Οι αρχαίοι μύθοι του νομού Σερρών (Γ΄ μέρος)

Α΄ - Β΄ - Γ΄ μέρος

Η αττική τραγωδία είναι το ευγενικότερο προϊόν 

που έσωσε να δημιουργήσει ο άνθρωπος στον πλανήτη,

σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του... 

Δ. Λιαντίνης

Η αττική τραγωδία δημιουργήθηκε μέσα από μύθους, σαν αυτόν που συντελέστηκαν στη γη του αγνού Στρυμόνα. 

Έναν μύθο που σας τον διηγηθώ αμέσως τώρα.

"Λόγος μέν ἐστ᾽ ἀρχαῖος ἀνθρώπων φανείς,

ὡς οὐκ ἂν αἰῶν᾽ ἐκμάθοις βροτῶν, πρὶν ἂν

θάνῃ τις, οὔτ᾽ εἰ χρηστὸς οὔτ᾽ εἴ τῳ κακός·"

Έτσι ξεκινά ο Σοφοκλής της τραγωδία του Τραχίνιαι, που πάει να πει στην νέα απόδοση, πως "υπάρχει ένας λόγος αρχαίος των Ελλήνων,

πως των ανθρώπων τη ζωή, προτού κανείς πεθάνει,

καλή αν ήταν η κακή, να γνωρίσεις δεν μπορείς."

Και η ιστορία μας ξεκινά μέσα στην κοιλιά του Τρωικού αλόγου. Εκεί μαζί με τον Διομήδη, τον Οδυσσέα και τον Μενέλαο, ήταν στριμωγμένα και τα πιο γενναία παλικάρια των Αχαιών. Ένας από αυτούς ήταν και ο Δημοφών από την Αθήνα, γιος του ίδιου του ήρωα Θησέα και της Φαίδρας. 

Το όνομά του Δημοφών σημαίνει Δημοφόων = δήμος (τόπος, λαός) + φόως (φως, λάμψη), "το φως του λαού, αυτός που φωτίζει το λαό του". Ο Δημοφών είχε στο πλάι του τον αδερφό του τον Ακάμα. Στην Τροία τους οδήγησε ένα κοινό μυστικό. 

Όταν το βράδυ άνοιξε η καταπακτή και βγήκαν οι αντρόκαρδοι Αχαιοί από το ξύλινο άλογο, έτρεξαν στην πύλη του Ιλίου, την άνοιξαν και μέσα ξεχύθηκε ο στρατός του Αγαμέμνονα. Κραυγές και φωτιές και λεηλασία, μα τα δυο αδέρφια δεν έπαιρναν τίποτε, δεν ήθελαν κάτι να τους βαραίνει τα χέρια, είχαν τα μάτια καρφωμένα στις γυναίκες, ώσπου μέσα στις φωτιές και στο πλήθος, αναγνώρισαν το πρόσωπο που λαχταρούσαν. Ήταν η Αίθρα, η γιαγιά τους. Την είχε απαγάγει ο Πάρης, όταν κλέφτηκε με την Ελένη. Την Αίθρα την είχαν πάει στο παλάτι της Ελένης οι Διόσκουροι. Τα δυο παλικάρια δεν πήραν κανένα άλλο λάφυρο από την Τροία. Μόνο την γιαγιά τους. Τέτοια συμφωνία έκαμαν. 

Τα αδέρφια Δημοφών και Ακάμας

ελευθερώνουν την γιαγιά τους Αίθρα. 

Έτσι ο Δημοφών πήρε τον δρόμο του γυρισμού για την Αθήνα. Στον δρόμο της επιστροφής πέρασε από την χώρα των Οδομαντών, οι οποίοι εξουσίαζαν την πεδιάδα ανατολικά του Στρυμόνα. Εκεί τον φιλοξένησε η εικοσάχρονη Φυλλίδα, κόρη του βασιλιά τους του Σίθωνα. Ήταν κεραυνοβόλος ο έρωτας των βασιλόπουλων. Λένε πως έκαναν δυο παιδιά μαζί και πως μέσα στην εύφορη πεδιάδα, βασίλευαν από τους πρόποδες του Παγγαίου, μέχρι εκείνους του Μενοίκιου όρους.

Ως που μια μέρα ήρθε μια είδηση για τον Δημοφώντα, πως ο θρόνος στην Αθήνα άδειασε και πως θα έπρεπε να βασιλέψει. Κρύος ιδρώτας έλουσε την όμορφη Φυλλίδα, ως που ο Δημοφών της έδωσε όρκο, πως θα γυρίσει σε ένα μήνα ότι και αν του τύχει. 

Θα φροντίσει να δοθεί με ασφάλεια για την πατρίδα του ο θρόνος αλλού και αυτός θα γυρίσει για να βασιλέψει μαζί με την όμορφη γυναίκα του, σε τούτον τον τόπο. Η Φυλλίδα του έδωσε να έχει μαζί του ένα κουτί, που το ζήτησε όμως να το ανοίξει μόνο εάν αποφάσιζε να μην γυρίσει πίσω. Ήταν της ίδιας της Ρέας το παράξενο τούτο το δώρο.

Μα στο δρόμο έπιασε φουρτούνα, από εκείνες που ο θυμωμένος Ποσειδώνας μετά τα Τρωικά έστελνε σε όλους τους Αχαιούς, με πρώτο τον Οδυσσέα. Έτσι το καράβι του Δημοφώντα έφτασε στην Κύπρο. Οι μέρες περνούσαν και ο ήλιος έδυσε 29 φορές στο όρος Δύσωρον, που σχηματίζει εκείνες τις τραχιές μα και μεγαλοπρεπείς δύσεις του ήλιου. 

Τέτοιες που κάνουν το άλγος του νόστου, να γίνεται βαρύτερο στο στήθος των ερωτευμένων. Την τριακοστή μέρα που ήταν και η τελευταία από την διορία που έδωσε ο ίδιος ο Δημοφών στον εαυτό του, η βασιλοπούλα, πήρε παράλληλα τον Στρυμόνα και έφτασε μέχρι την θάλασσα. Μάταια περίμενε ως που την έπιασε η νυχτιά. Κανένα πλοίο δεν φάνηκε στον κόλπο του Στρυμόνα. Πήρε τον δρόμο του γυρισμού, διανυκτερεύοντας στην πρώτη πόλη του βασιλείου της μετά την θάλασσα. 

Εννέα οδούς την ονόμαζαν την πόλη και η Φυλλίδα έδωσε εννέα κατάρες στους Αθηναίους, μέσα στην απέραντη θλίψη. Δεν άντεξε όμως η ερωτευμένη νέα να γυρίσει στο παλάτι της. Την βρήκαν το πρωί, να είναι μία ξεραμένη αμυγδαλιά. Άλλοι είπαν πως πέθανε από θλίψη, άλλη πως κρεμάστηκε στην ίδια την αμυγδαλιά αυτή. Οι θεοί όμως την μεταμόρφωσαν και την ίδια σε αμυγδαλιά. Από την κορφή των εννέα οδών, να αγναντεύει από τη μια την θάλασσα, μήπως και γυρίσει ο αγαπημένος της, από την άλλη να θωρεί το βασίλειο που άφησε. 

Ο Δημοφών όμως δεν ξέχασε ποτέ την υπόσχεση για την αγαπημένη του. Έτσι αν και άργησε επέστρεψε στο βασίλειό τους. Στις Εννέα οδούς όμως τον μήνυσαν τα κακά μαντάτα. Έτρεξε τότε και αγκάλιασε με τέτοια ορμή την ξερή αμυγδαλιά που εκείνη έβγαλε ξανά φύλλα. 

Μέσα στην θλίψη του ο Δημοφών θέλησε να δει τι είχε το κουτί που του έδωσε η αγαπημένη, μόλο που εκείνη του είπε να το ανοίξει, μόνο αν αποφάσιζε να μην γυρίσει πίσω. Μόλις άνοιξε το κουτί, ενώ ήταν καβάλα πάνω στο περήφανο Θρακιώτικο άλογό του, εκείνο αφιονίστηκε και τον έριξε πάνω στο ίδιο του το σπαθί.

Οι Οδόμαντες προς τιμήν της βασίλισσάς τους, ονόμασαν όλον εκείνον τον τόπο ανατολικά του νομού τους, Φυλλίς, και ακόμα και σήμερα εκείνη την επαρχία το κράτος την ονομάζει επαρχία Φυλλίδος. 

Λένε πως η πρώτη από τις εννέα κατάρες της Φυλλίδας ήταν η αυτοκτονία της Αίθρας, μόλις έμαθε για τον θάνατο του εγγονού της. Μα οι ιστορικοί στο μέλλον, το είδαν καθαρά. Εκείνον τον τόπο που τον έλεγαν Εννέα οδούς, οι Αθηναίοι τον εποίκησαν μετά από αιώνες και τον ονόμασαν Αμφίπολη. Εννέα φορές ηττήθηκαν εκεί οι Αθηναίοι σε πόλεμο. Από του πελταστές του Δράβησκου με τους δέκα χιλιάδες νεκρούς, μέχρι την συντριβή και τον θάνατο του Κλέωνα και ως που η Αμφίπολη χάρισε την νίκη του Πελοποννησιακού πολέμου στην Σπάρτη, οδηγώντας την μεγάλη Αθήνα σε παρακμή.

Ο Δημοφών έδωσε όρκο στους θεούς, για κάτι που δεν ήξερε ότι θα μπορέσει να εκτελέσει, αντί να δώσει μία φρόνιμη απάντηση και να ζητήσει από την όμορφη γυναίκα του υπομονή και πίστη, στα μέτρα των θνητών. Έτσι όπως κλείνει ο Σοφοκλής την τραγωδία Αντιγόνη, θα κλείσω και εγώ τούτο τον μύθο που σας διηγήθηκα:

Η φρόνηση στην ευτυχία είναι το πιο σημαντικό.

Πρέπει στους θεούς ασέβεια να μην δείχνουμε.

Πάντα τα μεγάλα λόγια των θνητών

με μεγάλες συμφορές θα πληρώνονται, 

έτσι που στο πέρασμα του χρόνου

θα διδάσκουν την φρόνηση. 

Ο μύθος έχει πολλές παραλλαγές. Για παράδειγμα η αυτοκτονία του παλικαριού, γίνεται με τον αδερφό του Δημοφώντα, τον Αδάμαντα και μάλιστα στην Κύπρο. 

Επιλογή δικιά μου είναι να τον διηγηθώ έτσι με αποσπάσματα των εκδοχών, αντί για ακαδημαϊκές στεγνές παρουσιάσεις των εκδοχών αυτών. 

Άλλωστε ο μύθος είναι κυρίως αυτό: Διήγηση.

πηγή-emmanouilpapas
Χρήστης ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑΣ

Διαβάστε περισσότερα... »

Οι αρχαίοι μύθοι του νομού Σερρών (Β΄ μέρος)

Α΄ - Β΄ - Γ΄ μέρος

"... γεννάτε δε και εν τω Παγγαίω όρει βοτάνη, κιθάρα καλούμενη, διά ταύτην την αιτίαν: Διασπαράξασαι τον Ορφέα, τα μέλη του προειρημένου εις ποταμόν έβαλον Έβρον, και η μεν κεφαλήν του θνητού, κατά πρόνοιαν θεών, εις δράκοντα μετέβαλε την μορφήν του σώματος, η δε λύρα κατεστηρίσθη, κατά προαίρεσιν Απόλλωνος, εκ δε ρευστάντος αίματος ενεφάνη βοτάνη, κιθάρα καλούμενη, των δε Διονυσίων τελουμένων, αύτη κιθάρας αναδίδωσιν ήχον, οι δ' εγχώριοι νεβρίδας περιβεβλημένοι θύρσους κτρατούντες, ύμνον άδουσιν, και τότε φρονήσεις, όταν έση φρονών, καθώς ιστορεί Κλειτώνυμος εν τω γ' των τραγικών".

Πλούταρχος "Περί Ποταμών"

Πάνω στο Παγγαίο μας λέει ο Πλούταρχος φυτρώνει ένα βοτάνι που ονομάζεται κιθάρα. Είναι αποτέλεσμα του ραντίσματος του βουνού από το αίμα του Ορφέα, όταν αυτόν τον διαμέλισαν οι Μαινάδες. Αυτό το βοτάνι βγάζει ήχους κιθάρας, όταν τελούνται τα Διονύσια μυστήρια και τότε οι ντόπιοι φοράνε τομάρια, και κρατώντας θύρσους ψάλλουν ύμνους. 

Ιέρεια του Βάκχου σε ζωγραφιά του 19ου αιώνα, ντυμένη με 

τομάρι και κρατώντας θύρσο. 

Είναι η γέννηση μετά τον θάνατο, είναι ο αιώνιος κύκλος της ζωής, όπως τον αντιλαμβανόταν η Ελληνική εθνική μας παράδοση. Η κιθάρα και η μουσική, φτιαγμένη από το αίμα του νεκρού Ορφέα. 

Μα και το ίδιο το Παγγαίο ονομάζεται έτσι από έναν μυθικό ήρωα που μοιάζει στον Οιδίποδα. Είναι ένας ακόμα πανάρχαιος μύθος. Και θα τον εξηγήσουμε, αφού πρώτα τον εξιστορήσουμε. 

Ο Παγγαίος ήταν γιος του θεού Άρη και της Κριτοβούλης, και άθελά του έγινε τραγικός αιμομίκτης, όχι με την μητέρα του όπως ο Οιδίποδας, αλλά με την θυγατέρα του. Στην τιμωρία του εαυτού του, αντί για την εθελούσια τύφλωση επέλεξε τον θάνατο. Αυτοκτόνησε μπήγοντας το σπαθί στα σωθικά του, πάνω στο όρος που μέχρι τότε ονομαζόταν Καρμάνιο και από εκεί και μετά πήρε το όνομά του.

"Τη θυγατρί κατ' αγνοιαν συγγενόμενος έδραμεν εις Καρμάνιον όρος και δια λύπης υπερβολήν σπασάμενος το ξίφος εαυτόν ανείλεν..."

Πλούταρχος "Περί Ποταμών"

Τούτος ο μύθος είναι πανάρχαιος, διότι είναι μύθος πρωτοσυνείδησης. Είναι ο άνθρωπος που κατανοεί την συγγένεια. Ενώ τα ζώα, από όπου προέρχεται και το είδος μας, ζευγαρώνουν μόλις ενηλικιωθούν μεταξύ τους. έτσι λοιπόν ο Παγγαίος, δεν σκότωσε τον εαυτό του, μα σκότωσε το ζώο μέσα του, όταν αναγνώρισε την πατρική σχέση του με την θυγατέρα.

Τούτο το όρος λοιπόν, το Παγγαίο, που τόσο υμνήθηκε, γνωρίζουμε πως είχε και ένα μαντείο του Διόνυσου. Αυτό λειτουργούσε και κατά τους ιστορικούς χρόνους. Ήταν μάλιστα υπό την εποπτεία του θρακικού φύλλου με το όνομα "Σάτρες", ενώ σύμφωνα με τον Ηρόδοτο Σάτρες ήταν και οι περίφημοι Βησσοί, φύλο ιερατικό του θεού Διόνυσου.

Η σχέση του Διόνυσου με τον τόπο μας ξέρουμε ότι ήταν ιδιαίτερη. Γνωρίζουμε ότι οι θεοί που λατρευόταν ιδιαίτερα στην περιοχή μας ήταν τέσσερις. Ο Άρης, ο Διόνυσος, η Άρτεμης και από τους βασιλικούς οίκους ο Ερμής. 

Για τον Διόνυσο τώρα τον μάντη και τον τόπο μας, διαβάζουμε μια ιστορία του Όμηρου από την Ζ' ραψωδία της Ιλιάδας:

"...τι μήτε κι ο Λυκούργος μπόρεσε, του Δρύαντα ο γιος ο γαύρος,

χρόνια πολλά να ζήσει, ως τα 'βαλε με τους θεούς στα ουράνια.

Στο άγιο βουνό της Νύσας κάποτε του Διόνυσου τις βάγιες,

του βακχευτη θεού, κυνήγησε᾿ κι ευτύς ετούτες όλες

πετούσαν καταγής τους θύρσους τους᾿ κι ο αντροφονιάς Λυκούργος

με τη βουκέντρα του τις κέντριζε, κι ο Διόνυσος φοβήθη

και στο γιαλό βουτάει᾿ κι η Θέτιδα τον δέχτη στην αγκάλη

σκιαγμένο᾿ τι οι φωνές τον τρόμαξαν περίσσια του Λυκούργου.

Με τούτον όμως οι τρισεύτυχοι θεοί θύμωσαν τότε,

κι ο γιος του Κρόνου τον ετύφλωσε᾿ χρόνια πολλά και πάλι.

Όμως δεν έζησε, τι οι αθάνατοι τον οχτρεύτηκαν όλοι."

Φυσικά το όρος Νύσα, (Ηγάθεον Νυσήιον, Νύσιο πεδίο) γνωρίζουμε ότι είναι στον νομό μας, μα ο ίδιος μύθος σωμένος από τον Απολλόδωρο δεν θα μας αφήσει καμία αμφιβολία:

"Λυκούργος δε παις Δρύαντος, Ηδωνών βασιλεύς, οι Στρυμόνα ποταμόν παροικούσι, πρώτος υβρίσας εξέλαβεν αυτόν. Και Διόνυσος μεν εις θάλασσα προς Θέτιν..."

Ο μύθος ο οποίος μας σώζεται από πολλές πηγές, είναι ένας κλασικός μύθος ασέβειας προς τους θεούς, ο οποίος καταλήγει φυσικά σε συντριβή του θνητού, σε τραγωδία. Άλλωστε ο συγκεκριμένος μύθος ενέπνευσε τον μεγάλο τραγωδό Αισχύλο για να γράψει μία τριλογία με τις τραγωδίες Ηδωνοί - Βασσαρίδες - Νεανίσκοι κι ένα σατυρικό δράμα με την ονομασία Λυκούργος.

Ο Λυκούργος λοιπόν, Θράκας βασιλιάς της περιοχής μας, έδειξε ασέβεια προσπαθώντας να διώξει την λατρεία του θεού από το βασίλειό του (κατά ορισμένες εκδοχές του μύθου, μεταφορικά να τον σκοτώσει). Ο θεός έφυγε προς στιγμήν από τον τόπο του τρομαγμένος και βρήκε προστασία από την Θέτιδα. Αλλά ο Λυκούργος με την πράξη του αυτή ξεσήκωσε την οργή των θεών οι οποίοι τον εχθρεύθηκαν. 

Στην κατάληξη ο Λυκούργος τυφλώνεται, ενώ σε πιο τραγικές διηγήσεις, τρελαίνεται από τον θεό και σαν ένας άλλος Αίαντας, νομίζοντας πως κόβει κληματσίδες, σκοτώνει τους συγγενείς του, το ίδιο του το παιδί, και ήρθε στα λογικά του όταν άρχισε να χτυπά με το τσεκούρι και τα ίδια του τα πόδια. Όταν είδε τι έκανε τότε τυφλώθηκε. Μία τρίτη παραλλαγή θέλει τον θεό να ξεραίνει τη γης και αυτή να μην δίνει καρπούς. Μήνυσε δε μέσω του μαντείου του, πως δεν θα ξαναγινόταν γόνιμη η γη, εάν δεν τιμωρηθεί με θάνατο ο Λυκούργος. Τότε οι Ηδωνοί πήραν τον βασιλιά του και τον επέβαλαν σε φριχτό θάνατο στο Παγγαιο, όπου "κατασπαράχτηκε από άλογα". 

Μα αν στους αρχαιότερους μύθους έχουμε τον αέναο κύκλο της φύσης, την συνείδηση, στους μύθους των θνητών, η μοίρα στέκεται εκεί και παραμονεύει με την τραγωδία. Κανένας δεν μπορεί να είναι ήσυχος και μόνο για ένα θα πρέπει να είναι σίγουρος, πως κάθε χαρά στη ζωή, είναι υποχρεωμένος να την πληρώνει με ισόποση λύπη. 

Και όσο πιο μεγάλη η χαρά, τόσο και μεγαλύτερη και η λύπη. Τέτοια ιστορία θα σας διηγηθώ στην επόμενη ανάρτηση. Μία τραγωδία που συνέβη σε τούτα τα χώματα που πατάμε και δεν γνωρίζουμε, εάν ενέπνευσε κάποιον μεγάλο ή μικρότερο τραγωδό, για να διδαχτεί στο θέατρο της Αμφίπολης.

πηγή-emmanouilpapas

Χρήστης ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑΣ

Διαβάστε περισσότερα... »

Οι αρχαίοι μύθοι του νομού Σερρών (Α΄ μέρος)

Α΄ - Β΄ - Γ΄ μέρος

Τούτος εδώ ο τόπος, κρύβει ένα μεγάλο μυστικό. Συνέβη σε χρόνους του απώτατου παρελθόντος, τότε που και οι θεοί ακόμα ήταν παιδιά και έπαιζαν. 

Σε ένα λιβάδι που όμοιό του σε ομορφιά δεν μπορεί να δει σήμερα ανθρώπινο μάτι, έπαιζαν νύμφες και θεές. Το ονόμαζαν Νύσιο πεδίο, σαν "ποθητό" θα μας το περιγράψει ο ίδιος ο παππούς Όμηρος και θα μας πει και τα ονόματα των μικρών κοριτσιών που έπαιζαν αμέριμνα εκεί. Ήταν η Ηλέκτρα, η Λευκίππη και η Φαινώ και η Ρόδεια, η Ιάνθη, η Καλλιρόη, η Ιάχη και η Τύχη, η Ιάνειρα, η Μελίτη, η Χρυσηίς, η Ακάστη και η Μηλόβασις, η Άδμητη και η ροδόχροη Ωκυρόη, η Πλουτώ, η Στυξ και η Ροδόπη, η θελκτική η Καλυψώ, η Ουρανία και η Γαλαξαύρα η ευπρόσδεκτη και η Παλλάς η εγερσιμάχα και η τοξότρια Άρτεμις!

Ο άνεμος χάιδευε τα πλούσια μαλλιά τους, ο ήλιος τα έκανε να λάμπουν, οι ευωδιές του λιβαδιού ανακατεύονταν με τις φωνές και τα γέλια των μικρών κοριτσιών. Ως που ανάμεσα στα όμορφα και ευωδιαστά λουλούδια που μάζευαν οι κοπέλες, ξεχώρισε ένα που σαν κι αυτό δεν έφτιαξε η γης ποτέ. Νάρκισσο το είπαν αργότερα. Από τη ρίζα του ξεφύτρωναν μίσχοι εκατό, και ευωδίαζε τόσο, που αγαλλίαζαν οι θεοί, οι άνθρωποι, μέχρι και η βαθιά θεοσκότεινη θάλασσα.

Πρώτη "η κόρη", η μόνη που δεν σας την ονόμασα πριν και την ελένε Περσεφόνη, έσκυψε να το πάρει και να το βάλει στο καλάθι της. Μα ξάφνου άρχισε μια βοή ανατριχιαστική, όλο το λιβάδι άρχισε να τρέμει, η πλατύστερνη γη άνοιξε και ξεπρόβαλε ένα άρμα με τρομερό θόρυβο. Ήταν ο ίδιος ο βασιλιάς του κάτω κόσμου. Άδης το όνομά του και σημαίνει αυτός που δεν φαίνεται. Άρπαξε την κόρη και την πήγε στο βασίλιό του, για να την κάνει γυναίκα του. Η κόρη έβγαλε μεγάλη φωνή και κλάματα, μα κανείς δεν την άκουσε.

Είναι ο μύθος της Περσεφόνης. Ο Μπουρκέρτ, ο Νιλσσον και ο Κερένυι, από τους μεγαλύτερους ερευνητές της ελληνικής θρησκείας και μυθολογίας θα μας το γράψουν απερίφραστα, πως τούτος δω ο μύθος είναι εκ των αρχαιότερων που έχουμε από την ανθρώπινη σκέψη. Πιθανόν ανάγεται στην νεολιθική εποχή. Ο Μπουρκέρτ στο βιβλίο του "Αρχαία Ελληνική Θρησκεία", θα μας γράψει πως οι Mannhardt και Frazer συγκέντρωσαν έναν τεράστιο όγκο από την παγκόσμια μυθολογία, όσων αφορά τις περιπτώσεις του αέναου κύκλου. Πουθενά δεν μπόρεσαν να βρουν κάτι που να το συνδέουν με την σχέση μητέρας και κόρης. 

Γιατί τα γράφω όλα τούτα; Μα γιατί αυτός ο όμορφος κόσμος που έγινε ξαφνικά και τρομακτικός, είναι κάπου μέσα στον κάμπο των Σερρών. Το Νυσίο πεδίο, όπου έγινε η αρπαγή της κόρης είναι κάπου βόρεια από το Παγγαίο όπως θα μας γράψει ο Αππιανός. Σε αυτό τον τόπο οι Έλληνες είχαν τον αρχαιότερο ίσως μύθο τους. Γιατί άραγε; Μήπως και είναι εκείνος ο πανάρχαιος Πελασγός βασιλιάς του Άργους, που μας περιέγραψε ο Αισχύλος και που γράψαμε σε άρθρο με θέμα την προϊστορία του τόπου μας; 

Μα δεν είναι ο μόνος μύθος που συνδέει την μυθική σκέψη, του αρχαίου κόσμου με την πεδιάδα του Στρυμόνα. Ο θεός Στρυμόνας όπως θα μας γράψει στην θεογονία ο Ησίοδος, ο αγνός Στρυμόνας όπως θα μας γράψει ο Αισχύλος, που ρέει πλάι στις κιθάρες του Παγγαίου, στο ηγάθεον Νυσήιον, στο Νύσιο πεδίο, το Συλέως Πεδίον... ο θεός Στρυμόνας που είναι ο πατέρας της μιας από τις νύμφες που έπαιζαν μαζί με την Περσεφόνη εκείνη την τρομερή μέρα. Είναι πατέρας της Ροδόπης. Μα και όλος ο "κάτω Στρυμόνας" αποκαλείται "χορός των Νυμφών". Την Ροδόπη την απέκτησε σμίγοντας με την μούσα Ευτέρπη, με την μούσα της μουσικής. 

Η Ροδόπη θα έχει και δύο αδέρφια. Δυο βασιλόπουλα της Θράκης. Τον Όλυνθο και τον Ρήσο. Και αν δεν ξέρουμε τον Ρήσο, είναι γιατί δεν κατέχουμε επαρκώς την ελληνική θρησκευτική παράδοση. Η θρησκευτική παράδοση του έθνους μας, είχε τον Ήρωα σε ένα επίπεδο ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους. Η κάθε πόλη είχε τον Ήρωα προστάτη της, η κάθε συντεχνία επίσης, αλλά και οι γειτονιές, οι οικογένειες, υπήρχε ο τειχοφύλακας Ήρωας που προστάτευε τα τείχη της πόλης, ο χωροφύλακας που προστάτευε τα όρια κλπ... 

Οι ήρωες των Ελλήνων είχαν επηρεάσει τόσο πολύ τους βαρβάρους, που οι Πέρσες, καθώς ερχόταν προς την Ελλάδα, έκαναν σπονδές στους ήρωες της Τροίας. Υπήρξε όμως ένας μοναδικός ήρωας ο οποίος ήταν ήρωας όλων των Ελλήνων. Δεν υπήρχε τάφος. Τον επικαλούνταν παντού. Τον λάτρευαν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας. Ιερά και ναοί του βρίσκονται διάσπαρτοι, όπου κι αν πάτησε το πόδι του Έλληνα. Η λατρεία του ξεπέρασε και την Ελλάδα. Ρωμαίοι, Ετρούσκοι, αλλά και στην ανατολή ακόμα, το όνομά του και λατρεία του ταξίδεψε πέρα και από αυτή την αυτοκρατορία ακόμα του Μ. Αλέξανδρου. 

Οι Έλληνες τον ύψωσαν στον Όλυμπο. Έκαναν δύο σπονδές για αυτόν, μία σαν θεό και μία σαν ήρωα! Αυτός ήταν ο Ηρακλής.

Τέτοιος ήρωας υπήρξε και ο Ρήσος για τους Θράκες. Ο σοφιστής Φιλόστρατος ο νεότερος, που πέρασε από τη Θράκη, τον τρίτο ή τέταρτο αιώνα, απόρησε με τις τιμές που ετύχαινε από τους Θράκες ο αφηρωισμένος πια Ρήσος, και τιμώνταν σαν γιατρός, θεός του κυνηγιού, των αλόγων, των στρατιωτών και σαν αλεξίκακος γενικότερα. 

Αλλά και οι Αθηναίοι και μετά οι Σπαρτιάτες στην Αμφίπολη είχαν τον Ρήσο για προστάτη Ήρωα. Τον μυθικό Ρήσο, μέσα από την ελληνική ποίηση τον συναντάμε πρώτη φορά στην Ιλιάδα. Από την πεδιάδα των Σερρών ταξιδεύει στην Τροία για να πολεμήσει στο πλευρό των Τρώων μα δεν προλαβαίνει. Φτάνει βράδυ και πέφτει να κοιμηθεί. Στο στρατόπεδο των Τρώων, περνάνε κρυφά ο Οδυσσέας με τον Διομήδη και ο δεύτερος τον σκοτώνει την ώρα που κοιμάται. Περισσότερα θα μάθουμε από την σωμένη τραγωδία η οποία αποδίδεται στον Ευριπίδη και η οποία έχει το όνομα Ρήσος.

Πρώτα από όλα ξεκαθαρίζεται η καταγωγή του:

"Απ' τους ανέμους δερνόμενος

τους παγερούς της Θράκης και της Παιονίας"

"Τριγύρω από το Παγγαίο

και τους Παιόνιους κάμπους" 

Αλλά μέσα από την τραγωδία η οποία μας μεταφέρει τον μύθο του Ήρωα, μαθαίνουμε ενδιαφέροντες πτυχές τόσο του μύθου, όσο και της λατρείας που τύγχανε στον τόπο του. Μιλάει η μούσα μητέρα του και λέει:

"Μετά, όταν σε γέννησα ντρεπόμουν τις αδερφές μου που ήμουν χωρίς άντρα και σε πήρα και σε άφησα στα στροβιλιζόμενα ύδατα του πατέρα σου. Και ο Στρυμόνας δεν σε έδωσε σε ανθρώπινα χέρια να μεγαλώσεις αλλά σε ανάθρεψαν οι κόρες των πηγών. Και έγινες βασιλιάς της Θράκης, πρώτος ανάμεσα σε όλους τους άνδρες, παιδί μου."

Υπογραμμίζω πως ο Στρυμόνας έδωσε τον Ρήσο στις Νύμφες για να τον αναθρέψουν και επανέρχομαι στον κάτω Στρυμόνα που είναι χορός Νυμφών, στις Νύμφες που παίζουν μαζί με την Περσεφόνη στο Νύσιο πεδίο (που Νυσίο ονομάζεται εκ των Νυσηίδων, οι οποίες είναι οι νύμφες που ανέθρεψαν τον Διόνυσο). Γεμάτη με Νύμφες (με πολλές ονομασίες όπως για παράδειγμα στα Δαρνακοχώρια τις ονομάζουν καλότκες) είναι και η σύγχρονη λαϊκή παράδοση στον τόπο αυτό.

Ο Διομήδης εξοντώνει 

τον Ρήσο στον ύπνο του.

Αλλά μετά η τραγωδία, μας δίνει και ορισμένες παράξενες θρησκευτικές λεπτομέρειες για την λατρεία του Ρήσου. Οι συμπολεμιστές του τον φέρνουν στην πατρίδα του για να τον θάψουν, αλλά η μητέρα του θα ζητήσει χάρη από την Περσεφόνη για τον γιο της:

"Αυτός δεν θα μπει στης γης το ολόμαυρο χώμα,

αυτή την παράκληση θα κάνω στην νύμφη του κάτου κόσμου,

στη θυγατέρα της θεάς Δήμητρας που δίνει όλους τους καρπούς,

να μου αφήσει την ψυχή αυτού εδώ..."

Και παρακάτω θα μας πει, ποια θα είναι η θέση του Ρήσου μέσα στην αιωνιότητα:

"Κρυμμένος μέσα στα σπλάχνα της ασημόφλεβης γης

σαν ανθρωποδαίμων θα κείτεται και θα είναι ζωντανός, σαν

προφήτης του Βάκχου θα μένει στους βράχους του Παγγαίου,

θεός καλοδιάθετος για όσους ανθρώπους θα τον ξέρουν καλά." 

Η μετάφραση του κειμένου είναι από τις εκδόσεις Ζήτρος και το ανθρωποδαίμων το μεταφράζει ως "ανθρωποθεός". Μα ο έλληνας τραγικός στο άγο πρωτότυπο μας το διδάσκει ξεκάθαρα:

"...κρυπτὸς δ' εν άντροις της υπαργύρου χθονὸς

ανθρωποδαίμων κείσεται βλέπων φάος,

Βάκχου προφήτης ώστε Παγγαίου πέτραν..."

Ως ανθρωποδαίμων λοιπόν λατρεύεται ο Ρήσος στον τόπο του και απέναντι από το ιερό του, υπάρχει ιερό της μητέρας του μούσας, που κατά μία άλλη εκδοχή είναι η Κλειώ. Υπάρχουν άλλες τρεις εκδοχές για την μητέρα του Ρήσου. Τρεις Μούσες. 

Η Καλλιόπη (εκ του: καλή + ωψ = αυτή με τα όμορφα μάτια), η Μούσα της Επικής ποιήσεως, η Ευτέρπη (εκ του: ευ + τέρπω, καλώς τέρπω, ευχαριστώ), η Μούσα της Μουσικής και της Λυρικής ποιήσεως, και η Τερψιχόρη (εκ του: τέρπω + χορός, η τέρπουσα δια του χορού), η Μούσα του χορού και της Ορχήσεως. Το ιερό της Κλειούς το οποίο έχει βρεθεί στην Αμφίπολη, όπως έχει βρεθεί έξω από τα τείχη, κοντά στον Στρυμόνα, ένα ιερό των Νυμφών, με ένα πιθάρι στο κέντρο, από το οποίο έχει αφαιρεθεί ο πάτος και το οποίο έχει βυθιστεί έως το χείλος του, μέσα στην ιερή Γη. Και στο Παγγαίο ξέρουμε πως υπήρχε μαντείο του Βάκχου.

Γυρνάμε πάλι στην αρχή του μύθου που αρχίσαμε, στην χάρη που κάνει η Περσεφόνη στον Ήρωα της γης από την οποία απήχθη. Αλλά η κοιλάδα του Στρυμόνα έχει εμπνεύσει τον μυθικό άνθρωπο, και γύρω από τον Μαίανδρο που σχηματίζει, έχουμε να διηγηθούμε πολλές υπέροχες, παράξενες και μερικές φορές αλλόκοτες ιστορίες, για τις οποίες θα σας γράψω σύντομα.

Μόνο που πριν κλείσω τούτο το κείμενο, θα ήθελα να σας γράψω και κάτι που δεν το έχουν προσέξει πολλοί ερευνητές, μα σίγουρα το ήξεραν πολύ καλά οι Έλληνες και προς τούτο ίσως και το μεγάλο ενδιαφέρον και η λατρεία στον Ρήσο. Ο Ρήσος που λέτε, σύμφωνα με τον Όμηρο σαν ανθρώπινη και όχι θεϊκή καταγωγή (θεϊκή καταγωγή από τον πατέρα του Στρυμόνα), ήταν γιος του Ηιονέα, ο οποίος ήταν γιος του Μάγνητα. 

Και εδώ είναι το μυστικό μας. Ο Μάγνης είναι ένα από τα έξι παιδιά του Αιόλου και της Εναρέτης. Όχι του Αιόλου, του θεού των ανέμων, μα του Αίολου του Θεσσαλού, του γιου του Έλληνα! Ο παππούς του Ρήσου, ήταν εγγονός του ίδιου του Έλληνα! Ο Ρήσος είναι τρισέγγονο του Έλληνα, του γενάρχη των Ελλήνων!

Το ιερό "της Νύμφης" το οποίο βρίσκεται 

έξω από το βόρειο τείχος της Αμφίπολης, λίγα μέτρα

από την βόρεια πύλη.

Στο κέντρο διακρίνουμε 

το βυθισμένο πιθάρι. 

πηγή-emmanouilpapas
Χρήστης ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑΣ

Διαβάστε περισσότερα... »

Οι αρχαίοι κάτοικοι του νομού Σερρών και της Αμφίπολης - Προϊστορία

Η προσέγγιση μίας γεωγραφικής περιοχής κατά την αρχαιότητα είναι πολύ δύσκολη. Ειδικότερα δε, όταν πρόκειται για περιοχή πάνω από τα όρια της Ιωλκού και ακόμα περισσότερο όταν προσεγγίζουμε περιόδους προϊστορικές. 

Το ευτύχημα από την άλλη, είναι ότι ειδικά για τον νομό Σερρών, οι περιγραφές είναι περισσότερες από το σύνηθες. 

Μέρος της δυσκολίας και ίσως και για αυτό να μην ασχολούνται συστηματικά κάποιοι ιστορικοί, είναι το ότι δυστυχώς στην χώρα μας λόγω λαϊκισμού γίνεται παραπολιτική με ιστορικά ή και προϊστορικά στοιχεία. Δεν θα ήθελα να επεκταθώ στα θέματα του κόσμου της αρχαιότητας, απλά θα ήθελα να πω, ότι εγώ εδώ δεν θα ασχοληθώ με την πολιτική, αλλά με τον αρχαίο κόσμο, του οποίου συνέχεια αποτελούμε εμείς που κατοικούμε σε αυτό τον τόπο, μα πάνω από όλα όσοι θέλουμε να αποτελούμε συνέχεια, να αποτελούμε μέλος μίας παράδοσης δηλαδή.

Ξεκινώντας με την προϊστορία και για να σας δείξω τον τρόπο που εγώ προσπάθησα να την προσεγγίσω, όπως επίσης και το δυσδιάκριτο των ονομασιών, τοποθεσιών (ακόμα και σήμερα πολλές τοποθεσίες δεν έχουν διευκρινιστεί που ακριβώς βρισκόταν) θα αναφέρω πρώτο το φύλλο των πελασγών, που τους γνωρίζουμε από την επίσημη ιστορία σαν προέλληνες, αλλά ο Αισχύλος μας τους παρουσιάζει ως Έλληνες και ο Ηρόδοτος τους περιγράφει ως θράκες! 

Η επίσημη ιστορία θέλει να μας παρουσιάσει ότι υπήρχαν διακριτές διαφορές ανάμεσα στα φύλλα, αλλά όπως θα δούμε δεν είναι έτσι.

Ο Ηρόδοτος στο πέμπτο βιβλίο του, όπου ξεκινά την παρουσίαση των θρακών, και όσον αφορά την περιοχή μας, αφού παρουσιάζει κάποια έθιμα κλπ, αναφέρει στην παράγραφο 7:

Θεούς λατρεύουν μόνο τους ακόλουθους, τον Άρη, τον Διόνυσο και την Άρτεμη, ενώ οι βασιλιάδες τους διακρίνονται ως προς αυτό από τους απλούς πολίτες, σέβονται τον Ερμή περισσότερο από όλους τους θεούς. Σε αυτόν μόνον ορκίζονται και από αυτόν λένε ότι κατάγονται. 

Ο Αισχύλος τώρα στις Ικέτιδες, παρουσιάζει τον βασιλιά των Αργείων Πελασγό, να τιμά σαν έναν από τους μεγαλύτερους θεούς (μαζί με τον Δία και τον Ποσειδώνα) τον Ερμή. 

Όταν μάλιστα τον αντικρίζουν οι Δαναΐδες, τον παρομοιάζουν με τον ίδιο τον θεό λέγοντας:

Όμως εγώ, προσφωνώντας σε, σε πολίτη μιλώ

ή σε ραβδούχο του Ερμή ή σ' αρχηγό της πόλης;

Στην απάντηση του βασιλιά Πελασγού, δεν μας μένει καμία αμφιβολία:

Του ντόπιου του παλαίχθονα είμαι εγώ

ο γιος ο Πελασγός, της γης αυτής ο αρχηγός.

Κι από μένα τον βασιλιά τους εύλογα το όνομά του

παίρνοντας των Πελασγών το γένος τη χώρα αυτή καρπώνεται. 

Κι όλη τη χώρα που από μέσα της περνά ο αγνός

Στρυμώνας προς την δυτική πλευρά εξουσιάζω. 

Ορίζω ακόμα των Περραιβών την χώρα,

τα μέρη πέρα από την Πίνδο, στους Παίονες κοντά... 

Η Περραιβία λοιπόν (Θεσσαλία) από την μία και οι Παίονες από την άλλη. Αν και στην προϊστορία ο Στρυμόνας νομίζουμε ότι είναι κάτι σαν σύνορο, τοποθετώντας τους Θράκες στην ανατολή, τούτο μοιάζει να μην συμφωνεί με την προϊστορία του τόπου μας. 

Στην νότια πλευρά μοιάζει να έχει αμιγώς θρακικά φύλλα τα οποία βόρεια και δυτικά του Στρυμόνα μοιράζονται την περιοχή με τους Πελασγούς, όπως βόρεια και ανατολικά του ποταμού με τους Παίονες. Όπως μας γράφει πάλι στο πέμπτο βιβλίο ο Ηρόδοτος, στην παράγραφο 13:

Η Παιονία είναι στις όχθες του Στρυμόνα ποταμού, ο οποίος δεν είναι μακριά από τον Ελλήσποντο, και ακόμα ότι ήταν άποικοι των Τευκρών από την Τροία. 

Πελασγοί και Θράκες και Παίονες λοιπόν στην προϊστορία, με κοινά πολλά, μα και με διαφορές, κατοικούν σε αυτή την περιοχή, την κλειστή λουρίδα από βουνά, την οποία διασχίζει ο Στρυμόνας, πότε χαρίζοντας αφθονία και πότε πλημμυρίζοντας τις σοδειές, και γεμίζοντας έλη και κουνούπια τον κάμπο. 

Αυτοί μοιάζουν από την παραδομένη μέσω θρύλων και μύθων προϊστορία, να είναι οι πυρήνες, μέσω των οποίων θα γεννηθούν τα φύλλα τα οποία γνωρίζουμε κάπως καλύτερα και θα αναφέρουμε στην συνέχεια.

Και λέμε γνωρίζουμε κάπως καλύτερα, διότι έχουμε την τύχη να έχουμε πολλές διηγήσεις για τον νομό, από τον πατέρα της ιστορίας Θουκυδίδη και στην συνέχεια από πολλούς περιηγητές, λόγω της γεωγραφικής θέσης του νόμου, όπου δέσποζε η πόλη της Αμφίπολης. 

πηγή-emmanouilpapas

Χρήστης ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑΣ

Διαβάστε περισσότερα... »

Οι λαοί που κατοικούσαν τον νομό Σερρών, κατά τους πρώτους ιστορικούς χρόνους

Ου γαρ τι καλός χώρος ουδ' εφίμερος

ουδ' ερατός, οίος αμφί Σίριος ροάς.

Αρχίλοχος

Αν και ο Αρχίλοχος, λόγω ύφους, είναι ο οδηγός μου σαν γραφή, εν τούτοις το απόσπασμα τούτο είχε διαφύγει της προσοχής μου, μέχρι που ο συμπολίτης και φίλος Χρήστος Πολατίδης μου το είχε υποδείξει κάποτε. 

Φαίνεται σαν την αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία του τόπου μας, από άνθρωπο που τον είδε από κοντά. Μάλιστα είναι ιδιαίτερα κολακευτικός λόγος, μιας και βγαίνει από τη φαρμακερή πένα του Αρχίλοχου, η οποία αντίθετα από εκείνη του Ομήρου, είχε μεγάλη φειδώ στις κολακείες, ενώ ξεχείλιζαν οι αιχμές για κάθε τι κακό. Την Θάσο την παρουσιάζει σαν ράχη γαϊδάρου στο ίδιο ποίημα.

Και πράγματι ο Αρχίλοχος πρέπει να έφτασε στα μέρη μας. Στις μάχες των Πάριων με Θρακικά φύλα, στα παράλια απέναντι από την Θάσο, η τελευταία αποικία των Πάριων ήταν Γαληψός, πολύ κοντά στην Ηιονα η οποία αποτέλεσε το λιμάνι της Αμφίπολης. 

Έτσι σε κάποια από τις μάχες με τους γείτονες, διεκδικώντας ζωτικό χώρο βρέθηκε μέσα στην πεδιάδα του Στρυμόνα. 

Γνωρίζουμε άλλωστε ότι οι Πάριοι έφτασαν στην Βισαλτία όπου σύμφωνα με τον Καλλίμαχο, σκότωσαν τον Βισάλτη Οσύδρη, αλλά και στις αρχαιολογικές ανασκαφές της Αμφίπολη βρέθηκε βάθρο από άγαλμα έφιππου το οποίο έχει την επιγραφή: 

Το μνημείο ανέθεσαν οι Πάριοι στον Θράκα Τόκη, γιατί πέθανε στην εφηβεία του, πολεμώντας για την ερατή Ηιόνα.

Αυτή η μεγάλη κάπως εισαγωγή και με αφορμή τον στίχο του Αρχίλοχου, είναι για να κατανοήσουμε όσο είναι δυνατόν, το πολύπλοκο, όταν μιλάμε για αρχαία φύλα. Όπως βλέπουμε δεν υπάρχουν σαφείς διαχωριστικές γραμμές. Πότε πολεμάνε σαν εχθροί, πότε υπερασπίζονται μαζί την Ηιόνα. Οι Αθηναίοι θα έχουν σαν ηρωική λατρεία στην Αμφίπολη τον Θράκα βασιλιά Ρήσο. 

Ο οποίος μυθικός Ρήσος της Ιλιάδας, ήταν Θράκας και... "Σερραίος".

"Απ' τους ανέμους δερνόμενος

τους παγερούς της Θράκης και της Παιονίας"

"Τριγύρω από το Παγγαίο

και τους Παιόνιους κάμπους" 

Ευριπίδης Ρήσος

Όπως είδαμε, γράφοντας για τα προϊστορικά φύλλα της περιοχής, την περιοχή κατοικούσαν Θράκες, Παίονες και Πελασγοί. Από τις προσμίξεις αυτών των φύλλων, όσο και άλλων γειτονικών (Μακεδόνες κλπ), ή αποίκων (Πάριοι, Αθηναίοι κλπ) δημιουργήθηκαν πολλές φυλές γύρω από τον Στρυμόνα και στις πλαγιές των βουνών που περιβάλουν την λεκάνη, αυτού που ονομάζουμε σήμερα νομό Σερρών. 

Με επιρροές από τα φύλα που προσμίχθηκαν ή απομονώθηκαν, δημιούργησαν τον δικό τους πολιτισμό και διάλεκτο, τα οποία τους χαρακτήριζαν. Με βάση τούτα λοιπόν, διαχωρίζουμε αυτά τα φύλα σε δύο κατηγορίες. Στα Παιονικά και τα θρακικά, από την κύρια επίδραση κυρίως της γλωσσικής διαλέκτου της οποίας χρησιμοποιούσαν. 

Οι περιοχές του νομού, όπως θα τις παραθέτω, δεν έχουν απόλυτο χαρακτήρα ως προς τον γεωγραφικό τους προσδιορισμό, μιας και τα φύλα αυτά δεν είχαν σύνορα και ο προσδιορισμός Παιονικό ή Θρακικό φύλο, είναι όπως μας παραδίδονται από τους αρχαίους.

Παιονικά φύλα:

Αγριάνες

"...ανίστη δε και Αγριάνας και Λαιαίους και άλλα όσα έθνη Παιονικά..."

Θουκυδίδης

Οι Αγριάνες όπως μας τους παραδίδει ο Θουκυδίδης είναι Παιονικό φύλο το οποίο κατοικεί στην ΒΑ περιοχή του απάνω Στρυμόνα, όπως μας γράφει ο Στράβων. Ο Γ. Καφταντζής στην ιστορία των Σερρών μας γράφει πως θα πρέπει να κατοικούσαν σε ένα σημαντικό τμήμα του αρχαίου Όρβηλου, από την περιοχή του Μελένικου (νότια Βουλγαρία), μέχρι τους ΝΔ πρόποδες του Μενοίκιου. 

Ο Αρριανός στην ανάβαση Αλεξάνδρου, τους ξεχωρίζει από τους Παίονες, οπότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι κατά την περίοδο των κλασσικών χρόνων, υπήρξε κάποια πολιτιστική αλλαγή στους Αγριάνες. Οι Αγριάνες ήταν από τους πιο εύρωστους, σκληραγωγημένους και πολεμικότερους λαούς του τότε γνωστού κόσμου, όπως μας πληροφορεί και πάλι ο Αρριανός. 

Ήταν φίλοι και σύμμαχοι των Μακεδόνων και ο βασιλιάς Λάγγαρος είχε ιδιαίτερα φιλικούς δεσμούς, τόσο με τον Φίλιππο Β' όσο και με τον Μ. Αλέξανδρο.

Τελευταίες αναφορές για το φύλο αυτό έχουμε την εποχή του Περσέα. Προφανώς στην συνέχεια αφομοιώθηκαν πολιτιστικά σε κάποιο άλλο φύλο. 

Πάντως όταν λέμε "αφομοιώθηκαν" ή "εξαφανίστηκαν", θα πρέπει να γνωρίζουμε πως τα χαρακτηριστικά του ο κάθε λαός και την πολιτιστική, θρησκευτική (θα μιλήσουμε για αυτή αναλυτικότερα) του κληρονομιά την χωνεύει μέσα σε μία νέα πρόσμιξη. Τίποτε δεν χάνεται και όλα αποτελούν παράδοση. Αυτά για να μη τα επαναλαμβάνουμε θα πρέπει να τα έχουμε κατά νου και στις επόμενες φυλές που θα αναφέρουμε. 

Λαιαίοι

"Λαιαίοι έθνος Παιονικόν" μας γράφει ο Στέφανος Βυζάντιος. Είναι γείτονες των Αγριάνων, καθώς μας πληροφορεί ο Θουκυδίδης: "και του Στρυμόνος ποταμού, ός και του Σκόμβρου όρους, δι Αγριάνων και Λαιαίων ρει". Δεν υπάρχουν πολλές αναφορές για τους Λαιαίους. Ίσως ζούσαν στην σκιά των περισσότερο ισχυρών και ομόφυλων τους Αγριάνων. 

Σιριοπαίονες

Οι Σιριοπαίονες με πρωτεύουσα την Σίρι, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο κατοικούσαν στο κέντρο της περιοχής η οποία αργότερα ονομάστηκε Οδομαντική. Η πρώτη ιστορική αναφορά για αυτό τον λαό γίνεται στα 513π. κατά εκστρατεία του Πέρση στρατηγού Μεγάβαζου κατά των Παιόνων. 

Παίοπλες

Ο λαός αυτός φαίνεται να κατοικούσε στις ορεινές παρυφές του Μενοικίου, έναντι των πεδινών Σιροπαιόνων. Συγκεκριμένα στην περιοχή των σημερινών δαρνακοχωρίων, ως και ανατολικότερα στους πρόποδες και την πλαγιά του Μενοικίου, έως την Ν. Ζίχνη. 

Αναφορά έχουμε από τον Ηρόδοτο για την εκτόπισή τους από τον Μεγάβαζο στην Περσία και την περιπετειώδη επιστροφή τους. Αργότερα διαβάζουμε και πάλι για αυτούς κατά την εκστρατεία του Ξέρξη στα 480π. Έχουν βρεθεί μικρά νομίσματα με απεικόνιση αγριόπαπιας και σαύρας τα οποία σύμφωνα με τον Σβορώνο αποδίδονται στους Παίοπλες. Μάλιστα ο Σβορώνος θεωρεί τους Παίοπλες ως μετανάστες διωγμένους από τους Μακεδόνες, που προέρχονται από την περιοχή των Πρεσπών. 

Δόβηρες

Λαός που σύμφωνα με τον Ηρόδοτο ζούσε ΝΑ των Παιόπλων, πιθανόν στην περιοχή από την Ν. Ζίχνη έως και Αλιστράτη και μάλλον αποτελεί τμήμα ενός Παιονικού φύλου το οποίο αποκόπηκε από την περιοχή Δοϊράνης και εγκαταστάθηκε στην περιοχή μετά τα Τρωικά, την εποχή της Παιονικής αποίκησης προς τα ανατολικά και νότια. 

Δέρρωνες - Ζαιελέοι - Ορρέσκιοι

Τρεις λαοί που μας είναι άγνωστη η γεωγραφική τους τοποθεσία, αλλά μας είναι γνωστοί από τα νομίσματά τους. Με βάση τα νομίσματά τους, βεβαιώνεται η ύπαρξη αυτών των λαών στην περιοχή πέριξ του Στρυμόνα κατά το 500π. περίπου. Από τις παραστάσεις και τα σύμβολα των νομισμάτων, εικάζεται ότι πρόκειται για Παιονικούς λαούς. 

Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχουν οι Δέρρωνες, οι οποίοι όπως μας παραδίδει ο Ησύχιος πήραν τον όνομά τους από μία θεότητα Δάρων, η οποία ήταν θεότητα της υγείας. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι Έλληνες ονόμαζαν όλους τους θεραπευτές θεούς, ως Παίονες ή Παιήονας. Εδώ θα πρέπει να σταθούμε σε ένα νόμισμα Πελασγικό - Παιονικό που την μία του πλευρά έχει το όνομα Λύκειος και στην άλλη τον Απόλλωνα με την επιγραφή Δερρωναίος. Ο θεραπευτής θεός Απόλλων. 

Θρακικά φύλα:

Μαίδοι

"Μαίδοι, έθνος Θράκης, πλησίον Μακεδονίας..." μας γράφει ο Στ. Βυζάντιος. Οι Μαίδοι μοιραζόταν με τους Παίονες Αγριάνες και Λαιαίους και τους Θράκες Σιντούς, την βόρεια περιοχή του σημερινού νομού. Ήταν λαός πολεμικός και άγριος. Νικήθηκαν δύο φορές από τους Μακεδόνες, την πρώτη φορά από τον Μ. Αλέξανδρο στα 340π και τον Φίλιππο Ε' το 211π, χωρίς όμως να υποταχθούν οριστικά. Ακόμα και ενάντια στους Ρωμαίους ξεσηκώθηκαν οι Μαίδοι. 

Υπάρχει μία επιγραφή που βρέθηκε στην Λητή και αναφέρει μία άγνωστη επιδρομή των Μαίδων μαζί με Σκορδίσκους (Γαλάτες) στην Μακεδονία το 119 και 118π. νικήθηκαν όμως από τους Ρωμαίους σε κάποια άγνωστη τοποθεσία ΑΡΓΟΣ. Αργότερα πήραν μέρος στον Μυθριδατικό πόλεμο και το πλήρωσαν ακριβά καθώς ο Σύλλας λεηλάτησε την χώρα των Μαίδων οι οποίοι περιορίστηκαν στα βουνά Αίμος και Όρβηλος.

Ώδονες

"Ώδονες, έθνος Θράκης, τοις Μαίδοις όμορον. Διόνυσος εν Βασσαρικών ιδ Μαίδων τ' άγρια φύλα και Ώδονες ελεσίπεπλοι".

Στέφανος Βυζάντιος.

Όπως μας γράφει και ο Γ. Καφταντζής το όνομά τους παραπέμπει είτε στους Ήδωνες της περιοχής Αμφίπολης που θα δούμε παρακάτω, είτε στους Κλώδωνες που σημαίνει βάκχες. 

Έτσι συμπεραίνουμε πως οι Ώδονες ήταν ένα κομμάτι του πιο γνωστού Θρακικού φύλου της περιοχής, των Ηδωνών. Ίσως και να αποτελούσαν τον αρχικό πυρήνα τους. 

Σιντοί

"Σίντιες γαρ εκαλούντο τίνες των Θρακών, είτα Σίντοι, είτα Σάιοι..."

Στεφ. Βυζάντιος

Οι Σιντοί είναι θρακικό φύλο, πιθανόν αποτελούν τμήμα των Σινδών, οι οποίοι σύμφωνα με τον Ηρόδοτο ζούσαν ανατολικά της Κριμαίας, γειτονικά με τους Σκύθες. Αυτό το φύλο πιθανόν κατέβηκε προς τον νότο και τους συναντούμε τόσο στην περιοχή που εξετάζουμε, όσο και στα ΝΔ του Νέστου με την ονομασία Σάπες (Σίντιοι... Οι δ' αυτοί ούτοι Σάπαι νυν ονομάζουντε). 

Επίσης ο Όμηρος και ο Στράβων μας μιλούν για μία φυλή η οποία δεν μιλούσε ελληνικά, κατοικούσε στην Λήμνο και η οποία ονομαζόταν Σίντιοι σύμφωνα με τον πρώτο στην Οδύσσεια, "Σίντιας Αγριοφώνους" και Σιντούς σύμφωνα με το δεύτερο. 

Για την ετοιμολογία του ονόματος δεν μπορούμε να να βγάλουμε κάποιο νόημα από την αρχαία ελληνική. Ο Γ. Καφταντζής καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ονομασία προέρχεται από την λυδική λέξη Σάνδων που σημαίνει Ήλιος. Αλλά το πιο πιθανό είναι να οδηγείται σε αυτό το συμπέρασμα από την δικιά του άποψη για την ηλιολατρία στους Στρυμόνιους λαούς. Το πιο πιθανό είναι η λέξη να προέρχεται από μία διάλεκτο η οποία μας είναι άγνωστη.

Οδόμαντες

Ίσως η πιο περίπλοκη ιστορία μέσα στην Στρυμονική γη. Στην αρχή τους γνωρίζουμε περιορισμένους σε μία περιοχή του Παγγαίου, να εκμεταλλεύονται κάποια από τα μεταλλεία του βουνού, τα οποία όμως ελέγχουν κυρίως οι Σάτρες. Μετά τα Μειδικά (και για αυτό ο Γ. Καφταντζής γράφει ότι επεκτάθηκαν ίσως με την βοήθεια των Περσών και τούτο έχει την σημασία του για τις συνήθειες των Οδόμαντων όπως θα δούμε μετά), οι Οδόμαντες εμφανίζονται να κατέχουν ολόκληρη την περιοχή ανατολικά του Στρυμόνα, από την περιοχή του σημερινού Σιδηρόκαστρου, έως την Αμφίπολη! 

Για αυτό και έχουμε μία σύγχυση, μιας και στην ίδια περιοχή κατοικεί το γνωστότερο στους Έλληνες από όλα τα Θρακικά φύλα, οι Ηδωνοί. Για την καταγωγή των Οδόμαντων επίσης επικρατούν πολλές απόψεις και διαφωνίες. Άλλοι του θεωρούν Παίονες, άλλοι Θράκες, άλλοι Ιουδαίους! Οι τελευταίοι οδηγούνται σε αυτό το συμπέρασμα από την παράξενη και αποκρουστική για τους Έλληνες συνήθεια των Οδόμαντων, να κάνουν περιτομή.

Όσον με αφορά προσωπικά η υπόθεση των Οδόμαντων με απασχόλησε αρκετά κατά το παρελθόν. Η προσωπική άποψη που έχω για το λαό αυτό είναι ότι πρόκειται για Θρακικό φύλο το οποίο αποίκησε την σχεδόν ερημωμένη χώρα των Παιόνων από την επιδρομή και απαγωγή του Μεγάβαζου, πιεζόμενοι από τους πολεμοχαρείς Σάτρες. Ενώ πολιτισμικά ενώθηκαν με τους Παίονες που επέστρεψαν, όπως και με τους Πέρσες οι οποίοι και μετά τα Μηδικά γνωρίζουμε ότι είχαν το φρούριο της Ηιόνας, το οποίο αργότερα κατέλαβαν οι Αθηναίοι. έτσι λοιπόν και αυτή η παράξενη συνήθεια, είτε την έφεραν ο Παίονες που επέστρεψαν από την ανατολή, είτε την μετέδωσαν οι Πέρσες που κατείχαν τα παράλια και τα φρούρια της περιοχής.

Ηδωνοί

Οι Ηδωνοί ήταν μία από τις πιο ονομαστές αρχαίες Θρακικές φυλές. Για τους Έλληνες η λέξη Ήδωνας ήταν συνώνυμη πολλές φορές της λέξης Θράκας! Ο Αισχύλος στους Πέρσες χαρακτηρίζει την Θρακική γη ως "Ηδωνίς αία", και στο λεξικό Σουίδα, στην λέξη Ηδωνικά ιμάτια = Θρακικά. Οι Ήδωνες κατοικούσαν από παλιότερα και στην Θάσο, στον Άθωνα, στη Βισαλτία και στην Μυγδονία από όπου σύμφωνα με τον Θουκυδίδη τους εκτόπισαν οι Μακεδόνες με τον Αλέξανδρο τον Α' κατά τον πέμπτο αιώνα π.

Ένα μεγάλο κομμάτι των Ηδονών το οποίο εκτείνονταν ανάμεσα στις ΒΔ πλαγιές του Παγγαίου, τον Αγγίτη και τον Στρυμονικό κόλπο, ανατολικά του Στρυμόνα, ονομαζόταν Φυλλίς ή Κίασα. Ένα μικρότερο κομμάτι, νότια του Παγγαίου ονομαζόταν Πιερία και ο κόλπος Πιερικός. Η περιοχή γύρω από την αρχαία πόλη Μύρκινο ονομαζόταν Μυρκινία. Ενώ η περιοχή που ο Στρυμόνας πλησιάζει και εκβάλει στην θάλασσα ονομαζόταν "Νηριήδων Χοροί". 

Εδώ θα πρέπει να σταθούμε στην ιδιαίτερη σχέση που βλέπουμε στα ευρήματα της Αμφίπολης με απεικονίσεις νυμφών ή και σε λατρείες, όπως σε ένα ιερό μίας νύμφης έξω από το βόρειο τείχος της αρχαίας πόλης, όπου τελούνταν ένα πολύ ενδιαφέρον τελετουργικό χθόνιας λατρείας, που πιθανότατα είχε να κάνει με τον Στρυμόνα και ίσως και με την κόρη του Ροδόπη, η οποία έπαιζε μαζί με την Περσεφόνη κατά την απαγωγή της τελευταίας από τον Άδη στην Ελευσίνα.

Το ιερό της νύμφης 

μπροστά από το βόρειο τείχος

Σάτραι - Βησσοί

Οι Σάτρες κατοικούσαν στα ψηλά και απρόσιτα μέρη των βουνών, Παγγαίου, Μενοίκιου, Ροδόπης και πιθανόν και ακόμα δυτικότερα. Ανήκαν πιθανόν στην φυλή των Δίων και ήταν λαός φιλελεύθερος, άγριος, πολλές φορές ληστρικός και πολεμικότατος. Δεν υποτάχθηκαν ποτέ και σε κανέναν όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος. Ήταν δε, τόσο ισχυροί στον πόλεμο που υπηρετούσαν συχνά ως εθελοντές ή μισθοφόροι σε άλλους στρατούς. Σάτρες σύμφωνα με τον Ηρόδοτο ήταν και οι περίφημοι Βησσοί, που από γένος ιερατικό του Διονύσου, αποτελούν στην συνέχεια ξεχωριστή θρακική φυλή. 

Ο σπουδαίος αυτός λαός αντιστάθηκε στον βασιλιά Δημήτριο το 239π. στον Φίλιππο Ε' τον 183π., εποχή κατά την οποία αναφέρεται ως η κυριότερη εθνότητα της Θράκης. Πολέμησε επίσης με τους Ρωμαίους το 72π. και τελικά υποτάχτηκε μόλις το 11μ. απ' τον Λ. Πίσωνα. Ως που ο λαός αυτός εκχριστιανίστηκε από τους Ρωμαίους και συγχωνεύθηκε μεγάλη μάζα του με τους Δάρδανους και έτσι χάθηκε σε αυτό το χωνευτήρι εθνών και πολιτισμών και τούτη η φυλή, μιας θρησκείας οργιαστικής, μιας ζωής άγριας και ενός πολιτισμού της φύσης. 

Παναίοι

Οι Παναίοι ζούσαν κοντά στην Αμφίπολη. Ο Ηρόδοτος στην απαρίθμηση των φυλών της περιοχής δεν τους αναφέρει καθόλου. Επομένως πρέπει να υποθέσουμε ότι ή μεταφέρθηκαν εδώ μετά την αρπαγή των Παιόνων από τον Μεγάβαζο ή είναι πρόσμιξη θρακικών φύλων ή Θρακών με Παίονες ή και τα τρία μαζί. Ο ποταμός Αγγίτης ονομαζόταν από τους βυζαντινούς, ως Πάνακας, κάτι που μπορεί να μην είναι άσχετο. Το όνομά τους πιθανότατα έχει θρησκευτική ετυμολόγηση από τον θεό Πάνα. 

Προφανώς πρέπει να κατείχαν κάποιο ιερό του Πάνα, μέρος του θιάσου του Διονύσου, μιας και όλοι οι λαοί της περιοχής ήταν μύστες του θεού Διόνυσου. Είναι γνωστή από ευρήματα η λατρεία του θεού Πάνα στην περιοχή του νομού μας. Τόσο από ταφικά ειδώλια της Αμφίπολης, όσο κυρίως από απόσπασμα αναθήματος στην περιοχή Γαζώρου όπου σώζονται τα τραγίσια πόδια του θεού, με την επιγραφή Θευδάς, Κουζίλμορης, ευξάμενοι ανέθηντο τον Πάνα. Το όνομα Κουζίλμορης φαίνεται Θρακικό.

Οι Παναίοι κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο πήραν το μέρος των Αθηναίων. Οι Παναίοι στην συνέχεια και μετά την προσάρτηση σε Μακεδονικό βασίλειο "χάνονται", προφανώς μέσα στην Μακεδονικά αυτοκρατορία, δημιουργούν με άλλα γειτονικά φύλα, έναν πιο γενικό Θρακικό πολιτισμό.

Πίερες

Άλλη μία παράξενη ιστορία όπως και εκείνη των Οδόμαντων. Οι Πίερες ήταν Θρακικός λαός, που είχε όμως πολύ πιο ξεκάθαρες ελληνικές επιρροές. Τους συνοδεύουν γοητευτικοί μύθοι για την υψηλή τους τέχνη και την φιλοσοφία τους. Οι Πίερες είναι γνωστοί από την Ιλιάδα, που αν και Θράκες σε απροσδιόριστο χρόνο έφτασαν να ζουν στον Όλυμπο. Από εκεί εκδιώχθηκαν σε μια σειρά πολέμων, από τους πρώτους Μακεδόνες βασιλιάδες. Έτσι βρέθηκαν στην νότια πλαγιά του Παγγαίου, όπου ίσως να ήταν και η πρώτη τους κοιτίδα.

Βισάλται

Η χώρα των Βισαλτών ήταν δυτικά του Στρυμόνα στην νότια πλευρά του. Συγκατοικούσαν με τους Ηδωνούς, τους Πελασγούς και κυρίως τους Παίονες και είχαν δικούς τους βασιλιάδες τα ονόματα πολλών από τους οποίους μας έχουν μείνει. 

Οι Βισάλτες ήταν αυτόχθονας λαός, ο οποίος κατά καιρούς έφτασε σε μεγάλη έκταση λόγω των κατακτήσεων τους. Από τα αρχαϊκά ακόμα χρόνια αντάλλαξαν τον πολιτισμό τους με τον ελληνικό, μιας και τα παράλια κατοικούνταν από αποίκους της νότιας Ελλάδας. (... εστί αιγιαλός εν το οικιμένην Άργιλον, πόλιν Ελλάδα παρεξήμε, αύτη δε και η κατύπερθε ταύτης καλέεται Βισαλτίη. Ηρόδοτος). Χαρακτηριζόταν ως λαός για την αγάπη τους στην ελευθερία, την ανδρεία και την πειθαρχία τους. Το όνομα Βισάλτες προέρχεται από τον γενάρχη τους Βισάλτη, γιο του Ήλιου και της Γης.

Ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τον Ηρόδοτο για τους Βισάλτες είναι το παρακάτω, από τους Περσικούς πολέμους.

Τότε ο βασιλιάς των Βισαλτών και της χώρας των Κρηστιναίων, Θράκας στην καταγωγή, έκανε το εξής πρωτάκουστο. Αυτός όχι μόνο είχε δηλώσει ότι με την θέλησή του δεν θα γινόταν ποτέ δούλος του Ξέρξη, και έφυγε ψηλά στο όρος Ροδόπη, αλλά διέταξε και τους γιους του να μην εκστρατεύσουν εναντίον της Ελλάδας. 

Αυτοί όμως είτε επειδή αψήφησαν τα λόγια του, είτε επειδή απλώς ήθελαν να γίνουν θεατές του πολέμου, έλαβαν μέρος στην εκστρατεία μαζί με τον Πέρση. Όταν επέστρεψαν όλοι σώοι μετά την εκστρατεία, ο πατέρας τους τους έβγαλε τα μάτια για αυτό το φταίξιμο. Και αυτοί τέτοια αμοιβή πήραν. 

Πελασγικά φύλα:

Κρηστωναίοι

Οι Κρηστωναίοι την εποχή των Περσικών πολέμων, όπως είδαμε παραπάνω εμφανίζονται να αποτελούν κοινό κράτος με τους Βισάλτες. Όμως δεν πρόκειται για ομόφυλους λαούς. Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί ότι πρόκειται για αυτόχθονες πελασγούς. 

Κατοικούσααν στην δυτική πλευρά του Στρυμόνα και βόρεια των Βισαλτών. Αποδίδονται σε αυτούς ασημένια νομίσματα με απεικόνιση κεφάλι βοδιού από την μία πλευρά και από την άλλη τον Πήγασο.

Βιβλία από τα οποία πάρθηκαν οι παραπάνω πληροφορίες και τα οποία θα συνιστούσα για όσους θα ήθελαν περαιτέρω πληροφορίες:

Ιστορία της πόλεως των Σερρών και της περιφέρειάς του. Γ. Καφταντζής (Δεύτερος τόμος)

Αρχαία Γεωγραφία της Μακεδονίας. Μ. Δήμιτσα (Κεφάλαιο 16 έως κεφάλαιο 21)

Ιστορίαι Ηρόδοτος (Από το πέμπτο βιβλίο και μετά)

Θουκυδίδης (Δεύτερο και τέταρτο βιβλίο)

Στέφανος Βυζάντιος Εθνικά (και τα δύο βιβλία)

Λεξικό Σουίδας

"Ρέεθρον αγνού Στρυμόνος"

Αισχύλος Πέρσες

πηγή-emmanouilpapas
Χρήστης ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑΣ

Διαβάστε περισσότερα... »