Οι αρχαίοι έλεγαν «Αρχὴ παιδεύσεως ἡτῶν ὀνομάτων ἐπίσκεψις», [1] με αυτήν την ρήση κατά νου, και βασιζόμενοι στην περί ορθότητας ονομάτων θεωρία του πλατωνικού Κρατύλου, θα θέσουμε με αυτόν τον τρόπο την αφετηρία του στοχασμού μας περί μυστηρίων, ιχνηλατώντας τον Λόγο (δηλαδή το νόημα) που βρίσκεται μέσα στις λέξεις που θα μας απασχολήσουν στην συνεχεία του παρόντος.
Οι λέξεις που θα αναλύσουμε είναι οι εξής:
ΜΥΩ – ΜΥΘΟΣ – ΜΥΣΤΗΡΙΑ
Ο «πυρήνας» της λεξικής μας αλληλουχίας είναι η λέξη: Μύω, που σημαίνει κλείνω τα μάτια, το στόμα ή οποιοδήποτε άνοιγμα, και χρησιμοποιείται για να δηλώσει το α-όρατο, το ά-ρητο και γενικότερα το απόκρυφο και μυστικό. Με κλειστό το στόμα (χείλη) και πάλση των φωνητικών χορδών, παράγεται ο ήχος μου…, όπως το μοσχάρι βοά (μουεί). Αυτή λέξη σχετίζετε με τις ιδέες της σιγής, του σκότους, της μόνωσης και του αλχημικού κορεσμού. Από το μύω παράγονται αρκετές λέξεις που περιέχουν τις παραπάνω έννοιες, ενδεικτικά αναφέρονται:
α) Ο μυελός και το μυαλό όπου σημαίνουν το κλεισμένο εντός του κρανίου ή του οστού γενικότερα.
β) Το Άγιο Μύρο προέρχεται από το ρήμα μύρω (μύω + ρέω > ρω, ρέω εκ των έσω)
γ) Οι μύχιες εσωτερικές – μυστικές σκέψεις ετυμολογικά προέρχονται από το μυω (μυχός μέ-μυκ-α (κ>χ), πρκμ. του μύω- το ενδότατο μέρος, το βάθος).
δ) το μύδι σημαίνει το ερμητικά κλεισμένο και παράγεται απευθείας από το μύω.
ε) Τέλος ενδιαφέρον παρουσιάζει και μια άλλη λέξη που παράγετε από το μύω, το κρόμμυον (το γνωστό μας κρεμμύδι) που σημαίνει το κλεισμένο μέσα στη γη και μας φέρνει κατά νου την αλχημιστική φόρμουλα VITRIOL ή VITRIOLUM.[2]
Από το μύω περνάμε στον δεύτερο όρο μας, που είναι η λέξη Μύθος, που σημαίνει «τον σκοτεινὸ λόγον» και την διδασκαλία.
[3] Στην αρχαία εποχή ο μύθος ήταν αρχικά ταυτόσημος με τον λόγο και σήμαινε την προφορική διήγηση[4] – παράδοση και αργότερα έλαβε και την έννοια της διδασκαλίας που σχετίζονταν με κάτι το ιερό. [5]
Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι οι μύθοι δεν πρέπει να ταυτίζονται με «τοῖς παιδίοις μύθους» (δηλαδή τα παραμύθια) που όπως αναφέρει ο Πλατών στην Πολιτεία (377a) μπορεί να είναι εν τω συνόλω ψευδείς διηγήσεις αλλά, όμως υπάρχει μέσα τους και ένας πυρήνας αλήθειας. [6] Την ταύτιση του μύθου με το ιερό αναφέρει και ο αείμνηστος Αντώνιος Χαλάς στο παρακάτω απόσπασμα:
«Αλληγορία, ιερογλυφία, μύθος, παραβολή, σύμβολον είναι η δια τεχνηέσσης και επιστημονικής πολκής και συνθέσεως, ως εκ της διαλεκτικής δεινότητος του Ποιητού της, υπόκρυψις αιωνίας, απαστραπτούσης από κάλλος και δυναμικότητα Αληθείας».[7]
Και αλλού:
«Οι άνθρωποι της Ομηρικής εποχής, ως μέσα επομένως της ανυψώσεως των, της βελτιώσεως της ψυχής των και μορφώσεως των εχρησιμοποίουν τον μύθον, απείρως αποτελεσματικότερον και διδακτικώτερον και εξυψωτικώτερον του Βιβλίου. Τα μαθηματικά και τα σύμβολα, οι μύθοι ή ιερογλυφίαι είναι εκείνα, τα οποία ενέχουν μέσα των τα μαγικά και αποτελεσματικά μέσα της καθάρσεως του όμματος της ψυχής από την λύμην, την άγνοιαν, την παράκρουσιν και ακαθαρσίαν, μέχρις ότου τέλος επιτευχθή η ανάβλεψις αυτού και αρχίση η θεωρία των όντων ως αληθώς μυστηρίων»
Αυτή η μορφή διδασκαλίας που περιγραφεί ο Χαλάς, αποτελούμενη από τον Μύθο, που περίχεε τους Ιερούς Λογούς δηλαδή το δόγμα (γράμμα του νόμου), και την Διαλεκτική, που αποτελούσε την πρακτική τέχνη φανέρωσης της αληθείας του μύθου (πνεύμα των γραφών), φαίνεται πως αποτέλεσε κοινό τόπο σε όλες τις εσωτερικές σχολές της αρχαιότητας.
Έτσι την εντοπίζουμε στους κόλπους όλων των αρχαίων μυστηρίων αλλά και στην χριστιανική διδασκαλία όπως μας την παραδίδει ο Μ. Βασίλειος: «Τῶν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ πεφυλαγμένωνδογμάτων καὶ κηρυγμάτων, τὰ μὲν ἐκ τῆς ἐγγράφου διδασκαλίας ἔχομεν, τὰ δὲ ἐκ τῆςτῶν ἀποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ἡμῖν ἐν μυστηρίῳ παρεδεξάμεθα»[8] δηλαδή «Αγία Γραφή και Λατρεία, αποστολική παράδοση και λειτουργική κατανόηση της χριστιανικής αυτοσυνειδησίας, ευ-αγγέλιο και λειτ-ουργία, λόγος και μυστήριο»[9]απαρτίζουν το σύνολο της χριστιανικής διδασκαλίας.
Κάτι ανάλογο φαίνεται πως συγκροτούσε και η εβραϊκή Καμπαλά,[10] ένα σύστημα που αποσκοπούσε στην μεταβίβαση μιας ιερής μυστικής διδασκαλίας, δια μέσου του Ραβίνου (Δασκάλου) στον μαθητή (ή κατά τα σωκρατικά πρότυπα εραστή και ερωμένου), με κύριο συστατικό τον προφορικό λόγο – μύθο και τον διαλογισμό σε σύμβολα και στις απόκρυφες έννοιες των γραφών. Υπό αυτό το πρίσμα δεν είναι παράξενη η προτίμηση της προφορικής διδασκαλίας τόσο από Σωκράτη και τον Πλάτωνα όσο και από πλήθος άλλων μυστών ανά τους αιώνες, ούτε πρέπει να μας φαίνετε παράξενη η υιοθέτηση του διαλόγου ως είδους γραφής τόσο από τον Πλάτωνα και τους συντάκτες των ερμητικών έργων, που αποδίδονται στον Ερμή τον Τρισμέγιστο, όσο και των ραβίνων που συνέταξαν το Ζοχάρ.[11]
Ο τρίτος και τελευταίος όρος της αλληλουχίας μας είναι η λέξη: Μυστήρια,[12] που εννοεί το σύνολο των παραπάνω εννοιών ως μια μυστική ή απόκρυφη διδασκαλία – τυπικό με σκοπό την μύηση. Τι είναι όμως μύηση; Ας δούμε έναν σύντομο εγκυκλοπαιδικό ορισμό:
ΜΥΗΣΗ: Μύησις εἶναι η ἐπέκτασις τῆς συνειδήσεως [και η προσέγγιση των θεϊκών όψεων που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος] καί ἐπιτυγχάνεται διά μυσταγωγικῆς τελετῆς μέσω Τυπικοῦ, ἐν συνέχειᾳ δέ διά πρακτικῶν ἀσκήσεωνἀποβλεπουσῶν εἰς τήν ἐμπραγμάτον ἐπέκτασιν ταύτης.»[13]
Η μύηση σε συνδυασμό με την προσωπική αποκρυφιστική εργασία του μύστη, συγκροτούσαν ένα ενιαίο αδιάσπαστο σύνολο διδασκαλίας, που μπορεί να χωριστεί σε τρία κύρια τμήματα:
Εναρμόνιση με τον Κοσμικό Νόμο, μέσα από την ορθή κατανόηση.
Διευθέτηση κάθε δυσαρμονίας, μέσα από την ορθή χρήση τα δύναμης που δίνει η γνώση.
Εξάγνιση της ψυχής, με καλές πράξεις σ’ όλα τα πεδία.[14]
Από την λέξη μυεω (που σημαίνει εισάγω στα μυστήρια) και είναι η λέξη: Μύστης, όπου κατά την αρχαιότητα σήμαινε αυτόν που έχει εισαχθεί (μυηθεί) στα μυστήρια «Εις μύστης είναι ο ενσαρκώνων την Μύησιν…Εις την αρχαιότητα ητο ο τίτλος των νεομυηθέντων, διότι ώφειλον να τηρούν κατά την πρώτην μύησιν οφθαλμούς και ωτα κλειστά».[15]
Τέλος ας δούμε πιο αναλυτικά τι ήταν τα μυστήρια: τα μυστήρια κατά την αρχαιότητα περιείχαν κατά κύριο λόγο το απόρρητο μέρος της λατρείας,[16] το οποίο μεταβιβαζόταν διάμεσου διαφόρων τελετών που είχαν ως σκοπό την μύηση των αμυήτων.
Με τα μυστήρια οι μυημένοι αποκτούσαν ένα μέσο για να μεταβούν σε ένα πλατύτερο πεδίο αντίληψης - συνειδητοτητάς. Ανυψώνονταν από επίπεδο σε επίπεδο και επικοινωνούσαν με τον θειο Σπινθήρα που κρύβετε σε κάθε ανθρώπινο ον, ή αλλιώς με αυτό που οι αρχαίοι ονόμαζαν δαιμόνιο.[17] Σχετικά με τα δρώμενα δηλαδή τις μυσταγωγικές τελετές που λάμβαναν χώρα κατά την διάρκεια των μυστηρίων, από τα ολίγα τα οποία γνωρίζομεν περί αυτών, επρόκειτο περί αλληγορικών αναπαραστάσεων, συμβολιζουσών τα πεπρωμένα των ψυχών μετά θάνατον τον νόμον του αντιπεπονθόντος, την ενότητα που συνδέει προς άλληλα όλα τα όντα. Προς τούτοις εδιδάσκοντο οι τρόποι δια να καταστή η ψυχή αθάνατος εις την παρούσαν ζωήν (άσκησις και αποκάλυψις λανθανουσών δυνάμεων του ανθρώπου).[18]
Φ.Σ.
[1] Φράση του σωκρατικού φιλοσόφου Αντισθένη σωζόμενη στο έργο του Επίκτητου«Διατριβαί», Ι.17,12.
[2] Η ερμηνεία των λέξεων είναι: α) Visita Interiora Terrae, Rectificando Invenies Occultum Lapidem ήτοι: Επισκέψου το εσωτερικό της γης, και καθώς θα βελτιώνεσαι –από τους καθαρμούς – θα βρεις τον απόκρυφο λίθο (την Λίθο των Σοφών). β) Visita Interiora Terrae, Rectificando Invenies Occultum Lapidem, Veram Medicinam ήτοι: Επισκέψου το εσωτερικό της γης, και καθώς θα βελτιώνεσαι –από τους καθαρμούς – θα βρεις τον απόκρυφο λίθο (την Λίθο των Σοφών) που είναι η αληθινή πανάκεια.
[3] κατά το Μέγα Ετυμολογικόν.
[4] Με αυτόν αυτήν την έννοια χρησιμοποιείτε π.χ. στα Ομηρικά έπη.
[5] Βλ. Σ. Ψάλτου, «Μύθος», Θρησκειολογικό Λεξικό (2000) σελ. 401.
[6] «τὸ ὅλον εἰπεῖν ψεῦδος, ἔνι δὲ καὶ ἀληθῆ.»
[7] Αντώνιος Φ. Χαλάς, Αποκρυφισμός και Αρχαία Ελλάς, εκδ. Οίκος Αντωνίου Φιλίππου Χαλά, Αθήναι 1930;, σελ. 131.
[8] Περί του Αγίου Πνεύματος, 27.66, PG32, 188-189
[9] Πέτρος Βασιλειάδης, Lex Orandi, εκδ. Ίνδικτος Αθήναι 2001, σελ. 135.
[10] Εβραϊκή Μυστική Δοξασία που αρχικά μεταβιβαζόταν μόνο από στόμα σε αυτί, η λέξη Qabalah ή Cabbala προέρχεται από την εβραϊκή ρίζα QBL (Κ ΜπΛ), που σημαίνει δέχομαι.
[11] Το Βιβλίο της Λαμπρότητας (στα εβραϊκά Σεφερ χαΖοχάρ) αποτελεί τον πυρήνα της καμπαλιστικής διδασκαλίας και μαζί με το Βιβλίο της Δημιουργίας (στα εβραϊκά Σεφέρ Γετζιρά) είναι το αρχαιότερο έργο της καμπαλιστικής φιλολογίας.
[12] Λέγονταν και τελεσφορίαι, όργια ή εορταί μυήσεως.
[13] Πέτρος Γράβιγγερ, «Εγκυκλοπαίδεια Εσωτερισμού και Αποκρύφου Γνώσεως», τόμος Δ’, Αθήναι 1973, σ. 346.
[14] Ντίον Φόρτσιουν, «Η Εκπαίδευση και το Έργο ενός Μυημένου», Αθήνα 1983, σ. 74.
[15] ΕΕΑΓ, τ. 4, σελ. 374
[16] Βλ. Διδως Καλλέργη, «τα αρχαία μυστήρια: η πνευματική κληρονομία της Αρχαίας Ελλάδος», εκδ. Ιδεοθέατρον, Αθήνα χ.χ., σελ. 9.
[17] Βλ. Φιλοσοφικός Σύλλογος «Ιάμβλιχος», «Φωτεινά μονοπάτια», Αθήνα 1993, εκδ, Ιάμβλιχος, σελ. 126.[18] ΕΕΑΓ, τ. 4, σελ. 384
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου