Τεχνητή γονιμοποίηση στην αρχαία Ελλάδα;

Επιμέλεια - έρευνα: Δρ Δημήτρης Περδετζόγλου

Μεγάλο μέρος της σύγχρονης ιατρικής τεχνολογίας όσο κι αν φανεί παράδοξο ή απίθανο, ήταν γνωστό και στα αρχαία χρόνια. Οι επιστημονικές γνώσεις και επεμβάσεις περίπου δυόμισι με τρεις χιλιάδες χρόνια, πριν από σήμερα, βρίσκονταν περίπου στο σημερινό επίπεδο! Από τα τότε χρόνια είναι γνωστό το ειδικό κάθισμα για την διεξαγωγή του τοκετού, που ονόμαζαν μαιευτικό δίφρο, αλλά και ο εμβρυουλκός που χρησιμοποιήθηκε ως τις προηγούμενες δεκαετίες της σύγχρονης εποχής μας και υποβοηθούσε σε περιπτώσεις δυστοκίας. Η καισαρική τομή, ήταν από τότε γνωστή και εφαρμοζόταν όπως διαφαίνεται από αραβικά χειρόγραφα. Γνώριζαν και την τεχνητή γονιμοποίηση.

Αρχαία Ελληνική μαιευτική

 Σε ότι αφορά την κύηση και τον τοκετό πρώτος, με την επιστημονική έννοια, ασχολήθηκε ο Ιπποκράτης. Αργότερα ο Σωρανός από την Έφεσο της Ιωνίας (98-138 μ.Χ.), ο πατέρας της Μαιευτικής, όπως αποκαλείται, έγραψε τέσσερα βιβλία, όπου στο τέταρτο ασχολείται με την δυστοκία και την εμβρυουλκία. Ο Αναξαγόρας (500-424 π.Χ.) από τις Κλαζομενές, ο Ηρόφιλος (331-250 π.Χ.) ο Χαλκηδόνιος μαθητής του Ιπποκράτη μαζί με τον Ερασίστρατο τον Κείο ίδρυσαν την περίφημη Ιατρική Σχολή της Αλεξάνδρειας, που αργότερα ονομάστηκε Ηροφίλειος. Η Σχολή αυτή προσέφερε πάρα πολλά στον τομέα της μαιευτικής. Πολλές γυναίκες, επίσης, κράτησαν τα ηνία της μαιευτικής, όπως η Αγνοδίκη, η Θηβαία, η Σάλπη από την Λέσβο και άλλες.

Γνώριζαν την τεχνητή γονιμοποίηση;

Στόχος της εργασίας αυτής είναι να σηκώσουμε το πέπλο ενός μύθου, αυτού της γέννησης του Εριχθόνιου και μέσα από αυτόν να αποκαλύψουμε την πιθανή πραγματικότητα της τεχνητής γονιμοποίησης, σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία ή τις ενδείξεις που μας δίνει η προσεχτική μελέτη του εν λόγω μύθου.

Από όλους τους μύθους, λιγότερο, ίσως, γνωστός είναι εκείνος για τον Εριχθόνιο που έδιωξε μετά δώδεκα χρόνια βασιλείας τον Αμφικτύωνα. Η πιο ενδιαφέρουσα εκδοχή για την γέννηση του Εριχθόνιου είναι η εξής:

Η Αθηνά είχε επισκεφθεί τον Ήφαιστο για μία παραγγελία όπλων. Εκείνος όμως απατημένος από την γυναίκα του Αφροδίτη, έριξε τα μάτια του στην όμορφη Αθηνά. Προσπάθησε να συνευρεθεί μαζί της σεξουαλικώς.

Εκείνη, φρόνιμος και παρθένος καθώς ήταν τον απέφυγε. Εκείνος χωρίς ντροπή και χωρίς να κοκκινίζει, δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τις ορμές του, και χωρίς τελικά η Αθηνά να τον αγγίξει, εκείνος κατάφερε να εκσπερματώσει. Και μάλιστα το σπέρμα του έπεσε επάνω στο πόδι της Αθηνάς.

Η θεά αηδιασμένη σκούπισε το σπέρμα από το γυμνασμένο μηρό της, το πέταξε κάτω και έφυγε. Έτσι γεννήθηκε ο Εριχθόνιος. Παρά όμως την παράδοξη διαδικασία που γεννήθηκε, η Αθηνά τον ανέθρεψε κρυφά από τους άλλους θεούς γιατί ήθελε να τον κάνει αθάνατο. Έτσι, όταν ο Εριχθόνιος μεγάλωσε έστησε ξύλινο άγαλμα της Αθηνάς, έγινε βασιλιάς της Αθήνας, καθιέρωσε τα Παναθήναια και παντρεύτηκε την νύμφη Πραξιθέα με την οποία και έκανε τον Πανδίωνα.

Μάλιστα, το ίδιο το κείμενο όπως μας το δίνει ο Απολλόδωρος (Βιβλίο Γ΄, 14, 6) μας λεει ότι αφού ο Ήφαιστος απεσπέρμησεν εις το σκέλος της θεάς. "Εκείνη δε μυσαχθείσα ερίω απομάξασα τον γόνον εις γην έρριψε. Φευγούσης δε αυτής και της γονής εις γην πεσούσης Εριχθόνιος γίνεται. Τούτον Αθηνά κρυφά των άλλων θεών έτρεφεν, αθάνατον θέλουσα ποιήσαι και καταθείσα αυτόν εις κίστην Πανδρόσω τη Κεκροπος παρακάθετο, απειπούσα την κίστην ανοίγειν. "Η ακριβής μετάφραση όπως την αποδίδουν οι περισσότεροι μεταφραστές είναι η εξής: "Αυτός όμως (ο Ήφαιστος) έχυσε το σπέρμα του εις το σκέλος της θεάς. Εκείνη δε με αηδία σκούπισε το σπέρμα με μαλλί και το πέταξε στην γη. Καθώς δε ετράπη σε φυγή αυτή, άμα έπεσε το σπέρμα στη γη, γεννήθηκε ο Εριχθόνιος. Αυτόν η Αθηνά τον ανέτρεφε κρυφά από τους άλλους θεούς, γιατί ήθελε να τον κάμει αθάνατον. Και αφού τον έβαλε σε μία θήκη τον άφησε παρακαταθήκη στην Πάνδροσο του Κέκροπα, με την ρητή απαγόρευση του να μην ανοίξει το κουτί."

εικόνα 

Η αποκωδικοποίηση του μύθου

Παραθέτω ερμηνευμένες λέξεις του κειμένου αλλά και συγγενείς ή παράγωγα αυτών προκειμένου να γίνει καλύτερα κατανοητή η ερμηνεία και αποκρυπτογράφηση του μύθου.

Απομάξασα = του απομάσσω που σημαίνει σπογγίζω, αποσπογγίζω, καθαρίζω, / αλλά και αποτυπώνω, σχηματίζω το αποτύπωμα ενός αντικειμένου. Λαμβάνω το εκμαγείον τινός, αντιγράφω από άλλο.

Απόμαγμα = η ακαθαρσία, το μέσον προς καθαρισμό, αλλά και το αποτύπωμα σφραγίδας.

Μάσσω = άπτομαι, εγγίζω, χειρίζομαι, ψηλαφώ / αλλά και εργάζομαι (κατεργάζομαι, δουλεύω) τι δια των χειρών.

Μάγμα = πηκτή αλοιφή.

Γόνος = το γεννώμενον ή παραγόμενον τέκνον, απόγονος. /το γεννάν, ή γέννησις.

Ερίω = δοτική του έριον = μαλλί προερχόμενο από πρόβατα, φημισμένα και πανάκριβα τα Μεγαρικά, Αττικά και της Μιλήτου τα έρια.

Έρος = ποιητικός τύπος αντί έρως = έρως, αγάπη, πόθος, επιθυμία.

Μυσαχθείσα = μετοχή του μυσάττομαι = αποστρέφομαι, αισθάνομαι αηδία

Μύδος = υγρασία

Μύσος = παν το προκαλούν αηδία, αποστροφή, αλλά ετυμολογικά προέρχεται μάλλον από το μύδ-σος = υγρασία

Μύω = είμαι κλειστός, κλεισμένος, / διατηρώ τους οφθαλμούς μου κλειστούς. Παράγωγά του είναι μυώ, μύστης, μυστικός,

Άγω = μεταφέρω (για έμψυχα) /ανατρέφω, διαπαιδαγωγώ /αναλαμβάνω, επιχειρώ.

Καταθείσα = μετοχή του κατατίθημι = εναποθέτω, τοποθετώ.

Κίστη = κιβώτιο

Δρόσος = η δροσιά

Πανδρόσω = οι Αγλαυρίδες κόρες του Κέκροπα: Αγλαυρος, Ερση & Πάνδροσος.

Άγλαυρος = αγλαός = εξαίρετος, περίφημος

Έρση = δρόσος άφθονος, (άρδω = ποτίζω /δροσίζω // αλλά και περιθάλπω, περιποιούμαι)

Πάνδροσος = δροσιά, ψυγείο-καταψύκτης (;)

Για την αποκρυπτογράφηση του παραπάνω κειμένου πρέπει να ασχοληθούμε ιδιαίτερα με τις λέξεις κλειδιά: μυσαχθείσα, απομάξασα, καταθείσα, κίστην, Πανδρόσω. Πριν προχωρήσουμε θα συμπτύξουμε το κείμενο στην ουσία του, ως εξής:

Ο Ηφαιστος απεσπέρμησεν εις το σκέλος της θεάς. "Εκείνη δε μυσαχθείσα ερίω απομάξασα τον γόνον ... και καταθείσα αυτόν εις κίστην Πανδρόσω τη Κεκροπος παρακάθετο, απειπούσα την κίστην ανοίγειν.". Ο λόγος της σύμπτυξης είναι διότι το κομμάτι που αφαιρέθηκε κατ αρχήν προσπαθεί να δικαιολογήσει το όνομα Εριχθόνιος: όπου καθώς έπεσε το σπέρμα στη γη (χθών, χθόνιος) γεννήθηκε ο Εριχθόνιος. Κι ύστερα μιλάει για την προσπάθεια της Αθηνάς να το κρύψει από τους άλλους θεούς. Ακριβώς επειδή πρόκειται για παρεμβάσεις, προσωρινά τις αφαιρώ για να ασχοληθούμε με αυτές στην συνέχεια.

Με βάση το παραπάνω λεξικό συμπεραίνουμε τα εξής: το 'μυσαχθείσα', εκτός από μετοχή του 'μυσάτομαι' = αποστρέφομαι, είναι σύνθετη λέξη αποτελούμενη από το 'μυσ-' και το '-αχθείσα'. Το 'αχθείσα' είναι μετοχή παθητικού αορίστου του 'άγω'. Το πρώτο συνθετικό 'μυσ-' (και γνωρίζοντας πόσο άρεσαν στους προγόνους μας τα λογοπαίγνια), ίσως να περιλαμβάνει κάποιες, μερικές ή και όλες από τις εξής έννοιες: υγρασία, μυώ, μυστικά /κρυφά.

Δηλαδή σύμφωνα με την νέα απόδοση που επιχειρούμε έχουμε: η Αθηνά ανέλαβε το υγρό /σπέρμα μυστικά προς αποτύπωση /αντιγραφή δηλ. προς αναπαραγωγή και το εναπόθεσε σε κιβώτιο /θήκη δροσιάς. Με άλλα λόγια πιο σημερινά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Αθηνά, ανέλαβε να τοποθετήσει το σπέρμα σε μέρος με θερμοκρασία ψύξης (Πανδρόσω - άφθονη δρόσος = Ερσην) . Για ποιό λόγο; Ήθελε να αποτυπώσει (απομάξασα), να δημιουργήσει γόνο, απόγονο.

Αλλά πως να δημιουργήσει γόνο, πως να κάνει αναπαραγωγή, τι να γονιμοποιηθεί μόνο με το σπέρμα του Ήφαιστου αν και η ίδια δεν συνέβαλε με σπέρμα δηλαδή με ωάρια που κάποιο από αυτά θα συλλάβει το σπέρμα του Ήφαιστου;

Αλλά ο Ήφαιστος απεσπέρμησεν εις το σκέλος της θεάς.
Εις το σκέλος. Ούτε καν στο πλευρό, απ' όπου πλάστηκε η Εύα. Όμως ο μηρός του ανθρώπου είναι φαλλικό σύμβολο και κατ επέκταση της δημιουργίας. Αλλά ο φαλλός που είναι η Γενεσιουργός Δύναμη είναι και αρρενωπό όργανο και λογικά ή όπως γνωρίζουμε είναι αταίριαστο με την γυναικεία φύση της Αθηνάς.

Η όλη υπόθεση είναι αλληγορική φυσικά. Δεν είναι παρά ένας παραλληλισμός. Θέλει να πει ότι όπως το σπέρμα εκσπερματίζεται δηλαδή εξέρχεται του σώματος προκειμένου να τεκνοποιήσει, ενώ τα ωάρια παραμένουν για να συλλάβουν, έτσι κάπως, αλλά με τεχνητά μέσα ειδικοί έφεραν εκτός σώματος ωάρια ώστε να γονιμοποιηθούν από το σπέρμα. Εξάλλου πέρα από την συμβολική ερμηνεία υπάρχει και ιατρική τεκμηρίωση, τουλάχιστον σε ότι αφορά τον αντρικό μηρό. Κάτι που δεν ξέφυγε από τις γνώσεις του Απολλόδωρου, όπως θα δούμε. Ψηλά στο σκέλος, στην αρχή του μηρού, υπάρχει ο σπερματικός τόνος που περιέχει τον σπερματικό πόρο, ο οποίος είναι μέρος της σπερματικής οδού που ακολουθούν τα σπερματοζωάρια για να φτάσουν ως την ουρήθρα. Βέβαια, αυτά όλα αφορούν το σπέρμα και τον μηρό άρρενος. Ήδη αναφέραμε πως όλα είναι συμβολικά. Και θέλουν να δείξουν ότι όπως στον άντρα όπου το σπέρμα εξέρχεται του σώματος, το ίδιο συνέβη στα ωάρια, αλλά με τεχνητό τρόπο φυσικά.

Πολύ σημαντικό είναι να αναφέρουμε παρενθετικά, χωρίς να επεκταθούμε σε περαιτέρω αναλύσεις που θα μας βγάλουν από το θέμα μας, ότι ουσιαστικά το πόδι (μηρός) είναι το σημάδι των παρθενογεννημένων από γήινη μήτρα και ουράνιο σπέρμα, όπως έγινε με την γέννηση του Διονύσου από τον μηρό του Δία.

Τεχνητή γονιμοποίηση

Έτσι, η Αθηνά σύμφωνα και με το κείμενο αφού ο Ήφαιστος απεσπέρμησεν εις το σκέλος της θεάς δηλαδή σύμφωνα με τα όσα είπαμε αφού το σπέρμα γονιμοποίησε κάποιο ωάριο, η Αθηνά μυσαχθείσα ερίω απομάξασα τον γόνον ανέλαβε το προϊόν της γονιμοποιήσεως, τον γόνο, τον απόγονο με ζεστασιά και αγάπη και καταθείσα αυτόν εις κίστην Παν-δρόσω και εναπόθεσε το γονιμοποιημένο ωάριο, τον γόνο, σε ειδική αναπαραγωγική θήκη /θύλακα με την κατάλληλη θερμοκρασία προς την από κει και πέρα ανάπτυξη του γόνου.

Δηλαδή έχουμε να κάνουμε με τεχνητή γονιμοποίηση; 

Και μόνο η απουσία μήτρας δηλώνει απόγονο που γεννήθηκε όχι με φυσικό τρόπο. Και βέβαια ούτε μυθικό ή φανταστικό. Ας εξετάσουμε τις αντιστοιχίες του κειμένου με την σύγχρονη πραγματικότητα, αφήνοντας απ έξω τους πιθανούς γυναικολογικούς λόγους που οδήγησαν στην τεχνητή γονιμοποίηση. Σύμφωνα με τον μύθο, το σπέρμα του Ήφαιστου έπεσε στον μηρό της Αθηνάς, δηλαδή συνάντησε ωάρια τα οποία έλαβαν ειδικοί ιατροί με κάποιο διακολπικό ιατρικό εργαλείο της τεχνολογικά αναπτυγμένης αρχαιότητας; Μετά, μας λεει, ότι ο γόνος έπεσε στην γη που δεν είναι άλλο παρά ο χώρος στον οποίο φυτά, λουλούδια κλπ καλλιεργούνται. Δηλαδή τον τοποθέτησαν προς επώαση, σε ανάλογα με τα σημερινά τριβλία. Μετά, για κάποιο λόγο, δεν προέβησαν αμέσως στην ενδομήτρια τοποθέτησή του γόνου, παρά έβαλαν αυτόν στην πάνδροσο κίστη, ή όπως θα λέγαμε σήμερα σε καλαμάκια κατάψυξης και μετά στον καταψύκτη με πολύ χαμηλή θερμοκρασία.

Με την παρέλευση σωστού χρόνου, γίνεται η διαδικασία της απόψυξης και η εμβρυομεταφορά πραγματοποιείται στο ενδομήτριο ή όπως μας λέει πιο κάτω ο Απολλόδωρος: "Εν δε τω τεμένει τραφείς Εριχθόνιος υπ' αυτής Αθηνάς.". Τέμενος = ιερός χώρος, αλλά και καλλιεργήσιμη γη. Και μάλιστα '... τεμένει ... υπ' αυτής Αθηνάς', δηλαδή η καλλιεργήσιμη γη ήταν της Αθηνάς. Συνεπώς ο γόνος τοποθετήθηκε στο τέμενος /μήτρα για να τραφεί, να αναπτυχθεί και να μεγαλώσει κανονικά.
Όλα ταιριάζουν...

Ερι-Χθόνιος 

Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στο κείμενο που προσωρινά αφαιρέσαμε για να το αναλύσουμε. Όταν "η Αθηνά απομάξασα τον γόνον εις γην έρριψε. Φευγούσης δε αυτής και της γονής εις γην πεσούσης Εριχθόνιος γίνεται. Τούτον Αθηνά κρυφά των άλλων θεών έτρεφεν, αθάνατον θέλουσα ποιήσαι.". Το απόσπασμα τούτο είναι που βοηθά και συντελεί στην κρυπτογράφηση της τεχνητής γονιμοποίησης και δημιουργεί τον μύθο. Κατ' αρχάς θέλει να δηλώσει το όνομα του γόνου, το οποίο είναι σύνθετη λέξη έρι- και -χθόνιος. Χθόνιος = ο εν τοις κόλποις της γης. Δηλαδή αυτός που γεννήθηκε στην γη. Αλλά που τοποθετήθηκε (καταθείσα) δηλαδή τεχνητά, όπως έχουμε ήδη πει.

Και μάλιστα ο Εριχθόνιος είχε την αγάπη (έρος = ποιητικός τύπος του 'έρως', που μάλλον είναι συγχωνευμένος στο 'έριο' = μαλλί/ ζεστασιά, μεταφορικά: στοργή) της Αθηνάς, την ζεστασιά, την φροντίδα και την στοργή της. Εδώ, είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως ένα νεογέννητο που έχει πρόωρα γεννηθεί και έχει τοποθετηθεί στην θερμοκοιτίδα θα πάρει βάρος και θα αναπτυχθεί πολύ γρηγορότερα, εάν είναι ξαπλωμένο σε προβιά, δηλαδή σε μαλλί προβάτου = έριο, παρά στο σεντόνι ή σε οποιοδήποτε άλλο ύφασμα. Σε ότι αφορά το πρώτο συνθετικό, το μόριο 'έρι', οι μυθογράφοι έφτιαχναν λογοπαίγνια που άλλοτε είχε την σημασία της έριδας και άλλοτε την σημασία της υπερβολής.

Φαίνεται όμως, ότι το έριον έχει τινά μυστική έννοιαν της φύσεως, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Αθ. Σταγειρίτη. Και να συμπληρώσω ότι το έριον παίζει ένα ρόλο-κλειδί στην όλη μυθολογία. Για ποιό λόγο με έριο έδεσε ο Δίας τον Κρόνο; Γιατί έστεψαν την Ειρεσιώνη με λευκό έριο; Γιατί η Αθηνά απέμαξε τον γόνο με έριο; Ο Διόνυσος Ζαγρέας παίζει με 7 παιχνίδια. Το ένα από αυτά είναι το έριο. Γιατί όλοι αυτοί δεν χρησιμοποίησαν κάποιο άλλο μέσο; Ποια άλλη έννοια υπάρχει στο έριο;Να σημειώσουμε ότι 'Εράν' έλεγαν οι αρχαίοι την γη. Ισως το έριο να ήταν σύμβολο ευφορίας.

Με όλα αυτά ξεφεύγουμε από το θέμα, απλά θέλω να τονίσω την σημαντικότητα του έριου και πως η αναφορά του δεν είναι καθόλου τυχαία στο κείμενο. Ο συμβολισμός του, ο ρόλος του δεν μπορεί, δυστυχώς, να εντοπιστεί με ακρίβεια από τον γράφοντα. Ωστόσο το έριον, η τομαροπροβιά, το δέρμα, η λεοντή κλπ είναι από τα πιο αινιγματικά αντικείμενα της αρχαιότητας, όπως οι ιδιότητες του χρυσόμαλλου δέρατος κλπ. Τελειώνοντας με τα του ερίου να θυμηθούμε πως για τους αρχαίους, το κριάρι ήταν ένα από τα σημαντικότερα σύμβολα γονιμότητας, όπως η Δήμητρα = Γη Μήτηρ, (όπου το σπέρμα εις γην έρριψε) είναι προστάτιδα των σπερμάτων. Και σπέρμα δεν είναι μόνο ο σπόρος για τα φυτά, αλλά και ο ανθρώπινος, το σπέρμα. Το κείμενο τούτο λοιπόν δικαιολογεί το όνομα Εριχθόνιος και αναφέρει την επιθυμία της Αθηνάς να κάνει τον γιο της αθάνατο. Στα κρυφά όμως.

Το μυστικό

Υποτίθεται ότι η Αθηνά αηδιάζει με το σπέρμα του Ηφαίστου που πέφτει επάνω της και το πετάει στο χώμα. Αλλά παίρνει το νεογέννητο κρυφά από τους άλλους θεούς. Το κρατάει στην αγκαλιά της να το θηλάσει με το θεϊκό της γάλα, διότι ήθελε να τον κάνει αθάνατο, αν και δεν τα κατάφερε, διότι ο μύθος μας λέει πως μετά τον θάνατο του Εριχθόνιου βασίλεψε ο γιος του Πανδίονας. Στα κρυφά. Γιατί άραγε; Μήπως από θεά και θεό ένα παιδί δεν γεννιέται και πάλι θεός; Αλλά πρώτα θα πρέπει να αναρωτηθούμε κάτι άλλο.

Ο μύθος περιγράφει μία τεχνολογία άγνωστη, μάλλον, στην εποχή του Απολλόδωρου. Γίνεται όμως φανερό πως το αντικείμενο της τεχνολογίας σίγουρα δεν ήταν άγνωστο στον ίδιο, όπως και σε κάποιους μυημένους. Άλλωστε και γι αυτό φρόντισε να διατηρήσει την ουσία μέσα στον μύθο. Η θεά Αθηνά βάζει το μωρό (εννοεί τον γόνο, η έννοια του μωρού εισάγεται για παραστατικότητα) σε ένα κουτί /καταψύκτη και το παρέδωσε στις Αγλαυρίδες, με ρητή απαγόρευση να μην ανοίξουν το κουτί. Γιατί να μην το ανοίξουν; Και γιατί το παρέδωσε σ αυτές; Έπειτα, όταν αυτές άνοιξαν το κουτί θανατώθηκαν, όπως μας λεει παρακάτω ο Απολλόδωρος. Τις σκότωσε το φίδι (το φίδι είναι σύμβολο του φύλακα) που ήταν κουλουριασμένο γύρω από το βρέφος, ή αυτοκτόνησαν από την Ακρόπολη. Εκτός αν ο θάνατός τους δεν συνέβη ποτέ και απλά υπονοεί την μυστικότητα του γεγονότος που πρέπει να είναιαπαραβίαστο. 

Το μυστικό της τεχνολογίας.

Ας μην μας παραξενεύει ο όρος 'Τεχνητή γονιμοποίηση' για την εποχή εκείνη. Μάλλον η τεχνολογία τότε ήταν ισάξια της δικής μας, αν όχι πολύ ανώτερη. Και φυσικά μιλάμε για την δεύτερη και πέρα χιλιετηρίδα π.Χ. Από τότε πολλά μεσολάβησαν και η εικόνα αυτής της τεχνολογίας έφτασε σε μας σαν μύθος. Ιδιαίτερα αν συλλογιστούμε τα λόγια του Charles Mugle,r πως για τους αρχαίους Έλληνες αποτελούσε ύβρις να επιδίδονται σε πειραματισμούς και απέφευγαν την τεχνητή παραγωγή ενός φαινομένου της φύσης, διότι μπορούσε να αλλοιώσει τον φυσικό ρου του κοσμικού γίγνεσθαι.

Ίσως. Ίσως οι αρχαίοι μας πρόγονοι να είχαν κάποιες άσχημες εμπειρίες από τους δικούς τους αρχαίους προγόνους, που πραγματικά αλλοίωσαν τον φυσικό ρου του κοσμικού γίγνεσθαι λόγω μάλλον κακού χειρισμού. Κατά συνέπεια δεν θέλησαν ή λόγω έλλειψης της ανάλογης τεχνολογίας, δεν μπόρεσαν να επαναλάβουν.

Επίλογος

Όλοι οι μύθοι κρύβουν μία πραγματικότητα που έχει χαθεί, ξεχαστεί, ή ακόμα και παραμορφωθεί, αλλοιωθεί ή και σκόπιμα συγκαλυφθεί. Μια πραγματικότητα που, τουλάχιστον σε ότι αφορά την τεχνολογία, για να δούμε πόσο προηγμένη υπήρξε, θα πρέπει να την συγκρίνουμε απαραίτητα με την σημερινή. Ο μύθος του Εριχθόνιου και της Αθηνάς σε παραβολή με την σύγχρονη ιατρική πραγματικότητα είναι ένα μικρό δείγμα που μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως τίποτα ή σχεδόν τίποτα δεν είναι μύθος. Όλη η επιστήμη και η τεχνολογία του 2-3.000 π.Χ. και πίσω, η οποία είναι σύγχρονη αν όχι και ανώτερη της σημερινής, έχει φτάσει ως τις μέρες μας εκφρασμένη στους μύθους. Οι λόγοι που δεν έφτασαν όλες αυτές οι γνώσεις ως εμάς, μπορεί να είναι πολλοί... 

Βιβλιογραφία 

-Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, απόδοση Πύρρου Πετρίδου, Ζαχαρόπουλος, 1959

-Τζαρτζάνου Α.Α., Γραμματική της αρχαίας ελληνικής Γλώσσης, Αδελφοί Κυριακίδη ΑΕ, 1995
-R.M.H. McMinn & R.Τ.Ηutchings, Εγχρωμος άτλαντας του ανθρώπου, Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλιάς, 1995
-5ο Πανελλήνιο συνέδριο Μαιευτικής & Γυναικολογίας, Εκδόσεις Advancing Publicing Μ. Πιτσιλίδης - Ν. Βατικιώτης ΟΕ, 1991
-Ιωαννίδη, Κ. Παντελή, Η άγνωστη προϊστορία των Ελλήνων, εκδόσεις Διον, 1996
-Σταγειρίτη Αθανάσιου, Ωγυγία ή αρχαιολογία, τόμος Δ, Ελεύθερη Σκέψις, 1994
-Αξιώτη Θεόδωρου, Η αποκρυπτογράφηση του Δισκου της Φαιστου -Γενεση, Σμυρνιωτακης
-Αρχαία Ελληνική Επιστήμη (συλλογικό), Αρχέτυπο, 2003
-Δρανδάκη Παύλου, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, στο λήμμα "έριον"
-Παπυρος - Λαρούς - Μπριτάνικα, τόμος 55, 15η έκδοση, 89-97
Κούπερ Τζ., Λεξικό Συμβόλων, εκδόσεις Πύρινος Κόσμος
-Σταματάκου Ιωάννη, Λεξικό αρχαίας Ελληνικής γλώσσης, Βιβλιοπρομηθευτική, 1990
-Περιοδικό Ανεξήγητο
-Περιοδικό Άβατον
-Περιοδικό Αέροπος

πηγή