Στο κατώφλι της εξατομικευμένης θεραπείας

Η ιατρική των τελευταίων αιώνων, περιστρεφόταν γύρω από το γιατρό και τα ιατρικονοσηλευτικά ιδρύματα. Ανάλογα με τα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών, όλοι οι ασθενείς π.χ. με καρκίνο του μαστού θα πρέπει να ακολουθήσουν το ενδεδειγμένο θεραπευτικό σχήμα. 

Η ιατρική του 21ου αιώνα όμως, θα έχει ως κέντρο τον ασθενή, τον καθένα από εμάς ξεχωριστά. Σκοπός της εξατομικευμένης θεραπείας είναι η αντιστοίχιση του σωστού θεραπευτικού σχήματος στον κάθε ασθενή ανάλογα με το γονότυπό του, το γενετικό του δηλαδή προφίλ. 

Πληθώρα ασθενειών έχει μπει στο στόχαστρο εξειδικευμένων θεραπειών με κυριότερες τον καρκίνο, το HIV, την κατάθλιψη, τη σχιζοφρένια και την υπέρταση. Η τάση που υπάρχει για εξατομίκευση των θεραπειών είναι ιδιαίτερα ισχυρή και έχει οδηγήσει στη δημιουργία ινστιτούτων αφιερωμένων αποκλειστικά σε αυτόν τον τομέα της σύγχρονης βιοϊατρικής.

Στο περιοδικό 'Nature' της προηγούμενης εβδομάδας η αρθρογράφος E.C.Hayden συνομιλεί με πρωτοπόρους του χώρου στις ΗΠΑ και μας μεταφέρει τη γενική πεποίθηση, ότι η εξατομικευμένη ιατρική είναι πλέον πολύ κοντά. Χαρακτηριστικά, κέντρα αντιμετώπισης του καρκίνου ετοιμάζονται να «τεστάρουν» όλους τους ασθενείς τους για γονιδιακές μεταλλαγές που σχετίζονται με τη νόσο. 

Σκοπός των επιστημόνων είναι να χρησιμοποιηθεί η γνώση του γονιδιώματος των καρκινικών κυττάρων ενός ασθενή στην επιλογή των κατάλληλων φαρμάκων και μαρκοπρόθεσμα στο σχεδιασμό νέων.

Ήδη εδώ και 8 χρόνια υπάρχουν θεραπείες που στοχεύουν επιλεκτικά συγκεκριμένα μεταλλαγμένα γονίδια, ενώ παράλληλα υπάρχουν μελέτες που προβλέπουν ποιοι όγκοι θα αντιδράσουν καλύτερα σε κάποια φάρμακα. 

Για παράδειγμα, μεταλλαγές στο γονίδιο του υποδοχέα EGFR επηρεάζουν την αντίδραση του ασθενή με καρκίνο του πνεύμονα σε φάρμακα που στοχεύουν τον υποδοχέα. Σήμερα πλέον γνωρίζουμε πως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και ευθύγραμμα. Μεταλλαγές σε ένα γονίδιο εμπλέκονται συχνά σε περισσότερους από έναν τύπους καρκίνου.

Επομένως, η γνώση της ύπαρξης ενός μόνο μεταλλαγμένου γονιδίου στον ασθενή δεν αρκεί. Έτσι, το Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης στη Βοστόνη ανακοίνωσε, ότι θα ψάξει στο γονιδίωμα όλων των καρκινοπαθών για 110 μεταλλαγές σε 13 γονίδια που σχετίζονται με τον καρκίνο. 

Το κέντρο Sloan-Kettering της Νέας Υόρκης ήδη κάνει τεστ για 40 μεταλλαγές σε 7 γονίδια σε όλους τους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα ή του παχέος εντέρου. Όσο ισχυρότερα κάποιες μεταλλαγές συσχετιστούν με μια μορφή καρκίνου, τόσο πιο δραστικό θα είναι το φάρμακο που θα αναπτυχθεί.

Ερευνητές του British Columbia Cancer Agency, αλληλούχισαν πρόσφατα ολόκληρο το γονιδίωμα καρκινικού όγκου που έκανε μετάσταση από το στόμα ενός ασθενή στον πνεύμονά του. 

Βρήκαν λοιπόν πως ο ασθενής είχε μεταλλαγές στο ογκο-κατασταλτικό γονίδιο της φωσφατάσης PTEN, γεγονός που εξηγεί τη χαμηλή απόκρισή του στο φάρμακο erlotinib, το οποίο για να δράσει αποτελεσματικά απαιτεί λειτουργική PTEN. Έτσι ο ασθενής διέκοψε το erlotinib, ξεκίνησε τη λήψη του φαρμάκου sunitinib και ο καρκίνος υποχώρησε.

Πόσο όμως κοστίζουν αυτά τα τεστ; Το κόστος των γενετικών τεστ για καρκινογενείς μεταλλαγές έχει μειωθεί αισθητά τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα όλο και περισσότερα νοσοκομεία και κέντρα να ενσωματώνουν τα τεστ στις διαγνωστικές και θεραπευτικές τους μεθόδους. 

Σύμφωνα με το διευθυντή του Κέντρου Αλληλούχισης Γονιδιώματος στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον Rick Wilson, η αλληλούχιση του πρώτου γονιδιώματος όγκου που έγινε στο κέντρο κόστισε $1 εκατομμύριο, του δεύτερου $500,000 και αναμένει ότι στους επόμενους μήνες το κόστος θα πέσει μόλις στα $50,000 ανά όγκο. 

Ήδη εταιρίες στις ΗΠΑ, προσφέρουν σε εύπορους καρκινοπαθείς γενετικό τεστ που εντοπίζει μεταλλαγές και επίπεδα γονιδιακής έκφρασης σε 15,000 γονίδια για $50,000-$100,000.

Το διεθνές συνέδριο Μοριακής Διαγνωστικής & Θεραπείας για τον καρκίνο που έλαβε χώρα το Σεπτέμβριο του 2007 στην Ατλάντα των ΗΠΑ ήταν εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στην εξατομικευμένη θεραπεία του καρκίνου και στις νέες δυνατότητες που έχουν προκύψει. Μεταξύ των πλέον εντυπωσιακών ερευνητικών αποτελεσμάτων στον τομέα ήταν και ο ακουστικός αισθητήρας που ανέπτυξε το ινστιτούτο GIT. 

Η συσκευή αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά την επίσκεψη του ασθενή στο γιατρό του και να εντοπίσει μικρές ποσότητες της πρωτεΐνης μεσοθηλίνη, η οποία συνδέεται με αρκετούς καρκίνους, όπως το μεσοθηλίωμα. 

Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η παρουσίαση ενός ευαίσθητου αιματολογικού τεστ που θα μπορεί βάση ενός μόνο γονιδίου να εντοπίσει έναν πρώιμο ηπατοκαρκινικό όγκο.

Αν και στις μέρες μας λίγα αντικαρκινικά φάρμακα εμφανίζουν μια τόσο υψηλή εξειδίκευση σε καρκινικούς στόχους, είναι γενικά αποδεκτό πως η ογκολογία κινείται προς την κατεύθυνση της εξατομικευμένης θεραπείας. 

Επιτυχημένα παραδείγματα εξειδικευμένης θεραπείας αποτελούν ήδη το Herceptin για το μεταστατικό καρκίνο του μαστού και το Gleevec για τη χρόνια μυεολοειδή λευχαιμία και τους στρωματικούς καρκίνους του γαστρεντερικού. 

Η συνεχής συσσώρευση όμως γενετικής πληροφορίας από γονιδιώματα καρκινικών όγκων θα επιτρέψει στους ερευνητές να αναπτύξουν περισσότερα φάρμακα υψηλής εξειδίκευσης και αποτελεσματικότητας και στους ογκολόγους να επιλέξουν τον κατάλληλο συνδυασμό ανάλογα με τον ασθενή και τον τύπο καρκίνου.
Μάνος Σιδεράκης


πηγή