Τα μυστικά της συναισθηματικής νοημοσύνης

της Δρ. Ευφροσύνης Καλύβα

Παιδοψυχολόγου

Οι περισσότεροι συνδέουμε τον όρο εκπαίδευση με το γνωστικό τομέα της ανάπτυξης και συγκεκριμένα με την κατάκτηση της γραφής, της ανάγνωσης, της αριθμητικής και την απόκτηση εγκυκλοπαιδικών γνώσεων.

Επίσης, όταν ακούμε τη λέξη νοημοσύνη το μυαλό μας πάει αυτόματα στο λεγόμενο δείκτη νοημοσύνης (ή ΙQ) που είναι ένδειξη της ευφυΐας ενός ατόμου. Ωστόσο, πρόσφατα δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση μέσω της δημοσίευσης βιβλίων, άρθρων και επιστημονικών ερευνών στη συναισθηματική νοημοσύνη που είναι εξίσου σημαντική για την υγιή ανάπτυξη του ατόμου.

Η εκπαίδευση στη συναισθηματική νοημοσύνη και στην κοινωνικοποίηση αποτελεί μέρος του αναλυτικού προγράμματος διδασκαλίας πολλών χωρών σε όλον τον κόσμο, αλλά παραμελείται δυστυχώς προς όφελος της γνωστικής εκπαίδευσης. Το ίδιο συμβαίνει και χώρα μας, γεγονός που σημαίνει ότι οι γονείς και οι ενήλικες που τα φροντίζουν πρέπει να αναλάβουν αυτό το κομμάτι.

Σήμερα θα αναφερθούμε στο τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη και με ποιους τρόπους μπορούμε να την ενισχύσουμε, ενώ αργότερα θα αναφερθούμε στα χαρακτηριστικά που έχουν τα παιδιά και οι ενήλικες με ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη και θα δώσουμε και ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Η συναισθηματική νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου:
--να κατανοεί τα συναισθήματά του (δηλαδή, να μπορεί να καταλάβει εάν μια δεδομένη χρονική στιγμή νιώθει ευτυχισμένο, δυστυχισμένο, θυμωμένο, και ούτω καθεξής. Όταν αρχίσει να κατανοεί τα συναισθήματά του, τότε μπορεί κιόλας και να τα ονομάσει)

--να ακούει τους άλλους και να τους συναισθάνεται (δηλαδή, να μπορεί να μπει στη θέση τους και να καταλάβει πώς νιώθουν όταν λειτουργεί με ένα συγκεκριμένο τρόπο – π.χ., εάν αρπάξει το παιχνίδι ενός άλλου παιδιού θα το κάνει να κλάψει και να στεναχωρηθεί)

--να εκφράζει τα συναισθήματά του με παραγωγικό και κοινωνικά αποδεκτό τρόπο (δηλαδή, εάν είναι θυμωμένο να μάθει να παίρνει βαθιές αναπνοές μέχρι να ηρεμήσει αντί να σπάει πράγματα και να ουρλιάζει).

Για να αναπτύξουμε τη συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών, δηλαδή να τα μάθουμε να κατανοούν τα συναισθήματά τους, να αναπτύξουν ενσυναίσθηση και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους με τον ενδεδειγμένο τρόπο, μπορούμε να ακολουθήσουμε μερικές από τις παρακάτω προτάσεις:

Πρέπει να δώσουμε στα παιδιά να καταλάβουν ότι όλα τα συναισθήματα είναι αποδεκτά, όχι όμως και όλες οι συμπεριφορές. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι είναι φυσικό, αποδεκτό και αναμενόμενο τα παιδιά να βιώνουν μια μεγάλη γκάμα συναισθημάτων – και μάλιστα μερικά για πρώτη φορά. 

Μπορούμε να τους ζητήσουμε να τα περιγράψουν και να τα βοηθήσουμε να τα αναγνωρίσουνε και εν συνεχεία να τα ονομάσουνε. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι έχουν το δικαίωμα να εκφράσουν τα συναισθήματά τους ή να τα εξωτερικεύσουν με οποιοδήποτε τρόπο, ιδιαίτερα όταν αποτελούν απειλή είτε για τον εαυτό τους είτε για τους άλλους.

Ο έλεγχος της συμπεριφοράς και η ύπαρξη ορίων είναι απαραίτητα στοιχεία για τη διατήρηση της ισορροπίας της οικογένειας, αλλά και των ευρύτερων κοινωνικών σχέσεων. Από τη στιγμή που τα όρια είναι γνωστά, κατανοητά και λογικά, τότε δεν υπάρχει λόγος να μην τα τηρούν τα παιδιά. Χρειάζονται όρια που επιβάλλονται από το περιβάλλον, επειδή όταν είναι πολύ μικρά δεν μπορούν να τα θέσουν μόνα τους.

Στόχος της εκπαίδευσης στη συναισθηματική νοημοσύνη είναι να αναπτύξουν τα παιδιά την ικανότητα να ελέγχουν τα ίδια τον εαυτό τους, χωρίς να χρειάζεται να τους τίθενται όρια από εξωτερικούς παράγοντες. Έτσι θα είναι σε θέση να ανταπεξέλθουν και σε πιο σύνθετες κοινωνικές και συναισθηματικές προκλήσεις.

Είναι σημαντικό, επίσης, να μάθουμε να μιλάμε με τα παιδιά και στα παιδιά για τα συναισθήματά μας. Έχουμε την τάση πολλές φορές να μη λέμε στα παιδιά τι αισθανόμαστε και να τρέφουμε την ψευδαίσθηση ότι εκείνα δεν καταλαβαίνουν ότι κάτι συμβαίνει. Ωστόσο, επειδή τα συναισθήματά μας προδίδονται από τη λεγόμενη μη-λεκτική επικοινωνία (εκφράσεις του προσώπου, χειρονομίες, στάση του σώματος, χροιά και ένταση της φωνής), τα παιδιά αντιλαμβάνονται την ύπαρξη αρνητικών συναισθημάτων που επηρεάζουν τη λειτουργικότητα της οικογένειας.

Ειδικά τις ημέρες και τις εποχές που διανύουμε, είναι σημαντικό να αντιμετωπίζουμε τα παιδιά ως νοήμονα όντα και χωρίς να μπαίνουμε σε περιττές λεπτομέρειες να τους εκφράζουμε και τα αρνητικά και τα θετικά μας συναισθήματα. Ο τρόπος που θα τους μιλήσουμε εξαρτάται φυσικά από την ηλικία τους και τις πληροφορίες που είναι σε θέση να επεξεργαστούν.

Όταν βλέπουμε ένα παιδί να χτυπάει παλαμάκια, να χοροπηδάει ή να χαμογελάει, μπορούμε να υποθέσουμε με αρκετή ασφάλεια ότι νιώθει χαρά. Μπορούμε επομένως να του πούμε ότι είναι χαρούμενο (να ονομάσουμε το συναίσθημα) και να συζητήσουμε μαζί του τι είναι αυτό που το κάνει χαρούμενο και πώς μπορούμε να το βοηθήσουμε να νιώθει έτσι συχνότερα, ή τι μπορεί να κάνει το ίδιο για να το επιτύχει.

Όταν βλέπουμε ένα παιδί να μένει μόνο του, να κλαίει ή να αρνείται να παίξει, μοιάζει να νιώθει λύπη.

Όταν βλέπουμε ένα παιδί να χτυπάει τον εαυτό του και/ή τους άλλους, να πετάει και/ή να καταστρέφει πράγματα ή να φωνάζει, μάλλον νιώθει θυμό.

Όταν βλέπουμε ένα παιδί να μην απομακρύνεται από κοντά μας, να μην μπορεί να κοιμηθεί καλά ή να αρνείται να πλησιάσει πρόσωπα και πράγματα, λογικά νιώθει φόβο.

Αφού ονομάσουμε τα αρνητικά συναισθήματα, όπως αυτά που παρουσιάσαμε παραπάνω, τότε συζητάμε με το παιδί και το μαθαίνουμε πώς πρέπει να λειτουργεί για να επιλύει τα προβλήματα, ακολουθώντας τα εξής βήματα:

--Να σκέφτεται ποιες είναι οι πιθανές εναλλακτικές λύσεις και αν δυσκολεύεται μόνος του να συμβουλεύεται εμάς ή κάποιον άλλον που εμπιστεύεται. Είναι καλό να τις έχει σκεφτεί πριν εμπλακεί σε μια κατάσταση που μπορεί να του δημιουργήσει προβλήματα.

--Να δοκιμάσει τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις, επιλέγοντας πρώτα αυτή που θεωρεί πιο πιθανό να είναι αποτελεσματική στη συγκεκριμένη κατάσταση.

--Να απορρίψει τις ακατάλληλες ή αναποτελεσματικές εναλλακτικές λύσεις και να υιοθετήσει εκείνη που θωρακίζει καλύτερα τα δικά του συναισθήματα, αλλά και τα συναισθήματα των άλλων.

Εφόσον ακολουθήσουμε τις συμβουλές αυτές με συνέπεια, τότε καλλιεργούμε τη συναισθηματική νοημοσύνη και δημιουργούμε έναν άνθρωπο που θα έχει τα χαρακτηριστικά που θα παρουσιάσουμε στο επόμενο άρθρο στη συνέχεια.

Τα χαρακτηριστικά της συναισθηματικής νοημοσύνης
Τα παιδιά που έχουν ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη και την έχουμε ενισχύσει και εμείς με τους τρόπους που συζητήσαμε στο προηγούμενο άρθρο, τείνουν να έχουν όλα ή αρκετά από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

--Μπορούν να περιγράψουν τον εαυτό τους με ακρίβεια και να αναγνωρίσουν ένα εύρος συναισθημάτων (όπως ο θυμός, η ευχαρίστηση, ο εκνευρισμός, η ευτυχία) και όταν τα βιώνουν οι ίδιοι και όταν τα βιώνουν οι άλλοι (έχουν αναπτύξει ενσυναίσθηση).

--Επιδεικνύουν ευκολία στην κατανόηση των αιτιών των συμπεριφορών των ιδίων και των άλλων.

--Προσπαθούν να μην ενοχλούν τους άλλους και να μην κάνουν πράγματα που τους προκαλούν δυσαρέσκεια ή άλλα αρνητικά συναισθήματα.

--Νιώθουν σιγουριά και ευτυχία και έχουν αυξημένη αυτοπεποίθηση, επειδή γνωρίζουν ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν επιτυχώς πολλές καταστάσεις και προκλήσεις.

--Καταβάλλουν προσπάθειες για να βελτιωθούν, χωρίς όμως αυτό να είναι ένας αυτοσκοπός που τα εγκλωβίζει και τους προκαλεί άγχος.

--Δίνουν αξία στη φιλία και κάνουν ότι μπορούν για να τη διατηρήσουν, αλλά χωρίς να καταπατούν ορισμένες βασικές ανθρώπινες αξίες και χωρίς να προσδιορίζονται αποκλειστικά μέσα από αυτήν.

--Είναι φιλικά και μπορούν με αρκετή ευκολία να επικοινωνήσουν με άλλους ανθρώπους και να δημιουργήσουν κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις.

--Όταν αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα, επιμένουν μέχρι να το λύσουν με εναλλακτικούς τρόπους και έτσι γίνονται πιο επιδέξια.

--Είναι κοινωνικά και τους αρέσει να συναναστρέφονται με άλλους ανθρώπους.

--Διαχειρίζονται αποτελεσματικά τις παρορμήσεις τους, το θυμό τους και άλλα αρνητικά συναισθήματα, λαμβάνοντας υπόψιν τους και το δικό τους όφελος, αλλά και τις αντιδράσεις των άλλων.

--Διατηρούν την ψυχραιμία τους και αυτό τους επιτρέπει να ανακαλούν και να θέτουν σε εφαρμογή εναλλακτικές λύσεις, ακόμα και όταν βρίσκονται σε συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις.

--Επιδιώκουν να είναι χαρούμενα και ευτυχισμένα, χωρίς όμως να λειτουργούν αδιαφορώντας για τα συναισθήματα των γύρω τους.

--Είναι αισιόδοξα και ελπίζουν ότι τα πράγματα και οι καταστάσεις θα εξελιχθούν προς το καλύτερο.

Είναι αυτονόητο ότι τα παιδιά με τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν αυξημένες πιθανότητες να αποδώσουν καλύτερα και στο κοινωνικό και στο γνωστικό κομμάτι και καταδεικνύει την ανάγκη της εκπαίδευσης στη συναισθηματική νοημοσύνη για τη διασφάλιση της ψυχικής και σωματικής υγείας των παιδιών.

πηγή