Η δασεία, η οποία σημειώνεται σε έναν αριθμό λέξεων της αρχαίας Ελληνικής, αποτελούσε έναν δασύ ήχο, όπως αυτός που ακούγεται στην αρχή της αγγλικής λέξης home. Για την παράστασή του οι περισσότεροι Έλληνες (ανάμεσά τους και οι Αθηναίοι) χρησιμοποίησαν αρχικά το γράμμα Η (ήτα), όπως ακριβώς συμβαίνει και στο λατινικό και τα νεότερα ευρωπαϊκά αλφάβητα.
Σταδιακά, ωστόσο, επικράτησε η ιωνική χρήση του Η για την παράσταση του μακρού e (=εε = η). Αργότερα αυτός ο φθόγγος «έκλεισε» σε i, γι’ αυτό και σήμερα το ήτα δηλώνει ήχο ίδιο με το γιώτα. Π.χ. Α.Ε. κῆπος = keepos > kipos = κήπος Ν.Ε.
Προκειμένου να δηλωθεί η δασεία, οι γραμματικοί της ελληνιστικής εποχής χρησιμοποίησαν το αριστερό μισό του Η, δηλαδή ⱶ (σημειούμενο πάνω από το φωνήεν), το οποίο αργότερα στρογγυλοποιήθηκε και εξελίχτηκε στη γνωστή δασεία.
Η ψιλή (το δεξί μισό του Η), δήλωνε απλώς την έλλειψη του δασέος πνεύματος. Η δασεία προφερόταν κατά την ελληνιστική εποχή, όπως δείχνουν τα δάνεια της λατινικής γλώσσας από την Ελληνική (λ.χ. historia), αλλά ως το 2ο αιώνα μ.Χ. είχε χαθεί πια από τη γλώσσα μας. Η απώλεια της δασείας είχε συμβεί αιώνες νωρίτερα σε ορισμένες ελληνικές διαλέκτους, όπως η ιωνική ή η αιολική (ψιλωτικές διάλεκτοι), όπου πρέπει να είχε πάψει να ακούγεται ήδη από την εποχή του Ομήρου.
Ορισμένα αξιοσημείωτα φαινόμενα:
α) Ιστορικά οι περισσότερες δασείες προήλθαν από προϊστορικό σ-, το οποίο εξασθένησε. Πβ. λ.χ. τη διπλοτυπία σῦς και ὗς. Στο εσωτερικό της λέξης το -σ- ανάμεσα σε δύο φωνήεντα αδυνάτισε πρώτα σε -h- και στη συνέχεια χάθηκε ολότελα. Π.χ. (τοῦ) βέλεσος > βέλεhος > βέλεος και με συναίρεση (τοῦ) βέλους. Η ενδιάμεση φάση (βέλεhoς) διατηρείται ακόμη στις μυκηναϊκές πινακίδες (1400-1200 π.Χ.).
β) Δασεία προήλθε επίσης από αρχικό ημίφωνο y. Π.χ. yός > hός > ὅς.
γ) Στην αρχή μιας λέξης το ρ- έπαιρνε δασεία (ῥ). Σύμφωνα με την πιθανότερη ερμηνεία η προφορά του ρ- εδώ ήταν άηχη. Πολλές φορές υποκρύπτεται πρωταρχικός τύπος σρ-. Π.χ. σρέω > hρέω > ῥέω.
δ) Η συνάντηση ενός τ, κ, π με τη δασεία κατά τη σύνθεση έδινε θ (=τh), χ(=κh), φ (=πh). Π.χ. κατά + ἡμέρα > κατ+ἡμέρα > καθημερινός. ἐπί+ἡμέρα > ἐπ+ἡμέρα > ἐφημερία κ.ο.κ.
ε) Σε άλλες περιπτώσεις σύνθεσης η δασεία άλλοτε διατηρούνταν και άλλοτε χανόταν. Για παράδειγμα γραμματικοί μας πληροφορούν ότι το επίθετο φίλιππος διατηρούσε την εσωτερική δασεία (φίλἱππος), αλλά ως κύριο όνομα την έχανε (Φίλιππος). Οι επιγραφές άλλοτε σημειώνουν την εσωτερική δασεία και άλλοτε όχι (π.χ. εὔορκος, αλλά και εὔhορκος), γεγονός που δείχνει ότι η άρθρωσή της ήταν προαιρετική και εξαρτιόταν πιθανώς και από παράγοντες όπως το ύφος, η ταχύτητα ομιλίας ή το κατά πόσο τα δύο συνθετικά είχαν ενωθεί πλήρως ή όχι στη συνείδηση του ομιλητή.
στ) Η υποχρεωτική παρουσία της δασείας στο αρχικό ὑ- δεν έχει λάβει ακόμη επαρκή εξήγηση, αλλά μάλλον πρόκειται για φωνητικό φαινόμενο (συνοδίτης φθόγγος) και δεν έχει ετυμολογική προέλευση.
(Σταύρος Γκιργκένης)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου