Υπάρχει η αρχαία ελληνική λέξη "εἴκω" που σημαίνει "υποχωρώ". Μπορεί να μην την χρησιμοποιούμε σήμερα...ή μήπως την χρησιμοποιούμε και δεν το ξέρουμε, όπως τόσες άλλες...;
Σίγουρα ναι, καθώς λέμε την λέξη "επιεικής" (επί + εἲκω). Ο επιεικής άνθρωπος υποχωρεί πιο εύκολα από κάποιον που δεν είναι επιεικής...
Υπάρχει, ωστόσο, και η λέξη "νεῖκος", η φοβερή αυτή λέξη...
Σύμφωνα με την κοσμοθεωρία του Εμπεδοκλέους, αρχαίου Έλληνος φιλοσόφου, οι δύο κυρίαρχες δυνάμεις στον Κόσμο είναι η Φιλότητα, η οποία συνδέει και ενώνει, και το Nείκος, το οποίο διαχωρίζει.
Η λέξη λοιπόν αυτή προέρχεται από το αρνητικό μόριο "νη" και το ρήμα "εἴκω"...το Νείκος ΔΕΝ υποχωρεί...
Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη
Ορθογραφικά: φιλονικία ή φιλονεικία;
Η λέξη φιλονικία πρέπει να γράφεται με ι (φιλονικία) και όχι με ει (φιλονεικία). Ο λόγος για τον οποίο γραφόταν παλαιότερα με ει ήταν ότι το φιλόνικος («αυτός που αγαπά τη νίκη») απέκτησε τη σημασία «εριστικός» και συνδέθηκε παρετυμολογικά με το αρχαίο νείκος «έριδα». Είχε υποστηριχθεί μάλιστα ότι το νείκος χρησίμευσε στη δημιουργία νέου σύνθετου επιθέτου, του φιλόνεικος, που τάχα χρησιμοποιήθηκε παράλληλα με το ήδη υπάρχον φιλόνικος.
Ωστόσο, ο Χατζιδάκις (1934:438-442) αντέκρουσε τον ισχυρισμό αυτόν προβάλλοντας τρία επιχειρήματα: πρώτον, το υποτιθέμενο φιλόνεικος παραβιάζει τους κανόνες που διέπουν τη σύνθεση των ονομάτων: συγκεκριμένα, επειδή έχει ως δεύτερο συνθετικό ένα παλαιό τριτόκλιτο όνομα, το νείκος, δεν θα έπρεπε να σχηματίζει κατάληξη –ος, αλλά –ης, κατά το Πολυνείκης.
Δεύτερον, το νείκος ήταν ήδη απαρχαιωμένη λέξη στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., την εποχή δηλ. που εμφανίζεται σε κείμενα η λέξη φιλόνικος με τη σημασία «αυτός που αγαπά τη νίκη (και αρχαία χωρία του Ξενοφώντα, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη ενισχύουν την άποψη ότι το εν λόγω επίθετο παράγεται από το νίκη).
Τρίτον, δεν θα ήταν αναγκαίο να δημιουργηθεί το φιλόνεικος, εφόσον το γνωστό φιλόνικος μπορούσε κάλλιστα να δηλώσει, εκτός από την πρώτη του σημασία, και αυτήν του εριστικού. Ανάλογη είναι η σημασιολογική εξέλιξη των επιθέτων φιλάργυρος, φιλοκερδής, φιλοπράγμων,φιλοχρήματος κ.ά.
Άρα, τα φιλόνικος, φιλονικία, φιλονικώ συνδέονται ετυμολογικά με το ουσιαστικό νίκη, πράγμα που αποδεικνύει ότι η ορθή γραφή των τριών αυτών λέξεων είναι με ι και όχι με ει. Τα γραφόμενα από το λεξικό Μπαμπινιώτη σχετικά με το συζητούμενο ετυμολογικό και ορθογραφικό θέμα βασίζονται στα προαναφερθέντα. Επισημαίνεται εκεί ότι η ορθή γραφή του φιλονικία είναι με ι και ότι η σύνδεση του φιλονικία με το νείκος, η οποία θα οδηγούσε σε γραφή φιλονεικία, είναι παρετυμολογική.
Το λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη στο λήμμα φιλονικία παραθέτει την εξής σύντομη ετυμολογική πληροφορία: [λόγ. < αρχ.φιλονικία]. Ομοίως, για τα φιλόνικος και φιλονικώ το ίδιο λεξικό γράφει αντίστοιχα: [λόγ. < αρχ. φιλόνικος], [λόγ. < αρχ. φιλονικῶ]. Το θέμα που μας απασχόλησε στο παρόν σημείωμα δεν αποτελεί σήμερα ανοιχτό ετυμολογικό και ορθογραφικό ζήτημα.
Σύμφωνα με όλα τα έγκυρα νεοελληνικά λεξικά, ισχύουν τα όσα προαναφέραμε σχετικά με τη γραφή και την προέλευση της λέξης φιλονικία, καθώς και των λέξεων φιλόνικος και φιλονικώ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
Χατζιδάκις Γεώργιος 1934: Γλωσσολογικαί έρευναι, τόμος Α΄ (Αθήνα).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου