Ο κίονας της φραγγέλωσης του Ιησού Χριστού

Επιμέλεια: Δρ Δημήτρης Περδετζόγλου

Παλαιά ρωσική εικόνα με παράσταση της φραγέλλωσης του Χριστού. Ο Χριστός είναι δεμένος σε κίονα μέσα στο παλάτι του Πιλάτου και μαστιγώνεται από συνοδεία τριών στρατιωτών. 

Ο ένας χρησιμοποιεί φραγγέλια, οι άλλοι δύο αγκαθωτές βέργες. Υψηλότερα εικονίζεται ο Πόντιος Πιλάτος να πλένει τα χέρια του.

Η Μαστίγωση ή Φραγγέλωση του Χριστού είναι ένα επεισόδιο από τα Άγια Πάθη και συνέβει κατά τη διάρκεια της "δίκης" του Χριστού από τον Πόντιο Πιλάτο. Οι πληροφορίες των συνοπτικών ευαγγελιστών για τη Δίκη του Χριστού είναι επιγραμματικές, ενώ μόνον ο Ιωάννης δίνει περισσότερες και με καλύτερη χρονολογική σειρά πληροφορίες.

"τότε ἀπέλυσεν αὐτοῖς τὸν Βαραββᾶν, τὸν δὲ Ἰησοῦν φραγελλώσας παρέδωκεν ἵνα σταυρωθῇ" (Ματθ., 27, 26).

"ὁ δὲ Πιλᾶτος βουλόμενος τῷ ὄχλῳ τὸ ἱκανὸν ποιῆσαι, ἀπέλυσεν αὐτοῖς τὸν Βαραββᾶν, καὶ παρέδωκε τὸν Ἰησοῦν φραγελλώσας ἵνα σταυρωθῇ" (Μαρκ., 15, 15).

"τότε οὖν ἔλαβεν ὁ Πιλᾶτος τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐμαστίγωσε" (Ιωάν., 19, 1).

Κωνσταντινούπολη, Ιεροσόλυμα, Ρώμη

 (από αριστερά προς τα δεξιά).

Κανένας από τους ευαγγελιστές δεν αναφέρει λεπτομέρειες για τη μαστίγωση, π.χ. αν δέθηκε ο Χριστός σε κάποια κολώνα.

Η μαστίγωση. Τοιχογραφία στην Ιερά Μονή Σταυρονικήτα Αγίου Όρους (έτ. 1545).

Από ιστορικές πηγές γνωρίζουμε ότι η μαστίγωση ή φραγγέλωση (verberatio, flagellatio) εφαρμοζόταν από τους Ρωμαίους είτε ως αυτοτελής ποινή είτε ως ανακριτικό μέσο για απόσπαση κατάθεσης ή / και ομολογίας, αλλά και ως μία επώδυνη εισαγωγή στη καταδίκη του δια σταυρού θανάτου.

Η μαστίγωση. 

Τοιχογραφία στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου Αγίου Όρους.

Ο καταδικασμένος ξεγυμνωνόταν και μαστιγωνόταν δεμένος σε χαμηλή στήλη ή πάσσαλο ή δοκό (patibulum). Ο δήμιος που εκτελούσε τη φραγγέλωση χρησιμοποιούσε αλυσίδες, βούνευρα (=το αυχενικό νεύρο του βοδιού), βέργες αγκαθωτές, σχοινιά περιπλεγμένα με άγκιστρα στις άκρες και φραγγέλια.

Το σχέδιο προέρχεται από το βιβλίο 

A Dictionary of Greek and Roman Antiquities,

London,1890, και παριστάνει το ρωμαϊκό φραγγέλιο.

Απεικόνιση φραγγελίου σε ρωμαϊκό νόμισμα (λεπτομέρεια).

Ανάγλυφο του αρχιερέα της Κυβέλης που βρίσκεται στο Μουσείο Καπιτωλίου, στη Ρώμη.Φορεί την ειδική του στολή και πλαισιώνεται από τα εργαλεία του επαγγέλματός του.

Στο αριστερό χέρι κρατά ένα φραγγέλιο, το οποίο χρησιμοποιούσαν στους έξαλλους και αιματηρούς χορούς τους. 

Το πιο φρικτό όργανο μαστίγωσης ήταν γνωστό ως flagellum. Αποτελούνταν από μια λαβή στην οποία ήταν στερεωμένα πολλά σχοινιά ή δερμάτινα λουριά. Από τα λουριά αυτά κρέμονταν πριονωτά κομμάτια από κόκαλο ή μέταλλο έτσι ώστε το χτύπημα να είναι πιο επώδυνο και δραστικό (horribili flagello = τρομερό φραγγέλιο, έτσι το ονόμαζαν με δέος οι Ρωμαίοι). Η φραγγέλωση γινόταν με τέτοιο τρόπο που να καλύπτει όλη την έκταση του σώματος, από τους ώμους μέχρι και τις γάμπες, και συνήθως ο κατάδικος μαστιγωνόταν και από μπροστά και από πίσω. 

Από τα πρώτα κιόλας κτυπήματα με το φραγγέλιο, σχίζονταν οι σάρκες και απογυμνώνονταν τα κόκαλα. Αν και οι Εβραίοι περιόριζαν βάσει νόμου τον αριθμό των κτυπημάτων σε σαράντα ἀριθμῷ τεσσαράκοντα μαστιγώσουσιν αὐτόν, οὐ προσθήσουσιν· ἐὰν δὲπροσθῇς μαστιγῶσαι ὑπὲρ ταύτας τὰς πληγὰς πλείους, ἀσχημονήσει ὁ ἀδελφός σου ἐναντίον σου (Δευτ. 25, 3), οι Ρωμαίοι δεν έθεταν τέτοιο περιορισμό και το θύμα βρισκόταν στο έλεος του δήμιου. Μετά το φραγγέλιο δεν προσφέρονταν καμία απολύτως ιατρική φροντίδα. Έτσι οι συνέπειες της φραγγέλωσης όχι μόνο παρέμεναν, αλλά και πολλαπλασιάζονταν. 

Στις ιστορικές πηγές αναφέρονται πολλές περιπτώσεις καταδίκων που απεβίωσαν κατά τη διάρκεια της φραγγέλωσης από τη βαρύτητα των τραυμάτων. 

Λεπτομέρεια από την Σινδώνα του Τορίνου. 

Ο βασανισμένος που αποτυπώθηκε στο σάβανο φέρει σοβάρα και βαθιά τραύματα τραυματισμού από μαστίγωση με φραγγέλιο. Μετρήθηκαν 98 πληγές από χτυπήματα

που έφτασαν μέχρι τα κόκκαλα του νεκρού αποσπώντας βίαια οστέινα τμήματα από αυτά. Η σωματική εμπειρία του βασανισμού θα ήταν τρομακτική.

Στη Σινδόνη του Τορίνου, που ταυτίζεται από πολλούς με το νεκρικό σάβανο του Χριστού, καταμετρήθηκαν 98 πληγές, εκ των οποίων 59 φαίνεται να προήλθαν από μαστίγιο με τρεις απολήξεις, 18 από μαστίγιο με δύο και 21 από μαστίγιο με μία. Τα χτυπήματα, όπως φαίνονται στη Σινδόνη του Τορίνου ήταν τόσο δυνατά, που έφτασαν μέχρι το κόκκαλο αφαιρώντας οστέινα τμήματα. 

Ο άνδρας που εικονίζεται βασανισμένος εκεί θα πρέπει να είχε μια τρομακτική εμπειρία βασανισμού ἐξηράνθη ὡσεὶ ὄστρακον ἡ ἰσχύς μου, καὶ ἡ γλῶσσά μου κεκόλληται τῷ λάρυγγί μου, καὶ εἰς χοῦν θανάτου κατήγαγές με. ὅτι ἐκύκλωσάν με κύνες πολλοί, συναγωγὴ πονηρευομένων περιέσχον με, ὤρυξαν χεῖράς μου καὶ πόδας. ἐξηρίθμησαν πάντα τὰ ὀστᾶ μου, αὐτοὶ δὲ κατενόησαν καὶ ἐπεῖδόν με. διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς καὶ ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου ἔβαλον κλῆρον (Ψαλμ. 21, 16-19). Μάλιστα και ο ρινικός χόνδρος του βασανισμένου στη Σινδόνη του Τορίνου είναι σπασμένος, πιθανόν από κτυπήματα που δέχθηκε καὶ ἔλεγον· Χαῖρε ὁ βασιλεὺς τῶν Ἰουδαίων· καὶ ἐδίδουν αὐτῷ ῥαπίσματα (Ιωάν., 19, 3).

Κατά αρχαία παράδοση, ο Ιησούς Χριστός δέθηκε σε μία μαρμάρινη κολώνα για να μαστιγωθεί μέσα στο παλάτι του Πιλάτου. Τμήματα αυτής της κολώνας υποστηρίζεται ότι κατέχουν:
1. Ο πατριαρχικός ναός του Αγίου Γεωργίου στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στο Φανάρι.

Σκαρλάτος Βυζάντιος, Η Κωνσταντινούπολις, 1851, σ. 571 (Α΄ τόμος).

Περιγραφή του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι.

Ο Σκαρλάτος υπήρξε ο ίδιος μάρτυρας όλων των μνημείων της Πόλης. Για τον κίονα της φραγγέλωσης γράφει σε υποσημείωση ότιο Χριστόφορος Βονδελμόντιος, Φλωρεντίνος ιερέας και περιηγητής, τον είδε το 1422 στον ναό των Αγίων Αποστόλων.

Ο κίονας της φραγγέλωσης ή κολώνα του δαρμού πιστεύεται ότι εντοπίστηκε στην Ιερουσαλήμ από την αγία Ελένη όταν επισκέφθηκε τους Αγίους Τόπους το 326-328. Εκεί ένα μεγάλο τμήμα του κίονα στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου αποθησαυριζόταν ως ιερό προσκυνηματικό κειμήλιο σε διάφορες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, μέχρι να μεταφερθεί στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίουστο Φανάρι.

Τμήμα του κίονα της φραγγέλωσης ή του δαρμού.

Πατριαρχικός ναός Αγίου Γεωργίου, Φανάρι, Κωνσταντινούπολη.

Τμήμα του κίονα της φραγγέλωσης ή του δαρμού.

Πατριαρχικός ναός Αγίου Γεωργίου, Φανάρι, Κωνσταντινούπολη.

Στην Ακολουθία του Νυμφίου (Όρθρος Μ. Τρίτης),

οι εικόνες του Πάθους τοποθετούνται πλησίον του κίονα της φραγγέλωσης, που βρίσκεται στο δεξιό κλίτος του ναού του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, και όχι στον μέσον του ναού, όπως είναι η παράδοση σε όλους τους άλλους ναούς.

2. Τμήμα του κίονα της φραγγέλωσης αποθησαυρίζεται επίσης στα Ιεροσόλυμα, στο φραγκισκανικό παρεκκλήσι του Ιερού Ναού της Αναστάσεως του Κυρίου και ανήκει στην Καθολική Εκκλησία.

Τμήμα του κίονα της φραγγέλωσης ή του δαρμού.

Φραγκισκανικό παρεκκλήσι του Ιερού Ναού της Αναστάσεως, Ιεροσόλυμα. Ανήκει στους Λατίνους.

Τμήμα του κίονα της φραγγέλωσης ή του δαρμού.

Φραγκισκανικό παρεκκλήσι του Ιερού Ναού της Αναστάσεως, Ιεροσόλυμα.

Τμήμα του κίονα της φραγγέλωσης ή του δαρμού.

Φραγκισκανικό παρεκκλήσι του Ιερού Ναού της Αναστάσεως, Ιεροσόλυμα.

Τμήμα του κίονα της φραγγέλωσης ή του δαρμού.

Φραγκισκανικό παρεκκλήσι του Ιερού Ναού της Αναστάσεως, Ιεροσόλυμα.

3. Η Βασιλική του 9ου αιώνα Santa Prassede στη Ρώμη με τα υπέροχα, λαμπρά βυζαντινά ψηφιδωτά, κατέχει, όπως υποστηρίζει, το μεγαλύτερο τμήμα του κίονα της φραγγέλωσης, το οποίο λέγεται ότι έφερε εκεί από την Κωνσταντινούπολη, το 1223, ο Giovanni Colonna, καρδινάλιος τότε της Βασιλικής της Santa Prassede. Η αυθεντικότητα όμως αυτού του κίονα αμφισβητείται λόγω της υψηλής ποιότητας και της επεξεργασίας του μαρμάρου που υποδηλώνει μεταγενέστερη χρονική στιγμή κατασκευής του από το πρωτότυπο.

Το εσωτερικό της Santa Prassede στη Ρώμη 

με τα λαμπρά βυζαντινά φηφιδωτά και τα υπέροχα μωσαϊκά.

Βασιλική Santa Prassede, παρεκκλήσι San Zeno, Ρώμη.

Υποτιθέμενος κίονας της φραγγέλωσης.

Βασιλική Santa Prassede, παρεκκλήσι San Zeno, Ρώμη.

Υποτιθέμενος κίονας της φραγγέλωσης.

Βασιλική Santa Prassede, παρεκκλήσι San Zeno, Ρώμη.

Υποτιθέμενος κίονας της φραγγέλωσης.

Βασιλική Santa Prassede, παρεκκλήσι San Zeno, Ρώμη.Υποτιθέμενος κίονας της φραγγέλωσης (λεπτομέρεια).

Η επιθυμία κατοχής οποιουδήποτε υλικού πράγματος ήρθε σε επαφή ο Ιησούς Χριστός κατά τη διάρκεια της επίγειας ζωής του και ειδικότερα με τα αντικείμενα που σχετίζονται με τα Άγια Πάθη, όπως για παράδειγμα τα όργανα βασανισμού, δημιούργησε ένα ισχυρό ρεύμα απόκτησης τεμαχίων και από τον κίονα της φραγγέλωσης, όπως είναι φυσικό. Ανάμεσα σε αυτά τα τεμάχια είναι και το τεμάχιο του κίονα που βρίσκεται στην παρακάτω πολύ όμορφη και πρωτότυπη βενετσιάνικη λειψανοθήκη του θησαυρού του αγίου Μάρκου στη Βενετία, που υποτίθεται ότι περιέχει ένα κομμάτι από τον κίονα της φραγγέλωσης (μαύρος γρανίτης στο μέγεθος γροθιάς). Υποστηρίζεται ότι το έφερε στην Βενετία από την Κωνσταντινούπολη ο Δόγης της Βενετίας Domenico Michel, το 1125, αλλά η επιγραφή της λειψανοθήκης αναφέρεται στους Procuratori Michele Morosini (που έγινε Δόγης της Βενετίας το 1382) και Pietro Corner που ήταν αυτοί που το 1375 ανέθεσαν αυτήν την λειψανοθήκη στον άγιο Μάρκο (δηλαδή ένα τέταρτο του αιώνα μετά από την υποτιθέμενη ημερομηνία κατοχής του από τον Δόγη Domenico Michel).

Η πανέμορφη "ομιλούσα" λειψανοθήκη τεμαχίου του κίονα της φραγγέλωσης.Το τεμάχιο του κίονα στην κορυφή που πάνω του πατά ο Τίμιος Σταυρός με τον Εσταυρωμένο προέχεται από την Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη.Η σχεδίαση και η κατασκευή είναι βενετσιάνικη. Θησαυρός του Αγίου Μάρκου, Βενετία.

Υπάρχουν δεκάδες και ίσως εκατοντάδες μεσαιωνικές λειψανοθήκες που περιέχουν Τίμιους Λίθους (κατά το Τίμιο Ξύλο), δηλαδή πέτρες από τον Τάφο, τον Γολγοθά, από τον βράχο που πάνω του έγινε η Μεταμόρφωση του Χριστού, αλλά και τεμάχια του κίονα της φραγγέλωσης. Και σήμερα ακόμη, στο ebay, πωλούνται υποτιθέμεθα τεμάχια από τον κίονα της φραγγέλωσης.

Υποτιθέμενα τεμάχια του κίονα της φραγγέλωσης

που πωλούνται στο ebay (2011).

Παλαιό πρωτότυπο αναμνηστικό από τον υποτιθέμενο κίονα 

της φραγγέλωσης που βρίσκεται στη Βασιλική Santa Prassede της Ρώμης ή από τον κίονα των Ιεροσολύμων [δείχνει το ακριβές μέγεθος του κίονα της φραγγέλωσης (misura)].

Η φραγγέλωση του Χριστού ήταν ένα από τα θέματα των Αγίων Παθών που ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες και σώζονται με αυτό το θέμα πολλές εικόνες, τοιχογραφίες, πίνακες και αγάλματα. Συνήθως ο Ιησούς παριστάνεται κατενώπιον ή πλάγια προς τον θεατή, δεμένος σε μία ψηλή κολώνα, που πολλές φορές καταλήγει σε κορινθιακό κιονόκρανο και φέρει στην κορυφή του, αλλά όχι πάντα, αυτοκρατορικό ρωμαϊκό αγαλματίδιο που υποδηλώνει την ρωμαϊκή κοσμική εξουσία. Επίσης όχι σπάνια εικονίζεται και ο Πόντιος Πιλάτος να πλένει τα χέρα του ή να διατάζει τη φραγγέλωση. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα του μεσαιωνικού καλλιτέχνη ήταν πώς να αποδώσει τον Ιησού Χριστό, ώστε να βλέπει ο θεατής το πρόσωπό του, όταν θεωρούσαν ότι, σύμφωνα με την παράδοση, κατά τη διάρκεια της φραγγέλωσης ο Ιησούς Χριστός ήταν δεμένος σε κολώνα και μαστιγούμενος στα νώτα. Το πρόβλημα αυτό της καλλιτεχνικής απόδοσης και το πώς κατά καιρούς επιλύθηκε σε Ανατολή και Δύση θα άξιζε ίσως μία μελλοντική ανάρτηση.

Ducio Di Buoninsegna, Η Φραγγέλωση (1308-11).

Luca Signorelli, Η Φραγγέλωση του Ιησού 

(περίπου 1480).

πηγή