Επιμέλεια - έρευνα: Δρ Δημήτρης Περδετζόγλου
Τι σχέση έχει η Φυσική με την πνευματικότητα; Αυτό το ερώτημα απασχόλησε τον Fritjof Capra ενώ εργαζόταν ως ερευνητής στον τομέα της Φυσικής των Στοιχειωδών Σωματιδίων.
Ήταν το έναυσμα για να ασχοληθεί με τις θρησκείες της Ανατολής καθώς ο τρόπος που οι τελευταίες περιέγραφαν την ύλη και την πραγματικότητα εμφάνιζαν μεγάλες ομοιότητες με την επιστήμη, οι οποίες μέχρι τότε δεν είχαν ερευνηθεί.
Το αποτέλεσμα των ερευνών του ήταν το έργο «Το ταό και η φυσική» που, καθώς εκδόθηκε την εποχή του θριάμβου της τεχνολογίας, προκάλεσε αίσθηση αφού υποστήριζε ότι τα φαινόμενα που απασχολούσαν τη μοντέρνα επιστήμη είχαν αναλυθεί από πνευματικές παραδόσεις αιώνες νωρίτερα.
Η Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν από την άλλη πλευρά, έδειξε ότι όλα είναι ενέργεια που παίρνει διαφορετικές μορφές, ενώ η φύση του κόσμου δεν είναι η σταθερότητα, αλλά η αέναη κίνηση.
Το αποτέλεσμα των ερευνών του ήταν το έργο «Το ταό και η φυσική» που, καθώς εκδόθηκε την εποχή του θριάμβου της τεχνολογίας, προκάλεσε αίσθηση αφού υποστήριζε ότι τα φαινόμενα που απασχολούσαν τη μοντέρνα επιστήμη είχαν αναλυθεί από πνευματικές παραδόσεις αιώνες νωρίτερα.
Διαφορετικές ματιές στο Σύμπαν
Ο Capra υπογραμμίζει ότι το Σύμπαν που φαντάστηκε ο Νεύτωνας ήταν μια μηχανή από κινούμενα τμήματα που όταν γίνεται κατανοητή είναι εντελώς προβλέψιμη. Σύμφωνα με τη νευτώνεια θεωρία ό,τι συμβαίνει στο Σύμπαν έχει κάποιο σκοπό και κάθε γεγονός έχει τις συνέπειές του. Ο χώρος και ο χρόνος είναι ξεχωριστές διαστάσεις και αν κάποιος παρατηρήσει προσεκτικά θα διαπιστώσει ότι η ύλη μπορεί στα διαιρεθεί σε στοιχειώδη κομμάτια.Η Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν από την άλλη πλευρά, έδειξε ότι όλα είναι ενέργεια που παίρνει διαφορετικές μορφές, ενώ η φύση του κόσμου δεν είναι η σταθερότητα, αλλά η αέναη κίνηση.
Οι πρώτοι ερευνητές στην Κβαντική Φυσική επιβεβαίωσαν τη θεωρία με την ανακάλυψη ότι η ύλη μπορεί να κατανοηθεί ως ένα πεδίο όπου διαφορετικές μορφές ενέργειας (πρωτόνια, ηλεκτρόνια κ.λπ.) βρίσκονται σε διαρκή κίνηση. Ανακάλυψαν μάλιστα ένα ρευστό κόσμο, στον οποίο τα στοιχειώδη σωματίδια συχνά εμφανίζονταν εκεί όπου δεν τα περιμένει κανείς, κάποιες φορές ως κυματοειδή μοτίβα.
Επιπλέον, μπορούν να γίνουν κατανοητά μόνο σε σχέση με το περιβάλλον τους. Με λίγα λόγια, ο κόσμος που μας περιβάλλει δεν είναι ένα σύνολο πραγμάτων και αντικειμένων, αλλά ένα πολύπλοκο δίκτυο αλληλεπιδράσεων σε συνεχή κίνηση.
Ο Capra επισημαίνει ότι ο πυρήνας ενός ατόμου, αν και είναι 100,000 φορές μικρότερος από ολόκληρο το άτομο, ουσιαστικά αποτελεί τη μάζα του. Επομένως τα αντικείμενα που θεωρούμε στερεά αποτελούνται ως επί το πλείστον από κενό διάστημα, ενώ ό,τι είναι στερεό συνήθως δονείται με φρενήρεις ρυθμούς.
Ωστόσο, για να εισάγουμε ένα από τα πολλά παράδοξα της κβαντικής επιστήμης, το κενό διάστημα έχει μια «ζωντανή» ποιότητα ενώ στοιχειώδη σωματίδια μπορούν να ξεπηδήσουν από αυτό ξαφνικά και χωρίς προφανή λόγο.
Ο Capra επισημαίνει ότι ο πυρήνας ενός ατόμου, αν και είναι 100,000 φορές μικρότερος από ολόκληρο το άτομο, ουσιαστικά αποτελεί τη μάζα του. Επομένως τα αντικείμενα που θεωρούμε στερεά αποτελούνται ως επί το πλείστον από κενό διάστημα, ενώ ό,τι είναι στερεό συνήθως δονείται με φρενήρεις ρυθμούς.
Ωστόσο, για να εισάγουμε ένα από τα πολλά παράδοξα της κβαντικής επιστήμης, το κενό διάστημα έχει μια «ζωντανή» ποιότητα ενώ στοιχειώδη σωματίδια μπορούν να ξεπηδήσουν από αυτό ξαφνικά και χωρίς προφανή λόγο.
Όπως επισημαίνει και ο συγγραφέας: «Η ύλη εμφανίζεται εντελώς μεταβλητή. Όλα τα σωματίδια μπορούν να μεταμορφωθούν σε κάτι άλλο, μπορούν να δημιουργηθούν από την ενέργεια και να εξαφανιστούν μετατρεπόμενα σε ενέργεια».
Υπό αυτό το πρίσμα η διάκριση μεταξύ Ύλης και Κενού είναι δύσκολη, ενώ το ίδιο το Κενό αποκτά εξαιρετική σημασία αφού έχει ζωή από μόνο του.
Υπό αυτό το πρίσμα η διάκριση μεταξύ Ύλης και Κενού είναι δύσκολη, ενώ το ίδιο το Κενό αποκτά εξαιρετική σημασία αφού έχει ζωή από μόνο του.
Το Κενό ως δημιουργός
Μελετώντας την κοσμολογία των ανατολικών θρησκειών, ο Capra συνειδητοποίησε ότι η περιγραφή της λειτουργίας του Σύμπαντος έμοιαζε με τις παράδοξες ανακαλύψεις της Κβαντικής Μηχανικής.
Ο Βουδισμός, για παράδειγμα, μιλά εκτενώς για την έννοια της παροδικότητας και για το γεγονός ότι αιτία όλων των δεινών του ανθρώπου είναι η προσκόλλησή του σε μια φαντασίωση σταθερότητας, χωρίς να αναγνωρίζει την παροδική, τη μεταβατική διάσταση της ζωής.
Την ίδια ιδέα συναντάμε και στην κινεζική θρησκεία, που αποθεώνει τις αέναες αλλαγές στη φύση. Ο Ινδουισμός μιλά για το Κενό, που είναι ένα πεδίο δυνατοτήτων από το οποίο ξεπηδούν όλα τα πράγματα.
Την ίδια ιδέα συναντάμε και στην κινεζική θρησκεία, που αποθεώνει τις αέναες αλλαγές στη φύση. Ο Ινδουισμός μιλά για το Κενό, που είναι ένα πεδίο δυνατοτήτων από το οποίο ξεπηδούν όλα τα πράγματα.
Στον Βουδισμό το Κενό δίνει ζωή στα πάντα. Στον Ταοϊσμό συναντάμε την άμορφη φύση του Σύμπαντος που είναι η βασική ουσία της δημιουργίας.
Το συμπέρασμά του Capra είναι ότι τα παράδοξα της κβαντικής επιστήμης αποτέλεσαν κομμάτι του θρησκειών της Ανατολής πριν από αιώνες με τη διαφορά ότι οι ανατολίτες μυστικιστές περιέγραφαν με ακρίβεια το υλικό της δημιουργίας, όχι με μαθητικές φόρμες, αλλά μέσω της μυθολογίας, της ποίησης και της τέχνης.
Από τους πολλούς στον Έναν
Όλοι οι Ανατολίτες αναγνωρίζουν ότι το Σύμπαν, παρά την εμφάνιση πολλών διαφορετικών αντικειμένων, είναι ένα αδιάσπαστο σύνολο. Ο πολιτισμό της Δύσης από την άλλη, ανέπτυξε τη διάκριση μεταξύ ύλης και πνεύματος.
Η Κβαντική Φυσική κατέρριψε αυτή την ιδέα αφού μέσα από πειράματα απέδειξε ότι, ανάλογα με τον τρόπο που αποφασίζουμε να τα δούμε, τα σωματίδια παίρνουν διαφορετικές μορφές.
Το φαινόμενο περιέγραψε ο νομπελίστας γερμανός φυσικός Heisenberg: «Αυτό που παρατηρούμε δεν είναι η φύση καθαυτή, αλλά η φύση εκτεθειμένη στον τρόπο με τον οποίο την ερευνούμε».
O Fritjof Capra
Εν ολίγοις, αυτό που παρατηρούμε υποτίθεται με αντικειμενικότητα- ίσως δεν είναι η πραγματικότητα, αλλά μια αντανάκλαση του τρόπου, με τον οποίο έχει εξελιχθεί ο νους και η σκέψη μας.
Ο άνθρωπος δεν είναι ο παρατηρητής του κόσμου, αλλά κομμάτι του. Όλα είναι Ένα, ενώ ο συνειδητός διαχωρισμός του εαυτού μας από τον υπόλοιπο κόσμο δημιουργεί μια αίσθηση κατακερματισμού.
Διαβάζουμε χαρακτηριστικά η Bhagavad Gita: «Όλες οι δράσεις γίνονται με την συμμετοχή δυνάμεων της φύσης αλλά ο άνθρωπος, χαμένος σε μια εγωιστική ψευδαίσθηση, πιστεύει ότι αυτός είναι ο πρωταγωνιστής». Κι όμως, ο κόσμος αποκτά άλλο νόημα όταν αρχίζουμε να τον αντιλαμβανόμαστε διαφορετικά. Όταν βλέπουμε τον κόσμο ως Ένα δεν θα θέλουμε να βλάψουμε τον διπλανό μας ή να καταστρέψουμε το περιβάλλον, αφού έτσι θα στρεφόμαστε εναντίον της ύπαρξής μας.
Τι μπορούμε να κρατήσουμε από όλη αυτή τη σημαντική εργασία; Μυστικιστές και επιστήμονες είναι παρατηρητές της φύσης και αναλύουν τα συμπεράσματά τους στη δική τους γλώσσα.
Διαβάζουμε χαρακτηριστικά η Bhagavad Gita: «Όλες οι δράσεις γίνονται με την συμμετοχή δυνάμεων της φύσης αλλά ο άνθρωπος, χαμένος σε μια εγωιστική ψευδαίσθηση, πιστεύει ότι αυτός είναι ο πρωταγωνιστής». Κι όμως, ο κόσμος αποκτά άλλο νόημα όταν αρχίζουμε να τον αντιλαμβανόμαστε διαφορετικά. Όταν βλέπουμε τον κόσμο ως Ένα δεν θα θέλουμε να βλάψουμε τον διπλανό μας ή να καταστρέψουμε το περιβάλλον, αφού έτσι θα στρεφόμαστε εναντίον της ύπαρξής μας.
Τι μπορούμε να κρατήσουμε από όλη αυτή τη σημαντική εργασία; Μυστικιστές και επιστήμονες είναι παρατηρητές της φύσης και αναλύουν τα συμπεράσματά τους στη δική τους γλώσσα.
Αν και απέχουν έτη φωτός μεταξύ τους, η εκπληκτική ομοιότητα στις περιγραφές τους δείχνει ότι βρισκόμαστε πολύ κοντά στο να κατανοήσουμε τι κινεί το Σύμπαν, το οποίο αποδεικνύεται ότι είναι πολύ πιο περίπλοκο απ΄ό,τι είχε φανταστεί η συμβατική Φυσική.
Σαφώς έχουν περάσει αρκετές δεκαετίες από τότε που εκδόθηκε αυτό το βιβλίο. Δεν παύει ωστόσο να μας εκπλήσσει με όσα αναφέρει ενώ αποτελεί μια εξαιρετική εισαγωγή στις θρησκείες της Ανατολής.
Fritjof Capra, Η κρίσιμη καμπή : Επιστήμη, κοινωνία και απαρχή ενός νέου πολιτισμού, εκδόσεις Ωρόρα
Βιβλιογραφία
Fritjof Capra, Το ταό και η φυσική, εκδόσεις ΒερέτταςFritjof Capra, Η κρίσιμη καμπή : Επιστήμη, κοινωνία και απαρχή ενός νέου πολιτισμού, εκδόσεις Ωρόρα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου