Υβριδικές μορφές ανθρώπου και κτήνους, υπάρχουν στους μύθους διαφόρων λαών και πολιτισμών ανά τους ανά τους αιώνες, αλλά το υβρίδιο ανθρώπου και ίππου παρά την υιοθέτησή του από του Ρωμαίους και τους Τούρκους(!) παρέμεινε ένα στοιχείο που διαχρονικά παραπέμπει στην Ελληνική Μυθολογία.
Ο Ελληνικός Μύθος κάνει διάκριση ανάμεσα στον ευγενή και με θεϊκή καταγωγή κένταυρο Χείρωνα που υπήρξε δάσκαλος των ηρώων της Αρχαιότητας και το σύνολο των κτηνωδών ανθρωπό-ιππων υβριδίων που τα θεωρούσε κατάλληλα μόνο για να συντριβούν από τους λαμπρούς ήρωες της Αρχαίας Ελλάδος.
Θησεύς κενταυροκτόνος. Πηγή:-www.madelinemiller.com
Σύμφωνα με το περίφημο γαλλικό λεξικό “PetitLarousse” (εκδ. 1920) η λέξη Hybride: ουσ. αρσ. και επίθ. (από το ελληνικό “ύβρις”, προσβολή) χρησιμοποιείται για λέξεις προερχόμενες από δύο γλώσσες, όπως cholera-morbus, bureaucratie αλλά και για φυτά, ή ζώα προερχόμενα από δύο διαφορετικά είδη, όπως ο ημίονος. μουλάρι) Τα υβρίδια είναι σπανίως γόνιμα.
Η λέξη “Ύβρις” λοιπόν σημαίνει: “Αυθάδης βία πηγάζουσα εξ υπερβολικής συναισθήσεως δυνάμεως ή εκ πάθους, αυθάδεια, αλαζονεία αυθάδης, προπέτεια, συχν. εν τη Οδυσσεία ως επί το πλείστον επί των μνηστήρων.” (“Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης Liddell-Scott“) και η εγκυκλοπαίδεια “Πάπυρος – Larousse” (εκδ. 1963) προχωρά ακόμη πιο πολύ λέγοντας: Υβρίδιο: (από το ελληνικό “ύβρις”, ασέλγεια) Ζώον ή φυτό προερχόμενο από δύο υποκείμενα διαφορετικού είδους.
Πιο συγκεκριμένα στη βιολογία, ο όρος υβρίδιο χρησιμοποιείται και για κάθε βιολογική δομή, κύτταρο, γονίδιο, ένζυμο, DNA, που προέρχεται από δύο αντίστοιχες δομές, πχ. δύο κύτταρα που περιέχουν διαφορετικό γενετικό υλικό.“(Εγκυκλοπαίδεια “Μαλλιάρης-Παιδεία”) Και όπως θα δούμε παρακάτω η ασέλγεια είναι συνυφασμένη με το μύθο των κενταύρων.
Αγάλματα της Γεωμετρικής Περιόδου που δείχνουν τη διαφορά του Χείρωνα από τους άλλους κενταύρους Μουσ. Νεας Υόρκης (αριστερά) Μουσ. Ερέτριας (δεξιά)
Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο Χείρωνας γεννήθηκε από την ένωση του Κρόνου και της νύμφης Φιλύρας (Απολλόδωρος.1.2.4) Δεν ήταν λοιπόν ημίθεος αλλά είχε πλήρη θεϊκή καταγωγή. Ατυχώς γεννήθηκε δύσμορφος κι εγκαταλείφθηκε από τη μητέρα του αλλά έλαβε ανατροφή θεού καθώς υιοθετήθηκε από τον Απόλλωνα και την Αρτεμη. Σωστά λοιπόν μεγαλωμένος ανέλαβε την εκπαίδευση των ηρώων της Αρχαιότητας.
Έγινε «παράπλευρη απώλεια» ενός βέλους του Ηρακλή εξαιτίας της φαυλότητας των άλλων Κενταύρων και εγκατέλειψε με τη θέλησή του την αθανασία για να μην υποφέρει. Ήδη από την Γεωμετρική περίοδο οι Έλληνες υπογράμμιζαν τη διαφορετικότητα του Χείρωνα παριστάνοντας τον ως άνθρωπο με προσκολλημένο σώμα ίππου παρά ως ίππο με ανθρώπινη προέκταση όπως τους άλλους Κενταύρους. Αυτή η απεικόνιση του Χείρωνα συνεχίστηκε έως την Ελληνιστική Περίοδο.
Ο Πηλέας παραδίδει τον Αχιλλέα στον Χείρωνα (Louvre G 186)
Αν και αρχικά ξενίζει η εμπιστοσύνη που έδειχναν οι πατέρες των Ηρώων της Αρχαιότητας σε μία υβριδική μορφή, ο Φλωρεντινός πολιτικός φιλόσοφος Νικολό Μακιαβέλι εξήγησε αυτό το παράδοξο λέγοντας: «Υπάρχουν δύο τρόποι να μάχεσαι, μέσω του νόμου και μέσω της δύναμης. Ο πρώτος τρόπος ταιριάζει στον άνθρωπο και ο δεύτερος στα θηρία. Αφού, όμως, ο πρώτος τρόπος είναι ανεπαρκής, πολύ συχνά γίνεται αναγκαίο να καταφύγει κανείς στον δεύτερο.
Για αυτό ο πρίγκηπας χρειάζεται να γνωρίζει να χρησιμοποιεί και τους δύο τρόπους και τον ανθρώπινο και τον θηριώδη. Οι συγγραφείς της αρχαιότητας δίδασκαν τούτο το μάθημα αλληγορικά, όταν αφηγούνταν πώς ο Αχιλλέας και πολλοί άλλοι αρχαίοι πρίγκιπες στέλνονταν για διδασκαλία στον Χείρωνα τον κένταυρο. Έχοντας για δάσκαλο ένα πλάσμα μισό ανθρώπινο και μισό θηρίο σημαίνει ότι μαθαίνει κανείς πώς να χρησιμοποιεί τη μία και την άλλη φύση, και ότι η μία δίχως την άλλη δεν μπορεί να διαρκέσει».
Οι μύθοι σχετικά με τους άλλους Κενταύρους αν εξεταστούν προσεκτικά δείχνουν την απόλυτη διαφορά της φύσης τους με αυτή του Χείρωνα. Πρόγονος των κενταύρων ήταν ο Ιξίων, άρχοντας των Λαπιθών. Παντρεύτηκε την κόρη του Ηιονέα κι επειδή δεν μπορούσε να δώσει τα προικώα απαλλάχτηκε από το πρόβλημα δολοφονώντας τον πεθερό του.
Καθώς ήταν λένε ο πρώτος που δολοφόνησε συγγενή, κανείς θνητός δεν δεχόταν να τον εξαγνίσει από το άγος και έτσι ζούσε απόβλητος από την κοινωνία. Ο Δίας τον λυπήθηκε και τον κάλεσε στον Όλυμπο για να τον απαλλάξει από το άγος. Ο δε Ιξίων από την πολλή… ευγνωμοσύνη (sic) προσπάθησε να αποπλανήσει την Ήρα! Ο θεός που τον αντιλήφθηκε έφτιαξε ένα σύννεφο με τη μορφή της Ήρας και ο Ιξίων καυχιόνταν μετά ότι συνευρέθη με τη σύζυγο του Δία. Έξαλλος ο άρχων του Ολύμπου τον καταδίκασε να περιστρέφεται αιώνια καρφωμένος σε ένα τροχό. (Πινδάρου, Ωδές 2.20)
Η τιμωρία του Ιξίωνα. Πηγή: athenasweb.com
Το σύννεφο με τη μορφή της Ήρας πού ονομάστηκε Νεφέλη, γέννησε από τον Ιξίωνα ένα αποκρουστικό τέκνο, τον Κένταυρο που ζούσε επίσης ως κοινωνικά απόβλητος. Έτσι όταν μεγάλωσε, ζευγάρωσε με φοράδες της Μαγνησίας και από αυτή την κτηνοβασία γεννήθηκαν οι ιππο-κένταυροι που ξέρουμε από τον μύθο και την τέχνη. (Απολλόδωρος.5.1.20).
Ο ελληνικός Μύθος δεν αναφέρει τίποτε θετικό για τα ανθρωπό-ιππα υβρίδια. Ήταν ύπουλοι δολοφόνοι όπως αναφέρεται στον μύθο του Πηλέα που τον έσωσε ο Χείρωνας (Απολλόδωρος 3.13.3) και ακόμη πιο μεγάλοι μεθύστακες.
Η μανία τους για το ανέρωτο κρασί – «άκρατος οίνος» – τους έφερε σε σύγκρουση με τον Ηρακλή (Απολλόδωρος-5.1.20) και έγινε αιτία του θανάτου του σοφού Χείρωνα (Απολλόδωρος 2.5.4 , Παυσανίας 5.19.9). Εξαιτίας της ακατάσχετης οινοποσίας ενώ ήταν καλεσμένοι στο γάμο του βασιλιά των Λαπιθών Πειρίθου επιχείρησαν να βιάσουν τη νύφη. (Απολλόδωρος 2.3.1)
Μελανόμορφο αγγείο από την Εύβοια με παράσταση Κενταυρομαχίας
Έξαλλοι από την παράβαση των νόμων της φιλοξενίας οι καλεσμένοι συγκρούστηκαν μαζί τους, σκότωσαν τους περισσότερους κι εξόρισαν όσους επιβίωσαν (Απολλόδωρος 5.1.20-21, Παυσανίας 1.17.2, 1.28.2, 5.10.8).
Αν και αποτυχημένοι ως βιαστές όπως και στην περίπτωση του Νέσσου που πήγε να επιτεθεί στη Διηάνειρα ήτα πιο επιτυχημένου σαν δηλητηριαστές. Ο χιτώνας του Ηρακλή με το μολυσμένο αίμα του κένταυρου (Απολλόδωρος.2.7.6) έγινε η αιτία απώλειας του μεγίστου των ηρώων της Ελλάδος.
Ο Νέσσος προσπαθεί ν’ αρπάξει τη Δηιάνειρα. Λεπτομέρεια από ερυθρόμορφο αττικό αγγείο.
Είναι πιθανό ότι ακόμα και στην αρχαιότητα οι σκεπτόμενοι άνθρωποι δεν πίστευαν στην φυσική ύπαρξη τέτοιων υβριδίων (Ξενοφών «Κύρου Παιδεία». 4.3.17 ) θεωρώντας πηγή του μύθου ίσως τα εξαμβλώματα εκφυλισμένων κτηνοβατών.
Οι κένταυροι εμφανίζονται στην αρχαϊκή τέχνη ως σύμβολα πρωτογονισμού, καθώς σε αντιδιαστολή με τους ήρωες που φέρουν ανθρώπινα όπλα αυτοί επιτίθενται με κορμούς δέντρων και βράχους. Το αυτό υποστηρίζουν και οι γραπτές πηγές (Απολλόδωρος.2.3.1).
Ανάγλυφο με παράσταση Κενταυρομαχιας απο τη Ν. μετώπη του Παρθενώνα. Βρετανικό Μουσείο
Ο αγώνας των ανθρώπων κατά των υβριδικών μορφών ζωής γίνεται εξαιρετικά δημοφιλής στη γλυπτική τέχνη της κλασσικής περιόδου όπως αποδεικνύουν τα θαυμαστής πλαστικότητας έργα στα αετώματα του Παρθενώνα και του ναού το Απόλλωνα στις Βάσσες της Αρκαδίας. Είναι φυσικό καθώς απεικονίζουν συμβολικά την επικράτηση των Ελλήνων οπλιτών έναντι των Ασιατών ιπποτοξοτών.
Ερυθρόμορφο αγγείο από το Λούβρο που απεικονίζει τη γνώμη των Αρχαίων Ελλήνων για τους Κενταύρους
Αττικός μελανόμορφος λήκυθος
Οι προσπάθειες του κενταύρου Νέσσου να απαγάγει την Δηιάνειρα. Στα αριστερά ο Ηρακλής τρέχει για να σώσει τη γυναίκα του - 550-525 π. Χ.
Κένταυροι με ανθρώπινα όπλα εμφανίζονται στα ρωμαϊκά νομίσματα του Αυτοκράτορα Γαλιηνού, όταν ήδη οι Ρωμαίοι είχαν αναπτύξει ιππείς τοξότες (equitessagittarii). Επηρεασμένοι από τη ρωμαϊκή εικονογραφία, οι κατοπινοί Ευρωπαίοι καλλιτέχνες παρουσιάζουν το Χείρωνα ως έφιππο τοξότη αλλά και δημιουργούν γλυπτά με λογχοφόρους ή σπαθοφόρους Κενταύρους.
Η ρωμαϊκή εικονογραφία επηρεάζει επίσης και τους Ανατολίτες καθώς ο Κένταυρος ως τοξότης εμφανίζεται και στα νομίσματα της τουρκικής δυναστείας των Αρτακιδών της Μεσοποταμίας στο Μεσαίωνα και αν κρίνουμε από την ιστορία τους έδειξαν όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά που ήθελαν να συμβολίσουν οι Έλληνες με το μύθο των απογόνων του Ιξίωνα.
Ο κένταυρος Χείρων διδάσκει τον νεαρό Αχιλλέα Ζωγραφική Ρωμαϊκής εποχής.
Κατά μία περίεργη ειρωνεία της τύχης μια «Κενταυρομαχία» διεξήχθη στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, όταν στοιχεία της 131ης ιταλικής τεθωρακισμένης μεραρχίας Centauro, με έμβλημα τον κένταυρο, προσπάθησαν να διαρρήξουν την ελληνική αμυντική γραμμή στο Καλπάκι.
Σε ρόλο σύγχρονων Λαπήθων οι πυροβολητές της αντιαρματικής πυροβολαρχίας των 37 χιλ., υπό τον λοχαγό Χαϊλή συνέτριψαν την επίθεση. Για άλλη μια φορά μετά από 2000 χρόνια οι απόγονοι του Ηρακλή είχαν συντρίψει τους «απογόνους» του Ιξίωνα
Το αποτέλεσμα των επιτυχημένων βολών της Α/Τ πυρ/χιας Χαϊλή
Πηγές:
Harvey Nash: The Centaur’s Origin: A Psychological PerspectiveAuthor(s) The Classical World, Vol. 77, No. 5 (May – Jun., 1984), pp. 273-291
Frank B. Tarbell:Centauromachy and Amazonomachy in Greek Art: The Reasons for Their Popularity. American Journal of Archaeology. (Jul. – Sep., 1920), pp. 226-231
David Castriota: Myth, Ethos, and Actuality – Official Art in Fifth-century B.C. Athens Univ of Wisconsin Press (1992) pp. 151-155
Mark Stansbury-O’Donnel Looking at Greek Art Cambridge University Press (2011) p. 79
Biers, William. The Archaeology of Greece. United States: Cornell University Press, 1980.
Κωνσταντίνος Τσοπάνης: Περιοδικό Crypto, τεύχος 1, Φεβ. 2005 άρθρο «Κένταυροι, υπήρξαν πραγματικά;»
Αλεξ. Εδιπίδου, Αντιστρατήγου «Ιστορία του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού Πολέμου» Αθήνα 1953
http://stefanosskarmintzos.wordpress.com/ Ψήγματα Ιστορίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου