Σύμφωνα με τον Ελληνικό μύθο, ο Ορφέας ήταν η κύρια εκπροσώπηση της τραγουδιστικής τέχνης και της λύρας, και είχε ιδιαίτερη σημασία στην θρησκευτική ιστορία της Ελλάδας. Η μυθική φιγούρα του Ορφέα ήταν δάνειο από τους Θράκες γείτονες των Ελλήνων. Τα Θρακικά Ορφικά Μυστήρια, τελετουργικά αγνώστου περιεχομένου, πήραν το όνομά τους από τον Ορφέα.
Θεώρηση
Το όνομα Ορφέας δεν συναντάται ούτε στον Όμηρο ούτε στον Ησίοδο, αλλά ήταν γνωστό την εποχή του Ιβυκού (περ. 530 π.Χ.). Ο Πίνδαρος (522-442 π.Χ) αναφέρεται σ’αυτόν ως "ο πατέρας των τραγουδιών".
Από τον 6ο αιώνα π.Χ., ο Ορφέας θεωρήθηκε ένας από τους βασικούς ποιητές και μουσικούς της αρχαιότητας, και ο εφευρέτης ή αυτός που τελειοποίησε τη λύρα. Με τη δύναμη της μουσικής του και του τραγουδιού του, μπορούσε να γοητεύσει τα άγρια ζώα, να διεγείρει τα δέντρα και τους βράχους σε χορό, ακόμα και να σταματήσει τη ροή των ποταμών.
Ως ένας από τους πρωτεργάτες του πολιτισμού, θεωρείται πως δίδαξε στην ανθρωπότητα τις τέχνες της φαρμακευτικής, της γραφής και της γεωργίας. Στενά συνδεδεμένος με τη θρησκευτική ζωή, ο Ορφέας ήταν οιωνοσκόπος και μάντης. Εξασκούσε μαγικές τέχνες, ιδιαίτερα την αστρολογία, ίδρυσε ή κατέστησε προσβάσιμα πολλά σημαντικά μυστήρια, όπως αυτά του Απόλλωνα και του Θρακικού θεού Διονύσου. Καθιέρωσε τελετουργικά, δημόσια και ιδωτικά, και υπαγόρευσε αρχικές και εξαγνιστικές τελετουργίες.
Ετυμολογία
Έχουν προταθεί πολλές ετυμολογίες για το όνομα Ορφέας. Μια πιθανή πρόταση είναι πως προέρχεται από ένα υποθετικό Πρωτο-Ινδο-Ευρωπαϊκό ρήμα *orbhao- , αποστερούμαι από το *orbh-, διαχωρίζω.
Συγγενές αυτών θα ήταν η Ελληνική λέξη ορφανός. Ο Ορφέας λοιπόν μπορεί να είναι σημασιολογικά εγγύς του γοάω, δηλαδή θρηνώ, τραγουδώ άγρια, μαγεύω, ενώνοντας τους φαινομενικά ανόμοιους ρόλους του ως απογοητευμένο εραστή, υπερβατικό μουσικό και ιερέα μυστηρίων σε ένα λεξικολογικό σύνολο.
Η λέξη ορφικός ορίζεται ως μυστικός, μαγευτικός και εκστασιακός, και πιθανόν, εξαιτίας του μαντείου του Ορφέα, ορφικός μπορεί επίσης να σημαίνει μαντικός. Σύμφωνα με μιαν άλλη ετυμολογική εκδοχή του όνομά του προέρχεται από το όρφνη (=σκοτάδι). Έντονης γραφής κείμενο
Γενεαλογία
Σύμφωνα με την καλύτερα γνωστή παράδοση, ο Ορφέας ήταν γιός του Οίαγρου, βασιλιά της Θράκης η οποία φαίνεται κατά την προϊστορία περιλάμβανε μια έκταση από την περιοχή του Ολύμπου στην Πιερία μέχρι τα Στενά του Ελλησπόντου καθώς μάλιστα στα ορφικά κείμενα (Αργοναυτικά) αναφέρεται ότι ο Ορφέας γενήθηκε στο όρος Ελικών στα Λείβηθρα (Πίπλαν Πιερίας), και της Καλλιόπης, της Μούσας της επικής ποίησης. Σε άλλες παραδόσεις, γονείς του είναι η Καλλιόπη και ο Απόλλων. Ο Ορφέας έμαθε μουσική από τον Λίνο, ή από τον Απόλλωνα, που του έδωσε τη λύρα του ως δώρο.
Αργοναυτική εκστρατεία
Παρόλη τη Θρακική καταγωγή του συμμετείχε στην Αργοναυτική εκστρατεία, της οποίας ηγείτο ο Ιάσoνας, ο οποίος είχε πληροφορηθεί από τον Χείρωνα πως μόνο με τη βοήθεια του Ορφέα θα μπορούσαν να περάσουν άθικτοι από τις Σειρήνες. Οι Σειρήνες κατοικούσαν σε τρία μικρά, βραχώδη νησιά και τραγουδούσαν όμορφα τραγούδια που δελέαζαν τους ναυτικούς προς αυτές. Έπειτα έτρωγαν τους ναυτικούς. Όταν ο Ορφέας άκουσε τις φωνές τους, πήρε τη λύρα του και έπαιξε μια ομορφότερη μουσική, πνίγοντας τη δικιά τους.
Ο Θάνατος της Ευρυδίκης
Η πιο διάσημη ιστορία στην οποία πρωταγωνιστεί είναι αυτή της συζύγου του Ευρυδίκης. Η Ευρυδίκη είναι μερικές φορές γνωστή και ως Αγριόπη. Δραπετεύοντας από τον Αρισταίο, δαγκώθηκε από ένα ερπετό και πέθανε. Αλλόφρων, ο Ορφέας έπαιξε τόσο άσχημα τραγούδια και τραγούδησε τόσο θρηνητικά που όλες οι νύμφες και οι θεοί έκλαψαν και τον συμβούλευσαν.
Ο Ορφέας κατέβηκε στον κάτω κόσμο και με τη μουσική του απάλυνε την καρδιά του Άδη και της Περσεφόνης (το μόνο άτομο που τα κατάφερε ποτέ), οι οποίοι συμφώνησαν να επιτρέψουν στην Ευρυδίκη να επιστρέψει μαζί του στη γη. Αλλά η συμφωνία που συνόδευε την απόφαση ήταν πως έπρεπε να περπατά μπροστά από αυτήν και να μην κοιτάξει πίσω μέχρι να φτάσει στον πάνω κόσμο. Μέσα στην αγωνία του αθέτησε την υπόσχεση και η Ευρυδίκη εξαφανίστηκε πάλι από την θέασή του.
Η ιστορία με αυτή τη μορφή ανήκει στην εποχή του Βιργιλίου, ο οποίος πρώτος εισάγει το όνομα του Αρισταίου. Και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, ωστόσο, μιλούν για την επίσκεψη του Ορφέα στον κάτω κόσμο. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα οι καταχθόνιοι θεοί του ‘παρουσίασαν μία εμφάνιση’ της Ευρυδίκης. Ο Οβίδιος λέει πως ο θάνατος της Ευρυδίκης δεν προκλήθηκε από την δραπέτευσή της από τον Αρισταίο αλλά από τον χορό της με τις Ναϊάδες τη μέρα του γάμου της.
Η διάσημη ιστορία της Ευρυδίκης μπορεί να είναι μια μεταγενέστερη πρόσθεση στους Ορφικούς μύθους. Συγκεκριμένα, το όνομα Ευρυδίκη (‘αυτή της οποίας η δικαιοσύνη εκτείνεται ευρέως’) θυμίζει μυστηριακούς τίτλους της Περσεφόνης. Ο μύθος μπορεί να προέρχεται καταλάθως από έναν άλλο θρύλο για τον Ορφέα κατά τον οποίο ταξιδεύει στα Τάρταρα και γοητεύει τη θεά Εκάτη.
Η ιστορία του Ορφέα και της Ευρυδίκης έχει ενδιαφέρουσες ομοιότητες με τον ιαπωνικό μύθο των Ιζανάγκι και Ιζανάμι.
Μετά το θάνατο της Ευρυδίκης, ο Ορφέας απαρνήθηκε τον έρωτα των γυναικών και έπαιρνε μόνο άντρες ως εραστές του. Θεωρείται πως είναι αυτός που εισήγαγε τον αντρικό έρωτα στους Θράκες.
Νεαρή γυναίκα από τη Θράκη φέρει το κεφάλι του Ορφέα, του Gustave Moreau (1865)
Θάνατος του Ορφέα
Σύμφωνα με μία περίληψη της Ύστερης Αρχαιότητας ενός χαμένου έργου του Αισχύλου, ο Ορφέας στο τέλος της ζωής του περιφρόνησε την λατρεία όλων των θεών εκτός από του ήλιου, τον οποίο αποκαλούσε Απόλλωνα. Ένα πρωινό ανέβηκε το όρος Παγγαίον (όπου ο Διόνυσος είχε ένα μαντείο) για να χαιρετήσει τον θεό κατά την ανατολή , αλλά σκοτώθηκε από Θρακικές Μαινάδες επειδή δεν τιμούσε τον πρώην προστάτη του, τον Διόνυσο. Είναι σημαντικό πως ο θάνατός του είναι ανάλογος με το θάνατο του Διονύσου.
Ο Οβίδιος (Μεταμορφώσεις XI) επίσης αφηγείται πως οι Θρακικές Μαινάδες, ακόλουθοι του Διονύσου, περιφρονημένες από τον Ορφέα, αρχικά του έριξαν ραβδιά και πέτρες ενώ έπαιζε, αλλά η μουσική του ήταν τόσο όμορφη που ακόμα και οι πέτρες και τα κλαδιά αρνιόντουσαν να τον χτυπήσουν. Εξαγριωμένες, οι Μαινάδες τον έσκισαν σε κομμάτια κατά τη φρενίτιδα των Βακχικών τους οργίων. Μεσαιωνικές παραδόσεις έχουν μια άλλη προσθήκη: στο σχέδιο του Albrecht Durer η κορδέλλα ψηλά στο δέντρο αναφέρει: Orfeus der erst puseran (Ορφέας, ο πρώτος σοδομίτης).
Το κεφάλι και η λύρα του, ακόμα τραγουδώντας θρηνητικά τραγούδια, επέπλευσαν στον Έβρο ως την Μεσογειακή ακτή. Εκεί, οι άνεμοι και τα κύματα τα μετέφεραν στην Λεσβιακή ακτή, όπου οι κάτοικοι έθαψαν το κεφάλι του και ένας ναός κατασκευάστηκε προς τιμή του κοντά στην Άντισσα. Η λύρα μεταφέρθηκε στον ουρανό από τις Μούσες, και τοποθετήθηκε ανάμεσα στα αστέρια. Οι Μούσες συνέλεξαν και τα κομμάτια του κορμιού του και τα έθαψαν κάτω από τον Όλυμπο, όπου τα αηδόνια κελαηδούσαν πάνω από τον τάφο του. Η ψυχή του επέστρεψε στον κάτω κόσμο, όπου επανενώθηκε τελικά με την αγαπημένη του Ευρυδίκη.
Στην Αττική κεραμεική, ωστόσο, οι γυναίκες που επιτίθενται στον Ορφέα εμφανίζονται να είναι κανονικές Θρακιώτισσες, που εξαγριώθηκαν επειδή τα τραγούδια του βάρδου είχαν κλέψει τους συζύγους τους μακρυά τους.
Ορφικά ποιήματα και τελετουργικά
Ένας μεγάλος αριθμός ελληνικών θρησκευτικών ποιημάτων σε δακτυλικό εξάμετρο αποδόθηκαν στον Ορφέα, όπως και σε παρόμοιες εικόνες όπως οι Μούσες, ο Αριστέας, ο Επιμενίδης και η Σίβυλα. Από αυτή την τεράστια λογοτεχνία μόνο δύο παραδείγματα επιζούν ολόκληρα: μία ομάδα ύμνων συντεθειμένων κάπου γύρω στον 2ο ή 3ο αιώνα π.Χ., και μια Ορφική Αργοναυτική συντεθειμένη κάπου ανάμεσα στον 4ο και τον 6ο αιώνα π.Χ. Πρωιμότερη ορφική λογοτεχνία, που μπορεί να χρονολογηθεί μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ., επιζεί μόνο σε σπαράγματα παπύρου ή σε παραπομπές από μεταγενέστερους συγγραφείς.
Επιπρόσθετα με την λειτουργία της ως αποθήκη μυθολογικών δεδομένων μαζί με τους στίχους της Θεογονίας του Ησίοδου, η ορφική ποίηση απαγγελόταν σε μυστηριακά τελετουργικά και εξαγνιστικές ιεροτελεστίες. Όσοι ήταν ιδιαίτερα αφοσιωμένοι σ’ αυτά τα τελετουργικά και ποιήματα συχνά ήταν χορτοφάγοι, απείχαν από το σεξ και απέφευγαν να τρώνε αυγά, πρακτική που έμεινε γνωστή ως ορφικός βίος.
Ο μετα-κλασικός Ορφέας
Στη Θεία Κωμωδία ο Δάντης βλέπει τη σκιά του Ορφέα μαζί με τους πολυάριθμους άλλους "ενάρετους παγανιστές" στο Λίμπο.
Η ιστορία του Ορφέα και της Ευρυδίκης έχει γίνει αντικέιμενο για όπερες και καντάτες δια μέσου της ιστορίας της δυτικής κλασικής μουσικής.
Ο Ορφέας παρουσιάζεται ως μέλος στο τελευταίο ταξίδι του Οδυσσέα από την Ιθάκη στην Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου