Μια νέα έκδοση των απάντων της στα αγγλικά και μια ανάλυση του Ντάνιελ Μέντελσον, από τους σημαντικότερους μελετητές των κλασικών σπουδών, υπενθυμίζει τις αλήθειες και τα ψέματα για τη «δέκατη μούσα»
|
Ψηφιδωτό από την Πομπηία που θεωρείται ότι απεικονίζει τη λυρική ποιήτρια σε στιγμή περισυλλογής
Θεωρούνταν το αντίπαλο - και μάλιστα γένους θηλυκού - δέος του Ομήρου. Δεν την αποκαλούσαν συχνά με το όνομά της, αλλά «Η Ποιήτρια». Είναι η μοναδική γυναίκα που οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι συμπεριέλαβαν στον κανόνα των εννέα λυρικών ποιητών.
Λέγεται ότι όταν ο σύγχρονός της Σόλων ο Αθηναίος - ο γνωστός νομοθέτης κι ένας από τους επτά σοφούς - άκουσε τον ανιψιό του να τραγουδά στίχους της ζήτησε επίμονα να τους μάθει και ο ίδιος. Και όταν ρωτήθηκε για ποιον λόγο επιμένει τόσο απάντησε «ας τους μάθω και μετά ας πεθάνω».
Δέκατη μούσα τη χαρακτήρισε ο Πλάτων.
Και ενώ όλοι την έχουν ταυτίσει με την ομοφυλοφιλία, ελάχιστοι γνωρίζουν έστω και κάποιους από τους λιγοστούς σχετικά στίχους της που έχουν καταφέρει να φθάσουν ώς τις ημέρες μας (ίσως όσοι θυμούνται το «Κέλομαί σε Γογγύλα» που μελοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις στον «Μεγάλο Ερωτικό»).
Γνωρίζουμε όμως τελικά ποια ήταν πραγματικά η μεγάλη λυρική ποιήτρια Σαπφώ, που βρίσκεται για ακόμη μία φορά στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος με αφορμή την πρώτη μετάφραση όλων των σωζόμενων ποιημάτων της στα αγγλικά, σε απόδοση της Ντάιαν Ρέινορ και αναλυτική εισαγωγή του Αντρέ Λαρντινουά;
Η έκδοση «Σαπφώ: μια νέα μετάφραση των απάντων» (εκδ. Cambridge) είναι ένα έργο που καθυστέρησε να κυκλοφορήσει για να συμπεριλάβει και τα ποιήματα που ανακαλύφθηκαν πέρυσι σε έναν πάπυρο. Μήπως υπήρξε η ποιήτρια που προσπάθησε να προσαρμόσει στα γυναικεία δεδομένα το ηρωικό έπος, γι' αυτό και αποκαλεί την Αφροδίτη «σύντροφο στα όπλα» του έρωτα;
ΛΙΓΕΣ ΠΗΓΕΣ
«Το μεγαλύτερο πρόβλημα για τις σχετικές με τη Σαπφώ σπουδές είναι ότι δεν υπάρχει επαρκές υλικό» επισημαίνει ο καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Πρίνστον και μελετητής-μεταφραστής του Καβάφη Ντάνιελ Μέντελσον σε εκτενέστατο άρθρο του στο περιοδικό «The New Yorker», αναφερόμενος στο γεγονός ότι στην αρχαιότητα κυκλοφορούσαν περίπου 10.000 στίχοι της ποιήτριας ενώ σήμερα ολόκληρο σώζεται μόνο ένα ποίημα της - μια ωδή στην Αφροδίτη - και 250 ακόμη σπαράγματα με λίγες ή ακόμη και μία και μοναδική λέξη.
Τρεις είναι οι πηγές από όπου αντλούνται πληροφορίες για τη Σαπφώ: τα ποιήματά της, αρχαίες αναφορές και αναφορές μεταγενέστερων συγγραφέων, οι οποίοι είχαν πρόσβαση σε πληροφορίες που χάθηκαν στο διάβα των αιώνων.
Αν και δεν είναι επιβεβαιωμένη η γενέτειρά της, η Σαπφώ φαίνεται ότι έζησε στην πρωτεύουσα της Λέσβου, τη Μυτιλήνη, μια πόλη με έντονα πολιτικά πάθη, που πιθανότατα ανάγκασε την ποιήτρια με την οικογένεια της να διαφύγουν (ή να εξοριστούν) στις Συρακούσες, στην Κάτω Ιταλία.
Πώς ήταν όμως στην όψη η Σαπφώ;
Ο Πλάτων, τον 4ο αι. π.Χ., τη χαρακτηρίζει όμορφη. Μεταγενέστεροι συγγραφείς κάνουν λόγο για μια «πολύ άσχημη, κοντή και μελαψή γυναίκα». Οσο για την οικογένειά της, το λεξικό Σούδα (15 αιώνες μετά την εποχή της ποιήτριας) αναφέρει ότι η μητέρα και η κόρη της ονομάζονταν Κλεΐς, ότι είχε έναν πλούσιο σύζυγο, τον Κερκύλα από την Ανδρο, και ένα μπουλούκι αδελφών.
Ουδείς όμως μπορεί να αποκλείσει ότι ο συγγραφέας του λήμματος δεν έπεσε θύμα παρεξηγήσεων. Το όνομα Κερκύλας μοιάζει να προέρχεται από τη λέξη κέρκος (στην αργκό της εποχής σήμαινε πέος) και η Ανδρος είναι ομόρριζο του ανδρός, οπότε δεν αποκλείεται η πληροφορία να προέρχεται από ένα σατιρικό σχόλιο για την υπερσεξουαλική Σαπφώ.
Οσο για την κόρη της, όντως σε ένα σπάραγμα γίνεται αναφορά σε ένα παιδί με το όνομα Κλεΐς, όμως η λέξη «παις» μπορεί να σημαίνει παιδί (κόρη) ή σκλάβος.
«ΚΥΝΗΓΟΣ ΑΝΔΡΩΝ»
Και αν λίγοι γνωρίζουν τους στίχους της, όλοι γνωρίζουν τον σεξουαλικό της προσανατολισμό. Και όμως στην αρχαιότητα ήταν γνωστή ως κυνηγός ανδρών και ο όρος λεσβία σήμαινε την πεολειχία, εξού και το λεσβιάζειν, το αντίστοιχο ρήμα δηλαδή, χρησιμοποιούνταν για τους κατοίκους του νησιού που φέρονται να είχαν ιδιαίτερη έφεση, γι' αυτό και κωμωδιογράφοι παρουσιάζουν τη Σαπφώ ως γέννημα του νησιού της που πέφτει με χαρά στο κρεβάτι νεότερων ανδρών.
Εξού και για αιώνες υπήρχε η δοξασία ότι έπεσε από τα βράχια για έναν όμορφο βαρκάρη. Η ιστορία αυτή μπορεί να μην έχει βάση, όμως οι στίχοι της μιλούν για ανεκπλήρωτο έρωτα.
Με το πέρασμα των αιώνων οι ιστορίες γύρω από την προσωπική ζωή της Σαπφούς έγιναν ακόμη πιο ακραίες και έφθασαν στο σημείο να γράφονται πραγματείες σχετικά με το αν ήταν πόρνη, ενώ από τον 19ο αιώνα ξεκίνησε μια προσπάθεια να αποκατασταθεί η φήμη της και οι λόγιοι υποστήριξαν ότι η αγάπη για την οποία μιλάει στους στίχους της δεν έχει τίποτε το χυδαίο ενώ στην προσπάθεια εξαγνισμού της την είδαν ως υπεύθυνη οικοτροφείου θηλέων ή ακόμη και ιέρεια.
Σήμερα που αποδεχόμαστε την ποίησή της ως βαθιά προσωπική έκφραση ενός ομοφυλοφιλικού πάθους, όμως, τίθεται το ερώτημα: πόσο προσωπική θα μπορούσε να είναι η ποίησή της σε μια κοινωνία όπως η αρχαία ελληνική, στην οποία κυριαρχούσαν οι δημόσιες εκδηλώσεις και οι δημόσιες απαγγελίες; «Η Σαπφώ εγείρει τόσες ερωτήσεις όσες απαντήσεις δίνει» καταλήγει ο αρθρογράφος.
Δύο σπαράγματα
Μόλις το 2014 βρέθηκαν δύο ακόμη ποιήματα της Σαπφώς σε ένα κομμάτι παπύρου διαστάσεων 18x10 εκ. του 3ου αι. μ.Χ. που ανήκε σε έναν ανώνυμο συλλέκτη ο οποίος μπόρεσε να αναγνωρίσει ότι τα γράμματα είναι ελληνικά και απευθύνθηκε στον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Ντερκ Ομπινκ για να μάθει το περιεχόμενο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου