Ματθαίος Παπακυρίτσης
Ο πίναξ του Κέβητος είναι διάλογος με ηθικό περιεχόμενο. Μερικές από τις εκδόσεις έχουν τίτλο “Κέβητος Θηβαίου Πίναξ”, πράγμα που μαρτυρεί πως θεωρούν το διάλογο έργο του Κέβητος, μαθητή του Σωκράτη. Αυτό όμως ενδέχεται να μην αληθεύει, διότι το θέμα του είναι μια αλληγορική οντότητα και η αλληγορία ανήκει σχεδόν ολοκληρωτικά στους ρωμαϊκούς χρόνους.
Η γνώμη που διατυπώνεται στο διάλογο, πως η Παιδεία απαλλάσσει τον άνθρωπο από την Άγνοια και την Πλάνη και τον οδηγεί στην Επιστήμη και τις άλλες Αρετές με κατάληξη την Ευτυχία, χωρίς να υπάρχει πια κίνδυνος να ενοχληθεί από κάποιο κακό, υπάρχει και στο έργο του Μουσώνιου Ρούφου, ο οποίος υπήρξε στωικός φιλόσοφος της τρίτης περιόδου.
Έτσι λοιπόν, μια και η βιοθεωρία του διαλόγου είναι στωική, είναι πολύ πιθανόν ο διάλογος αυτός να γράφτηκε από κάποιο μαθητή του Μουσώνιου Ρούφου, δηλαδή στην αυτοκρατορική περίοδο της ρωμαϊκής ιστορίας.
Το όνομα Κέβης λοιπόν πιθανότατα δεν έχει σχέση με το γνωστό μαθητή του Σωκράτη, που ήταν από τη Θήβα, αλλά μπορεί να είναι απλή συνωνυμία. Ο μαθητής αυτός του Μουσώνιου Ρούφου ήταν πιθανόν από εκείνους που σύχναζαν στην “εν Γυάρω” ερημική κατοικία του φιλόσοφου, όπου έμενε εξόριστος.
Η διδασκαλία που αναπτύσσεται στον πίνακα είναι προσαρμοσμένη στη νέα κατεύθυνση της στωικής φιλοσοφίας, η οποία σε αντίθεση με το θεωρητικό χαρακτήρα που τη διέκρινε στις δυο προηγούμενες περιόδους, γίνεται πρακτική. Αντλεί το περιεχόμενό της κυρίως από το συναίσθημα παρά από τη λογική και διδάσκει την ηθική υπό το πνεύμα της αρετής μάλλον παρά από την έρευνα της ουσίας της.
Ο υποτιθέμενος Κέβης (αφηγητής της ιστορίας αυτής) και κάποιοι φίλοι του έτυχε να περπατούν μέσα στο ιερό του Κρόνου σε κάποια ελληνική πόλη. Παρατηρούσαν τα αφιερώματα, που ήταν εκεί, και μεταξύ αυτών μια πλάκα εντοιχισμένη στο ναό, η οποία είχε μια εικόνα περίεργη της οποίας το περιεχόμενο δεν μπορούσαν να εξηγήσουν. Κατά τη γνώμη τους ούτε πόλη ήταν ούτε στρατόπεδο αλλά ένας περίβολος με δυο άλλους εσωτερικούς περίβολους, ένα μεγαλύτερο και ένα μικρότερο. Ο πρώτος περίβολος είχε και πύλη. Κοντά στην πύλη στεκόταν κατά τη γνώμη τους πολύς όχλος και μέσα στον περίβολο φαινόταν αρκετό πλήθος γυναικών. Μπροστά στην είσοδο του πρώτου περίβολου στεκόταν ένας γέρος και φαινόταν σα να έδινε κάποια διαταγή στον όχλο που θα έμπαινε.
Επειδή για αρκετή ώρα απορούσαν για το περιεχόμενο της εικόνας, ένας γέρος που παραστεκόταν τους είπε: “Δεν παθαίνετε φίλοι μου τίποτα το φοβερό, επειδή βρίσκεσθε σε αδυναμία να νιώσετε το περιεχόμενο αυτής της εικόνας. Και από τους ντόπιους πολλοί δεν ξέρουν τι τελοσπάντων σημαίνει αυτή η ιστορία, διότι το αφιέρωμα δεν είναι δημόσιο. Κάποιος ξένος, που ήλθε κάποτε εδώ και ήταν συνετός και ικανός στη σοφία, εζήλεψε και με λόγους και με έργα τη ζωή του Πυθαγόρα και του Παρμενίδη, έτσι αφιέρωσε στον Κρόνο αυτή την εικόνα.”
Στην επίμονη παράκληση και αγωνία των επισκεπτών ο γέρος άρχισε να τους λέει τι θέλει να πει η εικόνα πάνω στην εντοιχισμένη πλάκα. Τους είπε λοιπόν ότι ο πρώτος περίβολος παριστάνει τη ζωή και αυτοί που στέκονται εμπρός από την πύλη είναι εκείνοι, δηλαδή οι ψυχές, που πρόκειται να μπουν στ ζωή, με λίγα λόγια να μετενσαρκωθούν. Ο γέρος, που στέκεται από πάνω και κρατά ένα χαρτί στο ένα χέρι και με το άλλο σα να δείχνει κάτι, είναι ο Δαίμων, ο οποίος συμβουλεύει αυτούς που πρόκειται να μπουν στη ζωή τι πρέπει να κάνουν, ενώ δείχνει ποιο δρόμο πρέπει να βαδίσουν, αν σκοπεύουν να σωθούν στη ζωή.
Εμπρός απ' την πύλη υπάρχει ένα κάθισμα, στο οποίο κάθεται μια γυναίκα με προσποιητό ήθος και είναι φαινομενικά ελκυστική, κρατώντας στο χέρι ένα ποτήρι. Αυτή η γυναίκα συμβολίζει την απάτη που παραπλανά τους ανθρώπους. Αυτή η γυναίκα, δηλαδή η Πλάνη, ποτίζει με τη δύναμή της αυτούς που μπαίνουν στη ζωή. Το ποτό αυτό είναι η πλάνη και η άγνοια. Οι ψυχές αφού το πιουν, μπαίνουν στη ζωή.
Άλλες πίνουν πολύ και άλλες λίγο, δηλαδή άλλοι πλανεύονται πολύ και άλλοι λίγο. Μέσα από την επόμενη πύλη υπάρχει ένα πλήθος από γυναίκες, εταίρες με λογής λογής μορφές. Αυτές είναι οι Δόξες, οι Επιθυμίες και οι Ηδονές. Όταν λοιπόν ο όχλος μπαίνει μέσα, αναπηδούν και αγκαλιάζουν η κάθε μια και από έναν και έπειτα τους οδηγούν. Τους οδηγούν άλλες στη σωτηρία και άλλες στην καταστροφή. Όλες βέβαια υπόσχονται ότι θα τους οδηγήσουν σε μια καλύτερη ζωή, γεμάτη ευτυχία. Όσοι έχουν ποτιστεί από την Απάτη με άγνοια και πλάνη, δε βρίσκουν ποιος δρόμος στη ζωή είναι αληθινός και περιπλανώνται στα τυφλά.
Η γυναίκα, που στέκεται πάνω σ' ένα στρογγυλό λιθάρι και μοιάζει σαν τυφλή και τρελή, είναι η Τύχη, η οποία είναι επιπλέον και κουφή. Αυτή τρέχει παντού και από άλλους αρπάζει τα υπάρχοντα, ενώ σε άλλους τα δίνει. Αλλά και σε εκείνους που τα έδωσε τα αφαιρεί. Τα αφαιρεί αμέσως και τα δίνει σε άλλους στα τυφλά και με αβεβαιότητα. Το γεγονός ότι στέκεται επάνω σ' ένα τέτοιο λιθάρι δείχνει ότι η συμπεριφορά της είναι ασταθής. Όταν κάποιος δώσει εμπιστοσύνη σ' αυτήν, τον περιμένουν αποτυχίες μεγάλες και σκληρές.
Ο πολύς κόσμος, που στέκεται γύρω της, είναι οι απερίσκεπτοι και ο καθένας τους ζητάει όσα αυτή πετά. Άλλοι απ' αυτούς είναι χαρούμενοι και άλλοι τείνουν τα χέρια από στενοχώρια. Όσοι φαίνονται χαρούμενοι και γελαστοί, είναι αυτοί που πήραν κάτι απ' αυτή και την ονομάζουν Καλή Τύχη. Εκείνοι που φαίνεται ότι κλαίνε, είναι αυτοί από τους οποίους αφαίρεσε όσα είχαν πρωτύτερα και την ονομάζουν Κακή Τύχη. Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν πως αγαθά είναι ο πλούτος, η δόξα, η εξουσία, η ευγενής καταγωγή κλπ. και είναι αυτά για τα οποία γελάνε ή κλαίνε, όταν τους τα προσφέρει ή τα αφαιρεί η Τύχη.
Περνώντας την πύλη οι άνθρωποι εισέρχονται σε άλλον περίβολο όπου εκεί στέκονται γυναίκες στολισμένες σαν τις εταίρες. Αυτές είναι η Ακράτεια, η Ασωτία, η Απληστία και η Κολακεία. Αυτές κοιτάζουν αυτούς που πήραν κάτι από την Τύχη. Πλησιάζουν τους δήθεν τυχερούς, τους αγκαλιάζουν, τους κολακεύουν και αξιώνουν να μείνουν κοντά τους λέγοντας ότι θα περάσουν μια ευχάριστη και χωρίς δυστυχία ζωή.
Εάν κάποιος απ' αυτούς πεισθεί να ριχτεί στην απόλαυση, μέχρις ενός σημείου του φαίνεται ευχάριστος αυτός ο τρόπος ζωής. Όταν όμως έλθει στα λογικά του, καταλαβαίνει ότι δεν έτρωγε, αλλά κατατρωγόταν από αυτήν και πάθαινε ζημιά. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται δούλος αυτών των γυναικών και φέρεται με απρέπεια, δηλαδή ληστεύει, αποστερεί, ιεροσυλεί, προδίδει και γενικά κάνει βλαβερά πράγματα. Μετά όμως τον περιμένει η Τιμωρία.
Πιο πέρα σ' έναν τόπο σκοτεινό και στενό στέκονται άλλες γυναίκες. Αυτές είναι ρυπαρές, άσχημες και κακοντυμένες. Εκείνη που κρατά μαστίγιο ονομάζεται Τιμωρία. Εκείνη που έχει το κεφάλι ανάμεσα στα γόνατά της λέγεται Λύπη και εκείνη που μαδάει τα μαλλιά της Οδύνη.
Υπάρχει κοντά σ' αυτές κι ένας άνδρας που είναι άσχημος και γυμνός. Μαζί του είναι μια εξίσου άσχημη γυναίκα και αδύνατη. Ο άνδρας ονομάζεται Οδυρμός και η γυναίκα, που είναι αδελφή του, Αθυμία. Σε αυτούς παραδίδεται και με αυτούς ζει ο τιμωρούμενος. Στη συνέχεια ρίχνεται σε άλλο οίκημα, στην Κακοδαιμονία. Εκεί τελειώνει την υπόλοιπη ζωή του με κάθε δυστυχία, αν δεν τον συναντήσει κατά τύχη η Μετάνοια.
Αν τον συναντήσει η Μετάνοια, τον βγάζει από τις συμφορές και τον συστήνει σε άλλη Δόξα που οδηγεί στην Παιδεία αλλά ταυτόχρονα και σ' εκείνη που λέγεται Ψευδοπαιδεία. Αν δεχθεί ευχάριστα αυτή τη Δόξα που θα τον οδηγήσει στην αληθινή Παιδεία, αφού καθαρισθεί απ' αυτήν, σώζεται και γίνεται ευτυχισμένος και καλότυχος στη ζωή του.
Στην αντίθετη περίπτωση παρασύρεται από την Ψευδοπαιδεία. Αυτή παριστάνεται με γυναίκα, που φαίνεται πως είναι πολύ καθαρή και περιποιημένη, και στέκεται κοντά στην είσοδο στον επόμενο περίβολο. Αυτήν οι πιο πολλοί και κούφιοι άνθρωποι τη λένε Παιδεία. Οι εραστές της Ψευδοπαιδείας, που έχουν πλανηθεί και νομίζουν ότι συναναστρέφονται με την αληθινή Παιδεία, είναι οι ρήτορες, οι αστρολόγοι, οι κριτικοί, οι ηδονικοί κλπ.
Εκείνοι που σώζονται, όταν θέλουν να έλθουν στην αληθινή Παιδεία, εκεί έρχονται κατά πρώτον. Ο δρόμος, που οδηγεί στην αληθινή Παιδεία, είναι ανηφορικός και δύσβατος και γι' αυτό άλλωστε λίγοι πορεύονται σ' αυτόν. Ο δρόμος αυτός οδηγεί σ' ένα βουνό πάνω στο οποίο ευρίσκεται ένας μεγάλος, απόκρημνος και υψηλός βράχος. Στο βράχο αυτό στέκονται δυο γυναίκες ζωηρές, με καλή υγεία, οι οποίες με μεγάλη προθυμία απλώνουν τα χέρια τους. Αυτές οι γυναίκες είναι η Εγκράτεια και η Καρτερία. Είναι αδελφές και παρακινούν όσους φθάνουν σ' αυτόν τον τόπο να έχουν θάρρος και να μη δειλιάζουν, λέγοντάς τους ότι λίγο ακόμη πρέπει να υπομείνουν και έπειτα θα φθάσουν σε ωραίο τόπο.
Σε όσους ανέβουν το βράχο οι δυο γυναίκες δίνουν δύναμη και θάρρος και υπόσχονται ότι θα τους οδηγήσουν στην αληθινή Παιδεία δείχνοντας πόσο ωραίος, ομαλός και ευκολοδιάβατος είναι ο δρόμος, χωρίς κανένα εμπόδιο. Ο δρόμος αυτός στη συνέχεια οδηγεί σ' έναν τόπο που είναι χλοερός, ωραίος και φωτεινός. Αυτός ο τόπος είναι το οίκημα των ευτυχισμένων, διότι εκεί κατοικούν όλες οι Αρετές και η Ευτυχία.
Στον τόπο αυτόν υπάρχει μια πύλη που οδηγεί σε άλλον περίβολο. Κοντά στην πύλη στέκεται μια γυναίκα με ήρεμο πρόσωπο, ώριμη κατά την ηλικία και διαλεκτική, με απλή και αστόλιστη ενδυμασία. Αυτή στέκεται πάνω σε τετράγωνη, στερεή βάση. Μαζί με αυτήν είναι δυο άλλες γυναίκες, που φαίνονται θυγατέρες της. Η πρώτη, που είναι στη μέση, είναι η Παιδεία. Οι δυο άλλες είναι η Αλήθεια και η Πειθώ. Η Παιδεία δίνει στους ανθρώπους θάρρος, αφοβία και γνώση. Στέκεται εκεί για να ποτίζει αυτούς, που έρχονται, με την καθαρτική δύναμη.
Όταν κάποιος έλθει στην Παιδεία, αυτή πρώτα τον καθαρίζει και μετά του αποβάλλει όλα τα κακά με τα οποία ήλθε. Τα κακά αυτά είναι: η Άγνοια, η Πλάνη, η Απάτη, η Υπερηφάνεια, η Επιθυμία, η Ακράτεια, η Οργή και η Φιλαργυρία. Όταν καθαρισθεί, τον αποστέλλει στην Επιστήμη και τις άλλες Αρετές οι οποίες είναι: η Ανδρεία, η Δικαιοσύνη, η Καλοκαγαθία, η Σωφροσύνη, η Ευταξία, η Ελευθερία, η Εγκράτεια και η Πραότης. Όταν τον παραλάβουν αυτές οι Αρετές, τον οδηγούν στην Ευτυχία.
Η Ευτυχία κάθεται σε ένα θρόνο στολισμένη με ελευθερία και απλότητα και στεφανωμένη με πολύ ωραίο και πλούσιο στεφάνι. Ο θρόνος είναι τοποθετημένος στην πιο υψηλή τοποθεσία, που είναι η Ακρόπολη των περιβόλων.
Όταν λοιπόν φθάσει κάποιος εκεί, τον στεφανώνουν η Ευτυχία και οι άλλες Αρετές, όπως ακριβώς εκείνους που έχουν νικήσει σε μεγάλους αγώνες. Ο νεοαφιχθείς νίκησε στους αγώνες τα πιο μεγάλα θηρία (Άγνοια, Πλάνη, Λύπη, Φιλαργυρία κλπ.), τα οποία πρωτύτερα τον κατέτρωγαν, τον τιμωρούσαν και τον είχαν κάνει δούλο. Όλα αυτά τα θηρία τα έδιωξε από μέσα του και έχει γίνει ανεξάρτητος σε τέτοιο βαθμό, ώστε εκείνα είναι τώρα υπόδουλα σ' αυτόν. Τώρα πια όλα αυτά τα εξουσιάζει και δεν εξουσιάζεται απ' αυτά όπως πριν.
Αυτοί που στεφανώθηκαν με το στεφάνι αυτής της δύναμης, δηλαδή της Ευτυχίας, γίνονται ευτυχισμένοι, καλότυχοι και δεν έχουν τις ελπίδες της ευτυχίας σε πράγματα έξω από τον εαυτό τους αλλά μέσα τους. Όταν στεφανωθούν, οδηγούνται από τις Αρετές σε εκείνον τον τόπο απ' όπου ήλθαν αρχικά και παρατηρούν εκείνους που παραμένουν εκεί και ζουν άθλια, ναυαγούν, περιπλανώνται και περιφέρονται σα να έχουν νικηθεί από τους εχθρούς τους: άλλοι από την Ακράτεια, άλλοι από την Αλαζονεία, άλλοι από τη Φιλαργυρία, άλλοι από την Κενοδοξία και άλλοι από άλλα κακά. Από αυτά τα δεινά, με τα οποία έχουν δεθεί, δεν μπορούν ν' απαλλαγούν, ώστε να σωθούν και να έλθουν εδώ, αλλά περνούν όλη τους τη ζωή ταραγμένα. Αυτό το παθαίνουν, επειδή δεν μπορούν να βρουν το δρόμο προς τα εδώ, διότι ξέχασαν την εντολή του Δαιμονίου.
Οι Αρετές τους δείχνουν τον τόπο απ' όπου είχαν έλθει νωρίτερα για να καταλάβουν πόσο πλανεμένα ζούσαν. Αυτοί που συνεχίζουν να ζουν μέσα στην Άγνοια και την Πλάνη, νομίζουν ότι αυτά είναι τα αγαθά της ζωής, δηλαδή τα υλικά αντικείμενα και οι αισθησιακές απολαύσεις, ενώ συγχέουν γενικώς το καλό με το κακό. Αυτοί, που τώρα πια έχουν καταλάβει ποια είναι η πραγματική Ευτυχία, καταλαβαίνουν ότι οι άλλοι πραγματικά δυστυχούν.
Όσοι κατακτήσουν λοιπόν την Ευτυχία, έχουν παντού ασφάλεια και είναι σα να κρατούν στα χέρια τους το Κηρύκειον. Όπου πάνε θα ζουν καλά και με ασφάλεια, διότι όλοι θα τους υποδέχονται με χαρά, όπως οι άρρωστοι υποδέχονται το γιατρό. Δε φοβούνται πια τα θηρία. Τα χειραγωγούν κατά βούληση. Δεν μπορούν να τους αγγίξουν , διότι έχουν στα χέρια τους το αντίδοτο που ονομάζεται Ευτυχία.
Πηγές:
1. Κίμων ο Αθηναίος
Eξώφυλλο του πίνακα του Κέβητος του Hans Holbein the Younger, 1521.( Metalcut by Jacob Faber.)
O πίνακας του Κέβητος είναι ψευδεπίγραφο έργο συγγραφέως του 1ου ή του 2ου αιώνα μ. Χ . Η εργασία διακηρύσσει ότι είναι μια ερμηνεία μιας αλληγορικής εικόνας, με το σύνολο της ανθρώπινης ζωής, με τους κινδύνους και τους πειρασμούς της , η οποία ήταν αφιερωμένη σε κάποιον ναό του Κρόνου, στην Αθήνα ή Θήβα.
Σκοπός της είναι να δείξει ότι μόνο η σωστή ανάπτυξη του μυαλού μας και η κατοχή των πραγματικών αρετών μπορεί να μας κάνει πραγματικά ευτυχισμένους. Ο συγγραφέας αποδεικνύει μές από την αφήγηση, ότι η πραγματική παιδεία δεν συνίσταται στην απλή πολυμάθεια, αλλά μάλλον στη διαμόρφωση του χαρακτήρα.
Το έργο έχει μεταφραστεί ευρέως τόσο σε ευρωπαϊκές γλώσσες , όσο και στην Αραβική. Συχνά έχει τυπωθεί μαζί με το εγχειρίδιο του Επίκτητου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου