώς να φυλάγεται από τη μισή μόρφωση και από τη μισή μάθηση που καταντά στρέβλωση και νάρκη.
Γιώργος Σεφέρης, Θεόφιλος
Χρειαζόμαστε παιδεία για τον δικό μας τόπο. Όχι πια αυτή την εξαθλιωτική διαιώνιση του μεταπρατισμού, όχι άλλον πιθηκισμό, αγκομαχητό και λαχάνιασμα πίσω από ξένες φανταχτερές μόδες, εφήμερες ιδεολογίες, χρεωκοπημένους «φωταδισμούς».
Χρήστος Γιανναράς, Ραχοκοκαλιά ή φιλοσοφία της παιδείας
