Μουσική και ιατρική. Eφαρμογές μουσικοθεραπείας στην ιατρική

Θανάσης Δρίτσας MD, FESC
Καρδιολόγος, Ωνάσειο ΚΚ
Συνθέτης,
Fellow International Society of Music in Medicine (ISMM)

  

Ορισμοί και ιστορική ανασκόπηση

Η θεραπευτική δράση της μουσικής έχει τις ρίζες της στην αρχαία ελληνική παράδοση, αλλά και σε παραδόσεις άλλων μεγάλων λαών της ευρύτερης ανατολής. Πρώτοι οι Πυθαγόρειοι εξέτασαν την σχέση μουσικών ήχων και αριθμών και διαπίστωσαν ότι οι αριθμοί που διέπουν την αρμονία ενός διατεταγμένου υλικού κόσμου, παίζουν τον ίδιο ρόλο και στην τέχνη της μουσικής. Είναι ενδιαφέρον ότι οι ίδιοι μαθηματικοί λόγοι που διέπουν τα βασικά (πυθαγόρεια) μουσικά διαστήματα, τα οποία προέρχονται από την αρμονική διαίρεση του μονόχορδου (1:2-διάστημα ογδόης, 2:3-διάστημα πέμπτης, 3:4-διάστημα τετάρτης), διέπουν και τις σωματομετρικές αναλογίες του ανθρώπινου σώματος, αλλά και άλλων φυσικών κατασκευών, όπως π.χ. ο κοχλίας, τα φύλλα των δένδρων, τα φτερά της πεταλούδας και πλείστες άλλες φυσικές δομές. Υπάρχουν μαρτυρίες ότι η σχολή των Πυθαγορείων χρησιμοποιούσε μουσικούς ήχους για θεραπεία ασθενών, με βάση την άποψη, ότι η αρμονία της μουσικής, μπορεί να αποκαταστήσει την διαταραγμένη ψυχοσωματική ισορροπία του ασθενούς. Οι Πυθαγόρειοι αλλά και οι Πλάτων, Αριστοτέλης και Ιπποκράτης, πίστευαν στον θεραπευτικό ρόλο της μουσικής. Σε πολλά από τα κείμενα τους, αναφέρουν και προτείνουν διάφορους ήχους και μουσικές κλίμακες, ανάλογα με την ψυχική διάθεση την οποία θέλει κανείς να δημιουργήσει. Ακόμη και οι αρχαίοι ρυθμοί σχετίζονται άμεσα με το θυμικό και την σωματική κίνηση και θα μπορούσε να τούς διαιρέσει κανείς, αφ' ενός σε ρυθμούς χαλαρώτερους, οι οποίοι σχετίζονται συνήθως με την ήρεμη ανάγνωση κειμένων, ή την απαγγελία ποιητικών στίχων (π.χ. το γνωστό δακτυλικό εξάμετρο ή δάκτυλος) και αφ' ετέρου, σε ρυθμούς σχετιζόμενους με γρήγορες κινήσεις, συνήθως χορευτικές και περισσότερο διονυσιακού χαρακτήρα.

Η ιδιότητα της μουσικής να θεραπεύει, τονίζεται από τον Πλάτωνα σε πολλά έργα του (Τίμαιος, Πολιτεία, Νόμοι) και μάλιστα ο Πλάτων, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ο πρώτος επίσημος «συνταγογράφος» μουσικής στην αρχαιότητα, αφού προτείνει ως κατεξοχήν θεραπευτικό μουσικό τρόπο, τον Δώρειο τρόπο (μία αρχαία μουσική κλίμακα που οι μουσικολόγοι σήμερα πιστεύουν ότι αντιστοιχεί περίπου στον πρώτο ήχο της βυζαντινής μουσικής). Οι μύθοι λοιπόν και οι δοξασίες γύρω από τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής, εμφανίζονται πριν από χιλιάδες χρόνια και παρουσιάζουν κοινά στοιχεία σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς. 

Μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, οι επιστήμονες δεν είχαν συστηματικά παρατηρήσει και μελετήσει τις επιδράσεις της μουσικής σε παραμέτρους της λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος. Όμως, στις αρχές της δεκαετίας του ’50 στις ΗΠΑ, δημιουργείται μια σύνθετη επιστημονική ομάδα (American Music Therapy Association-ΑΜΤΑ), η οποία θα αποτελέσει και τον πρώτο επίσημο πυρήνα κλινικής εφαρμογής και έρευνας της μουσικοθεραπείας. Θα πρέπει εδώ να αναφέρει κανείς, οτι η δημιουργία του ΑΜΤΑ, βασίσθηκε σε μία απλή κλινική παρατήρηση, που έδειχνε ότι  σε νοσοκομεία των ΗΠΑ, στα οποία νοσηλεύονταν τραυματίες βετεράνοι του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ανάρρωση ασθενών σε θαλάμους που υπήρχε ζωντανή μουσική, ήταν ταχύτερη σε σχέση με θαλάμους χωρίς μουσική. Η μουσικοθεραπεία είτε με την μορφή της ενεργού μουσικοθεραπείας (active music therapy), είτε με την απλούστερη μορφή της ακρόασης μουσικής (receptive music therapy and/or music medicine), απαιτεί ειδική και μακροχρόνια εκπαίδευση. Οι διαφορές της ενεργού μουσικοθεραπείας (music therapy) και της μουσικής ακρόασης ή μουσικής φάρμακο (music medicine), φαίνονται στον παρακάτω πίνακα-1 (με βάση τις οδηγίες της American Music Therapy Association, AMTA 1999).

Πίνακας-1. Χαρακτηριστικά δύο ειδών μουσικοθεραπείας

	Music Therapy	Music Medicine
Μουσική	ναί	ναί
Προ-επιλογή μουσικής	όχι	ναί
Σχέση θεραπευτή-ασθενή	ναί	όχι
Παρουσία θεραπευτή	ναί	όχι
Ακρόαση μουσικής	ναί	ναί
Αυτοσχεδιασμός	ναί	όχι
Σύνθεση	ναί	όχι
Ενεργή δραστηριότης	ναί	όχι
Art therapy*	ναί	όχι

Music therapy = ενεργός ή βιωματική μουσικοθεραπεία, η μουσική ψυχοθεραπεία που κυρίως απαιτεί την παρουσία ειδικευμένου μουσικοθεραπευτή 

Music medicine = μουσικοθεραπεία ως ακρόαση μουσικής, δηλ. μουσική ως φάρμακο

*art therapy = στην ενεργό μουσικοθεραπεία, πολλές φορές χρησιμοποιούνται και άλλες θεραπευτικές τεχνικές των δημιουργικών τεχνών.

Αρχικά στράφηκαν στην μουσικοθεραπεία, επιστήμονες από τον μη-ιατρικό χώρο, όπως ψυχολόγοι, μουσικοπαιδαγωγοί, μουσικοί και νοσηλευτές που διέθεταν απαραίτητα προχωρημένες γνώσεις μουσικής και είχαν ως κύριο αντικείμενο παιδιά η ενήλικες με ειδικές ανάγκες. Όμως, την τελευταία δεκαετία, με την πρόοδο της απεικονιστικής τεχνολογίας (fMRI, PET scan), έχει γίνει δυνατή η εξονυχιστική μελέτη των επιδράσεων της μουσικής στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Τα συμπεράσματα της έρευνας αυτής έχουν κινητοποιήσει αισθητά πολλούς κλινικούς γιατρούς σε διάφορες ειδικότητες, πού χρησιμοποιούν τη μουσική ως φάρμακο για την αντιμετώπιση του πόνου, του stress, της κατάθλιψης, αλλά και σαν μέσο ενίσχυσης του ανοσοβιολογικού συστήματος σε πολλές κατηγορίες ασθενών. Στον παρακάτω πίνακα-2 φαίνονται οι ιατρικές ειδικότητες, στις οποίες επίσημα εφαρμόζεται η μουσικοθεραπεία, ως συμπληρωματική μορφή θεραπευτικής αγωγής (complementary treatment) και στον πίνακα-3, φαίνονται οι κυριότεροι στόχοι και εφαρμογές της μουσικοθεραπείας.

 Πίνακας-2. Ιατρικές ειδικότητες που εφαρμόζουν την μουσικοθεραπεία

Νεογνολογία	Παιδιατρική	Αποκατάσταση
Γενική ιατρική	Ραδιοθεραπεία	Πνευμονολογία
Χειρουργική	Αναισθησιολογία	Κλινικές πόνου
Εντατική Θεραπεία	Καρδιολογία	Μαιευτική
Γυναικολογία	Οδοντιατρική	Ογκολογία
Ενδοκρινολογία	Προληπτική ιατρική

βλ. Music therapy & medicine, Theoretical and Clinical Applications, ed. Cheryl Dileo, American Music Therapy Association, 1999. 

  

Πίνακας-3. Στόχοι και εφαρμογές μουσικοθεραπείας στην ιατρική

Αντιμετώπιση πόνου

Αντιμετώπιση ψυχοσωματικού stress

Τοκετός

Μονάδες νεογνών & προώρων βρεφών

Μετεγχειριτική ανάρρωση

Ανακουφιστική θεραπεία καρκινοπαθών

Μονάδες εντατικής θεραπείας καρδιοπαθών

Αντιμετώπιση καταθλιπτικών ασθενών

Βελτίωση επικοινωνίας ψυχιατρικών ασθενών

Αύξηση αισιόδοξης στάσης και θετικής σκέψης

Ενίσχυση ανοσοβιολογικού συστήματος

 ΠΗΓΗ:

http://medlabgr.blogspot.gr/2012/12/e.html