H Σημασία των δελφινιών, στην αρχαία Ελλάδα

Τοιχογραφία δελφινιών στο παλάτι της Κνωσσού.

Ο συμβολισμός του δελφινιού στην αρχαία Ελλάδα και η σημασία τους.

Όπως με πολλά άλλα μυστήρια της φύσης, εμείς οι 'Eλληνες συλλέξαμε ένα εντυπωσιακό ποσό γνώσης και σοφίας σε σχέση με τα δελφίνια. Αυτά τα θαλάσσια θηλαστικά αναμείχθηκαν με τις ζωές των Ολύμπιων θεών των οποίων οι πράξεις περιγράφονταν αλληγορικά σε σχέση πάντα με τον τρόπο ζωής των θνητών.

Ο Απόλλωνας, η Δήμητρα, η Αφροδίτη και ο Διόνυσος είναι μερικοί από το δωδεκάθεο που συνδέονται με τα δελφίνια. 

Παράλληλα, μύθοι από τους πολυταξιδεμένους ναυτικούς, άνθρωποι που σώθηκαν από δελφίνια στις άγνωστες θάλασσες και έγιναν φίλοι μαζί τους, έρχονται να μας δώσουν άλλη νότα μεταξύ μύθου και πραγματικότητας και να ερμηνευτούν μέσα από τα θαυμάσια κείμενα του Ομήρου, του Πλούταρχου, του Ηρόδοτου και άλλων ιστορικών και ποιητών της αρχαίων χρόνων.

Εκτός όμως από την αρχαία Ελλάδα, και στη Ρώμη είχαμε πολλές ιστορίες δελφινιών που ήρθαν σε επαφή με τον άνθρωπο. 

Επηρεασμένοι από την ελληνική μυθολογία και όχι μόνο, Λατίνοι ιστορικοί μας δίνουν τη δικιά τους χροιά στο θέμα. Λόγω εμπορικών επαφών που είχαν οι Έλληνες με όλη τη Μεσόγειο επηρέασαν στο πέρασμά τους με τον πολιτισμό και την θρησκεία τους όλους τους λαούς.

Τα δελφίνια εμφανίζονται στους μύθους και στην τέχνη των ενδογενών από το 'Οριεντ στις Ινδίες και από τη Μέση Ανατολή στην Ευρώπη.

2350 Χρόνια πριν...

Το δελφίνι έχει φυσητήρα και πνεύμονες... κοιμάται με το ρύγχος του πάνω από το νερό κι όταν κοιμάται, ροχαλίζει. Κανένα δεν έχει κάνει αυγό παρά κατευθείαν ένα έμβρυο, όπως στην περίπτωση του ανθρώπου και στα ζωοτόκα τετράποδα. 

Η περίοδος της κυοφορίας είναι δέκα μήνες και γεννάει το καλοκαίρι. Το δελφίνι παράγει γάλα και θηλάζει το μικρό του, το οποίο συντροφεύει για ένα αρκετό χρονικό διάστημα. Πραγματικά είναι αξιοσημείωτη η στοργή που δείχνει για τα παιδιά του. 

Το μικρό μεγαλώνει γρήγορα και ωριμάζει σε ηλικία 10 χρονών. Ζει για πολλά χρόνια ακόμα και πάνω από 25 ή 30. Οι ψαράδες τα αιχμαλωτίζουν και τα απελευθερώνουν στη θάλασσα έτσι ώστε οι ηλικίες τους να μην είναι σίγουρες.

(Αριστοτέλης: 'ΤΩΝ ΠΕΡΙ ΤΑ ΖΩΑ ΙΣΤΟΡΙΩΝ', 350 π.Χ.).

Παρ' όλο που είναι εκπληκτική, αυτή η πρώτη αναφορά στα κητώδη εκδόθηκε 2350 χρόνια πριν!

Μετά από ακριβείς παρατηρήσεις και συνεντεύξεις με ψαράδες του Αιγαίου πελάγους, ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ περιέγραψε τη φυσική ιστορία των δελφινιών με τόσες λεπτομέρειες που είναι λίγα αυτά που μπορούμε να προσθέσουμε, ακόμα και τώρα. Mα εκπληκτική είναι ακόμη η αναφορά του 'Έλληνα φιλοσόφου στη συμπεριφορά των δελφινιών απέναντι στα παιδιά τους:

"Και σε περίπτωση που κάποιο δελφίνι πνίγεται και βυθίζεται τα άλλα θα τρέξουν να το βοηθήσουν υποστηρίζοντας το στις πλάτες τους και προσπαθώντας να μην το φάνε τα άλλα ζώα."

Όταν ένα δελφίνι γεννιέται, συχνά σπρώχνεται προς την επιφάνεια από τη μητέρα του για να πάρει την πρώτη του ανάσα. Ίσως να οδηγείται από ένστικτο και να συμπεριφέρεται έτσι στο παιδί του και στον άνθρωπο. Πάντως τα σημάδια αυτά οι πρόγονοι μας φαίνεται να μελέτησαν στο έπακρο.

Μια από τις πρώτες ιστορίες με δελφίνια είναι του ΟΜΗΡΟΥ ο "'Υμνος στον Απόλλωνα", στην οποία ο ποιητής περιγράφει πως ο θεός Απόλλων ίδρυσε το ναό στους Δελφούς, αφού γύρισε σχεδόν όλη την Ελλάδα αναζητώντας ένα κατάλληλο μέρος. Τελικά διάλεξε μια μοναχική σπηλιά που φώλιαζε στους πρόποδες του βουνού Παρνασσός, το οποίο φύλαγε o δράκoς Πύθωνας.

Οι πιστοί ερχόντουσαν στο ιερό -το λεγόμενο Πύθο- και παίρνανε τις διδαχές της μητέρας Γης. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Απόλλων, θεός του φωτός της θρησκείας και του πολιτισμού πάλεψε με τον Πύθωνα για να εγκαταστήσει εκεί το ναό του. Αφού τον νίκησε πήρε τη μορφή ενός κοπαδιού δελφινιών και οδήγησε ένα χαμένο πλοίο από την Κρήτη στον Κορινθιακό κόλπο, περίπου έξη μίλια από τον Παρνασσό. Οι ναύτες έκπληκτοι από το ρόλο που έπαιξαν αυτά τα επιβλητικά πλάσματα στη διάσωση τους ορκίστηκαν να υπηρετούν το ναό του Απόλλωνα και το μετονόμασαν σε Δελφούς προς τιμή της μορφής που είχε πάρει.

Χαρακτηριστικά λέει ο Όμηρος:

ΚΑΙ ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΠΡΩΤΑ, ΣΤΗ ΤΑΡΑΓΜΕΝΗ ΘΑΛΑΣΣΑ,ΠΕΤΑΧΤΗΚΑ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΓΟΡΓΟΦΤΕΡO ΤΟ ΠΛΟΙΟ ΜΕ ΤΗΝ ΜΟΡΦΗ ΕΝΟΣ ΔΕΛΦΙΝΙΟΥ, ΕΚΕΙ ΘΕΛΩ ΝΑ ΠΡΟΣΕΥΧΕΣΤΕ ΣΕ ΜΕΝΑ, ΣΤΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝ ΔΕΛΦΙΝΟΥΣ

Ο ναός του Απόλλωνα θεωρείτο ως το κέντρο του κόσμου. Οι Έλληνες ρώταγαν το μαντείο για θέματα προσωπικά όπως και για αποφάσεις που καθόριζαν τα πολιτικά δρώμενα της εποχής. Την τέταρτη ημέρα του Δελφικού μήνα, στα γενέθλια του Απόλλωνα, η ιέρεια Πυθεία, μια γυναίκα γύρω στα πενήντα, ντυμένη με ένα μανδύα, θα έμπαινε στο ναό και θα μάσαγε φύλλα δάφνης (από του Απόλλωνα το ιερό δέντρο). Μόνο τότε θα έδινε το χρησμό.

Μετά την ίδρυση του μαντείου, πολλές από τις πράξεις του Απόλλωνα αποδόθηκαν στα δελφίνια.

Ο θεός των βοσκών και των βουκόλων συχνά αρεσκόταν στο να παίζει τη φλογέρα, το φλάουτο ή τη λύρα του και αυτόματα έγινε και ο θεός της μουσικής. Τα υπέροχα θηλαστικά δεν έμειναν ανεπηρέαστα από αυτό τον τίτλο και τους δόθηκε η φήμη ως εραστές της μουσικής.

Σύμφωνα με του Πλίνιου τη Φυσική Ιστορία:

ΤΟ ΔΕΛΦΙΝΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΕΙ ΑΠΟ ΕΝΑ ΑΡΜΟΝΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΗΧΟ ΕΝΟΣ ΥΔΡΟ-ΟΡΓΑΝΟΥ.

Ποίος δεν γνωρίζει άλλωστε την ιστορία του Αρίωνα του Λυρωδού από τη Μήθυμνα της Λέσβου; Ο πατέρας της ιστορίας, όπως αποκαλείτε ο Ηρόδοτος, γράφει σχετικά: Ο Αρίων, γνωστός για τη λύρα του σ' όλη τη Μεσόγειο, είχε προσληφθεί να παίζει στην αυλή του βασιλιά της Κορίνθου, Περίανδρου.

Μια μέρα όπως γύριζε από ένα αρκετά επικερδές ταξίδι από την Ιταλία στη Κόρινθο, το πλήρωμα στράφηκε εναντίον του και τον απείλησε ότι θα τον ρίξει από το πλοίο για να του πάρει τα χρήματα. Εκείνος με τη σειρά του αφού έβλεπε τη ζωή του να κινδυνεύει, ζήτησε σαν τελευταία χάρη να παίξει τη λύρα του. 

Σαν τέλειωσε και η τελευταία νότα, ο Αρίων πήδηξε στη θάλασσα. Αλλά δεν πνίγηκε. Τη ζωή του έσωσε ένα κοπάδι δελφινιών που το είχε μαγέψει η μουσική και είχε μαζευτεί γύρω από το πλοίο. Τον μετέφεραν στη ράχη τους ως στην ακτή. 

Γυρνώντας στο παλάτι διηγήθηκε την ιστορία του αλλά ο βασιλιάς δεν την πίστεψε μέχρι που έφτασε το καράβι στο λιμάνι και οι ναύτες του ορκίζονταν ότι άφησαν τον Αρίωνα στην Ιταλία και είναι καλά.

Ο Αρίων καβάλα σ' ένα δελφίνι απεικονίζεται σε πολλούς πίνακες κυρίως της Αναγέννησης. Χαρακτηριστικό είναι το ήρεμο και ανέμελο ύφος του κρατώντας τη λύρα στα χέρια του. Τόση εμπιστοσύνη είχε σε αυτά τα πλάσματα της φύσης!

Οι σοφοί της εποχής φρόντιζαν ώστε να υπάρχει ένας λογικός δεσμός μεταξύ των μύθων, όχι μόνο ανάλογα με το ποία μηνύματα θέλανε να περάσουν, κάτι που μπορεί να γίνεται και στις ημέρες μας, αλλά έτσι θέλανε να δείξουν και την ολότητα του σύμπαντος, την εξάρτηση μεταξύ των στοιχείων που το αποτελούν και την σχέση με το εσωτερικό σου γίγνεσθαι και τη φύση. Το δελφίνι, σαν μια οντότητα ξεχωριστή μέσα στον κόσμο αυτό, έχει κάποια χαρακτηριστικά που τον συνδέουν με τον άνθρωπό και τους θεούς.

Ένα ενδιαφέρον από πολλές απόψεις χαρακτηριστικό είναι η παρουσία του ανάμεσα σε αυτόν τον κόσμο και τον επόμενο. Για αυτό και συνδέθηκε με τον Διόνυσο.

Ο Διόνυσος, θεός του κρασιού και της σοδιάς πεθαίνει και γεννιέται ξανά κάθε χρόνο στη περίοδο της παραγωγής. Επίσης λατρεύτηκε σαν ιερέας του Απόλλωνα στους Δελφούς, όπως τονίζει ο Πλούταρχος.

Η διονυσιακή λατρεία δεν αναλύεται εδώ γιατί ο ρόλος του δελφινιού με τον καιρό ξεχάστηκε. Υποστηρίζεται ότι τα δελφίνια κουβαλούσαν τον Διόνυσο από και προς τον άλλο κόσμο. Πολλοί συγγραφείς της εποχής στηρίζουν αυτό το μύθο στις εξαφανίσεις των δελφινιών κάθε χειμώνα.

Νηρηίδα νύμφη καβάλα σ 'ένα δελφίνι

Από την παρατήρηση των αστεριών οι αρχαίοι Ελληνες συνέδεσαν το γεγονός αυτό με τον αστερισμό ΔΕΛΦΙΝΟΥΣ, ο οποίος δεν διακρίνεται από την Ελλάδα τους μήνες Νοέμβριο έως Μάιο.

Μια άλλη ιστορία που συνδέει τον Διόνυσο με τα δελφίνια και πάλι έχει κάποια βαθύτερη έννοια, είναι αυτή που περιγράφει ένα ταξίδι του θεού του κρασιού σ' ένα πειρατικό πλοίο. Όταν οι ναύτες αποφάσισαν να τον κρατήσουν για σκλάβο, εκείνος τους εκδικήθηκε τρελαίνοντάς τους. 

Αναγκαζόντουσαν να πηδάνε στη θάλασσα και τους έσωσε μόνο όταν μετανόησαν για το σχέδιο τους. Τότε ο Διόνυσος τους μετέτρεψε σε δελφίνια. Αυτός ο μύθος συνδέεται, για πολλούς Ελληνες, με την πίστη ότι σκοτώνοντας ένα δελφίνι διαπράττεις αυτόματα έγκλημα. Τα δελφίνια ήταν κάποτε άνθρωποι και διατηρούν ανθρώπινα χαρακτηριστικά όπως π.χ. φροντίδα και στοργή για τα μικρά τους.

Σύμφωνα με τον Έλληνα ποιητή ΟΠΠΙΑΝΟ στη διατριβή του στη Φυσική Ιστορία:

ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ ΤΩΝ ΔΕΛΦΙΝΙΩΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΗΘΙΚΟ ΚΑΙ ΟΠΟΙΟΣ ΕΠΙΘΥΜΕΙ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ Σ
ΤΑ ΔΕΛΦΙΝΙΑ ΔΕΝ ΘΑ ΜΠΟΡΕΙ ΠΙΑ ΝΑ ΦΕΡΕΙ ΚΟΝΤΑ ΤΟΥ ΤΟΥΣ ΘΕΟΥΣ ΣΑΝ ΚΑΛΟΣ ΘΥΣΙΑΣΤΗΣ ΟΥΤΕ ΘΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΓΓΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΒΩΜΟΥΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΚΑΘΑΡΑ ΧΕΡΙΑ ΑΛΛΑ ΜΟΝΟ ΝΑ ΜΟΛΥΝΕΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΜΟΙΡΑΖΟΝΤΑΙ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΣΤΕΓΗ.

Παράλληλα με την θεωρία αυτή, ο ποιητής υποστηρίζει ότι:

ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΜΑΝΤΗΣ ΑΠΟ ΕΝΑ ΔΕΛΦΙΝΙ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΑΚΟΜΑ ΓΕΝΝΗΘΕΙ".

Και συνεχίζει: 

"Αλλο ένα υπέροχο κατόρθωμα των δελφινιών που άκουσα και θαύμασα. Όταν έπεσε αρρώστια και θανάσιμοι πνιγμοί κοντά τους δεν απέτυχαν στο να το μάθουν παρά γνώριζαν το τέλος της ζωής. Τότε κολύμπησαν τη θάλασσα και τα μεγάλα κύματα από τα βαθιά και προσγειώθηκαν στη άκρη της ακτής. 

Και εκεί άφησαν την τελευταία τους πνοή και δέχτηκαν την καταδίκη τους πάνω στη ξηρά ελπίζοντας σε κάποιο θνητό να λυπηθεί τον ιερό αγγελιοφόρο από τα έγκατα της γης σαν γίνει ένα με αυτή και να τον καλύψει με λίγα χαλίκια, διατηρώντας στη μνήμη του την ευγενική τους φιλία. Υπερηφάνεια και λαμπρότητα καθρεπτίζεται στο πρόσωπό τους και ακόμα και όταν πεθαίνουν, δεν χάνουν τη δόξα τους".

(Αλιευτικά, βιβλίο1)

Ο σεβασμός για αυτά τα πλάσματα της φύσης και η φιλία που δημιούργησε με τον άνθρωπο δεν μπορεί παρά να συγκινήσει. Μια φιλία που πολλές φορές κατέληξε σε τραγωδία, όπως αναφέρεται παρακάτω. 

Μια φιλία χωρίς αντάλλαγμα, χωρίς υποκρισία παρά αποτέλεσμα της αγάπης που τρέφουν οι δυο πλευρές. Το δελφίνι θα σώσει τη ζωή του ανθρώπου κάποια στιγμή και εκείνος τη δική του, αν τυχόν το ξεβγάλει η θάλασσα ή μπλεχτεί στα δίχτυα των ψαράδων. Αυτή η εικόνα παρουσιάζεται άπειρες φορές στα ελληνικά δοκίμια.

Ο ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ αναφέρει ένα περιστατικό που εξελίχθηκε στο νησί της Πάρου, όπου ένας ντόπιος προσπάθησε να εμποδίσει κάποιους ψαράδες να σκοτώσουν ένα δελφίνι που είχε πιαστεί στα δίχτυα τους. Λίγο καιρό αργότερα, μεταξύ της Πάρου και της γειτονικής Νάξου, το πλοίο τους αναποδογύρισε και μόνο αυτός γλίτωσε οδηγούμενος από ένα δελφίνι στην ακτή.

Η ιστορία όμως που χαράχθηκε στη καρδιά μας, είναι αυτή του ποιητή ΑΕΛΙΑΝΟΥ. Αναφέρεται στον ισχυρό δεσμό μεταξύ ενός δελφινιού και ενός αγοριού. Κάθε μέρα το δελφίνι περίμενε το παιδί να τελειώσει το σχολείο και μετά μαζί ανοιγόντουσαν στην ανοιχτή θάλασσα. Κάποια, μέρα το δελφίνι άφησε το παιδί να ανέβει στη πλάτη του και εκεί δεν άργησε να γίνει το κακό. 

Το μικρό αγόρι έχασε την ισορροπία του και πέφτοντας μπροστά στο ραχιαίο πτερύγιο, θα ανοίξει μια πληγή στο στομάχι και θα πεθάνει από αιμορραγία. Όταν το δελφίνι κατάλαβε τι έχει συμβεί, γύρισε πίσω στην ακτή και βγήκε μέχρι έξω στην παραλία. Στη πλάτη του κουβαλούσε το νεκρό του φίλο. 

Συγκινημένοι από την ιστορία των δύο φίλων, οι ντόπιοι έθαψαν το σώμα του νεκρού δελφινιού δίπλα στο αγόρι.

Το δελφίνι, εκτός από τους μύθους και τις ιστορίες των λόγιων της εποχής, ήταν ένα από τα βασικά θέματα διακόσμησης των σπιτιών και των νομισμάτων. Από τις τοιχογραφίες στα ανάκτορα της ΚΝΩΣΟΥ, στο μέγαρο της βασίλισσας, υποθέτουμε ότι είχε θέση στη κρητική μυθολογία, στον ΜΙΝΩΙΚΟ πολιτισμό.

Αλλά και στα νομίσματα, όπως ήδη γνωρίσαμε, χρησιμοποιούνται ως στόλισμα και σύμβολο. Στις ΣΥΡΑΚΟΥΣΕΣ το 405 π.χ.χ. βρέθηκε ένα ασημένιο νόμισμα με το πρόσωπο της νύμφης ΑΡΕΘΟΥΣΑ πλαισιωμένο από δελφίνια.

πηγή-archaia-ellada