πηγή
Ο Στέφανος Τραχανάς είναι μέλος του επιστημονικού προσωπικού του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (Ι.Τ.Ε.) και Διευθυντής των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης (Π.Ε.Κ.) από την ίδρυσή τους, 27 χρόνια πριν.
Διδάσκει πτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και είναι συγγραφέας επιστημονικών βιβλίων. Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Θεωρητική Φυσική στον «Δημόκριτο», και κέρδισε υποτροφία στο Harvard για να συγγράψει το διδακτορικό του στο τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου.
Η πανεπιστημιακή του πορεία πήρε μια ανορθόδοξη τροπή όταν μετά από δυόμισι χρόνια εγκατέλειψε τις σπουδές του στο Harvard για να αφοσιωθεί στη συγγραφή του πρώτου βιβλίου του για την Κβαντομηχανική, που σήμερα είναι κλασικό.
Το έργο του Στ. Τραχανά, παρουσίασε ο Καθηγητής Μαθηματικών του Ε.Κ.Π.Α. και μέλος της Επιτροπής Βραβείου κ. Βασίλειος Δουγαλής, ενώ ο ίδιος ο βραβευόμενος γοήτευσε με την ομιλία του σε μία αίθουσα κατάμεστη από φοιτητές, πανεπιστημιακούς και φίλους του έργου του. Πραγματεύτηκε τους τρόπους με τους οποίους οι θετικές επιστήμες σήμερα «διεκδικούν» το αλάθητο, και ισχυρίζονται ότι είναι ικανές να επιλύσουν όλα τα προβλήματα της ανθρώπινης κοινότητας, ενώ διερωτήθηκε για την ορθότητα αυτής της άποψης.
Σε παλιότερη συνέντευξή του είχε επίσης αναφερθεί στο πώς η επιστήμη μας διδάσκει την ανάγκη να είμαστε διαρκώς ανοικτοί στο ενδεχόμενο να έχουμε κάνει λάθος.
Το ίδιο το ήθος της επιστήμης για τον κ. Τραχανά, είναι το ότι «δίνει προτεραιότητα στα γεγονότα, έναντι των γνωμών και των πεποιθήσεών μας», το ότι «δεν υπάρχουν αλήθειες που εξαιρούνται από την υποχρέωση να υποβάλλονται σε εμπειρικό έλεγχο». Έτσι μπορεί να αποτελέσει «το πιο αποτελεσματικό αντίδοτο στο φανατισμό και τη μισαλλοδοξία».
Βασιζόμενος στην αρχή της αβεβαιότητας, μίλησε για το τυχαίο και το παράδοξο στην επιστήμη, και παρουσίασε, ανάμεσα στα άλλα, αυτά που ξέρουμε για τα άτομα: «Όσο μικρότερη είναι η φυλακή του τόσο «ζωηρότερο» γίνεται το σωμα- τίδιο. Όσο περισσότερο το «στριμώχνουμε» τόσο περισσότερο «αντιδρά»• τόσο περισσότερο «αγριεύει». Η αρχή της αβεβαιότητας οπλίζει δηλαδή τα σωματίδια του μικρόκοσμου με μια ακατανίκητη ικανότητα –και υποχρέωση– να αντιστέκονται στη φυλάκιση».
«Όσο κι αν μας σοκάρει, τα άτομα, όπως και η μακροσκοπική πυκνή ύλη, είναι τελείως κούφια. Τα σωματίδια που την αποτελούν, τα ηλεκτρόνια και οι πυρήνες, έχουν πρακτικά μηδενικό όγκο. Ας μην το πάρουμε κατάκαρδα, αλλά έτσι ακριβώς είναι: Είμαστε κατά 99,99999....% άδειοι! Κενός χώρος. Και μας κάνει να φαινόμαστε «γεμάτοι» και να είμαστε ασυμπίεστοι η αρχή της αβεβαιότητας.
Που δεν αφήνει τα σωματίδια που μας αποτελούν – παρ’ ό,τι έλκονται – να «στριμωχτούν» το ένα δίπλα στο άλλο. Αν το μόνο που είχε σημασία ήταν ο πραγματικός όγκος αυτών των σωματιδίων – και δεν υπήρχαν οι ηλεκτρικές δυνάμεις ανάμεσά τους – τότε θα περνάγαμε ο ένας μέσα από τον άλλο κυριολεκτικά σαν φαντάσματα!»
Αυτό το παράδοξο, που σημαίνει ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε τι να περιμένουμε, που σημαίνει εν τέλει ότι δεν μπορούμε, ακόμα και όταν είμαστε επιστήμονες, να προβλέπουμε το μέλλον, επιβάλλει μια αναγκαία σεμνότητα απέναντι σε έναν «λανθάνοντα ολοκληρωτισμό» όπως είπε, που συχνά επιδεικνύουν οι θετικές επιστήμες σήμερα. Και κατέληξε: «Θέλησα να υπογραμμίσω το πόσο «μικρή» είναι η επιστήμη όταν καλείται – ή επιστρατεύεται – να προσφέρει απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεν είναι αυτή η αποστολή της.
Για τα ερωτήματα αυτά –τα εσαεί αναπάντητα – ο φιλόσοφος λόγος και η μεγάλη τέχνη θα συνεχίσουν να είναι η μόνη κιβωτός μας. Το φάντασμα μέσα μας είναι σίγουρα υπεύθυνο για πολλά πράγματα, μεταξύ αυτών και για το «θαύμα» της υλικής μας ύπαρξης. Δεν είναι όμως αυτό που «αποφασίζει» για μας «παίζοντας ζάρια» στο υπόγειο.
Ας το πάρουμε απόφαση:
Ουδείς φυσικός νόμος θα μας απαλλάξει ποτέ από το «ευλογημένο» βάρος της ελευθερίας μας. Της ελευθερίας να κάνουμε επιλογές και να είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτές».
Ηράκλειο, 9 Ιουνίου 2014
Αγαπητοί φίλοι και συνεργάτες των ΠΕΚ, Με αφορμή την πρόσφατη έκδοση ενός βιβλίου μου γενικού ενδιαφέροντος, δημοσιεύτηκαν δύο συνεντεύξεις μου σε Αθηναϊκές εφημερίδες, πολύ προσεγμένες και ακριβείς κατά τα άλλα, πλην του ότι αναφέρομαι ως καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης χωρίς, βεβαίως, να έχω αυτόν τον τίτλο όπως πολλοί από εσάς γνωρίζετε.
Το γεγονός όμως ότι διδάσκω επί τριάντα χρόνια στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης (αμισθί, οφείλω να προσθέσω) και τα βιβλία μου της Κβαντομηχανικής (και όχι μόνο) χρησιμοποιούνται επί δεκαετίες ως τα βασικά διδακτικά εγχειρίδια στις σχολές θετικών επιστημών και τα πολυτεχνεία της χώρας έχει τόσο πολύ εδραιώσει την (αυτονόητη για πολλούς) συνεπαγωγή ότι είμαι καθηγητής στο Φυσικό Κρήτης ώστε κάθε προσπάθεια εκ μέρους μου να αρνηθώ έναν τίτλο που δεν μου ανήκει αποδεικνύεται όλο και πιο μάταιη.
Δεν αρκούν ούτε τα δημοσιευμένα και εύκολα προσβάσιμα βιογραφικά μου -στην ιστοσελίδα μου και αλλού- ούτε οι σχετικές επισημάνσεις μου στους δημοσιογράφους όταν μου ζητείται κάποια συνεργασία, ούτε βέβαια και οι εκ των υστέρων επανορθώσεις όταν συμβαίνουν τα «αναπότρεπτα» -έτσι καταλαβαίνω- ατυχήματα, αφού την τελική διαμόρφωση μιας συνέντευξης δεν την κάνει πάντα ο άνθρωπος που την πήρε.
Παρ' όλα αυτά, η ευθύνη για τις λάθος αναφορές στην ιδιότητά μου είναι, σε τελευταία ανάλυση, δική μου. Γνωρίζοντας τα παραπάνω όφειλα να είμαι πολύ περισσότερο «άγρυπνος» στο συγκεκριμένο θέμα, ώστε να μην βρίσκομαι σήμερα στην δυσάρεστη -αλλά επιβαλλόμενη- θέση να ζητήσω συγγνώμη απ' όλους όσους κατέχετε τον ακαδημαϊκό τίτλο που εγώ δεν κατέχω, αλλά και τους πολίτες που παρακολουθούν τη δουλειά μας στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και δικαιούνται να περιμένουν από εμάς (και από εμένα προσωπικά) μια αυστηρή προσήλωση στην ακρίβεια όχι μόνο εκείνων που λέμε εμείς για τον εαυτό μας αλλά και εκείνων που λέγονται για εμάς με έμμεση δική μας ευθύνη.
Ως μόνη -αλλά ανεπαρκή- υπεράσπισή μου, σας παραθέτω τους συνδέσμους με το βιογραφικό μου σημείωμα τόσο στις ΠΕΚ (εδώ) όσο και στο Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης (εδώ). Και ελπίζω να είναι φανερό από 'κεί πώς αντιλαμβάνομαι εγώ τον εαυτό μου και την ιδιαίτερη θέση μου μέσα στο ακαδημαϊκό σύστημα της χώρας. Διερωτώμαι όμως μερικές φορές αν σε μια συντηρητική κοινωνία (όπως πιστεύω ότι είναι η δική μας) μπορούν να γίνουν εύκολα δεκτές οι παρεκκλίνουσες διαδρομές.
Παρ' όλα αυτά, η ευθύνη για τις λάθος αναφορές στην ιδιότητά μου είναι, σε τελευταία ανάλυση, δική μου. Γνωρίζοντας τα παραπάνω όφειλα να είμαι πολύ περισσότερο «άγρυπνος» στο συγκεκριμένο θέμα, ώστε να μην βρίσκομαι σήμερα στην δυσάρεστη -αλλά επιβαλλόμενη- θέση να ζητήσω συγγνώμη απ' όλους όσους κατέχετε τον ακαδημαϊκό τίτλο που εγώ δεν κατέχω, αλλά και τους πολίτες που παρακολουθούν τη δουλειά μας στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και δικαιούνται να περιμένουν από εμάς (και από εμένα προσωπικά) μια αυστηρή προσήλωση στην ακρίβεια όχι μόνο εκείνων που λέμε εμείς για τον εαυτό μας αλλά και εκείνων που λέγονται για εμάς με έμμεση δική μας ευθύνη.
Ως μόνη -αλλά ανεπαρκή- υπεράσπισή μου, σας παραθέτω τους συνδέσμους με το βιογραφικό μου σημείωμα τόσο στις ΠΕΚ (εδώ) όσο και στο Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης (εδώ). Και ελπίζω να είναι φανερό από 'κεί πώς αντιλαμβάνομαι εγώ τον εαυτό μου και την ιδιαίτερη θέση μου μέσα στο ακαδημαϊκό σύστημα της χώρας. Διερωτώμαι όμως μερικές φορές αν σε μια συντηρητική κοινωνία (όπως πιστεύω ότι είναι η δική μας) μπορούν να γίνουν εύκολα δεκτές οι παρεκκλίνουσες διαδρομές.
Επαναλαμβάνω παρ' όλα αυτά ότι η βασική ευθύνη για τις λανθασμένες αναφορές στο όνομά μου ανήκει σ' εμένα, όπως σ' εμένα ανήκει και η υποχρέωση να διασφαλίσω ότι δεν θα ξανασυμβεί.
Με εκτίμηση
(και ευχές για το καλοκαίρι)
Στέφανος Τραχανάς
Σπάνιο ύφος, ήθος και τιμιότητα,
απο έναν ΚΑΤ΄ ΕΞΟΧΗΝ ΑΛΗΘΙΝΟ ΚΑΙ ΣΟΦΟ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟ,
όμορφο, φωτοφόρο παράδειγμα και πρότυπο μιμήσεως.
Εύγε δάσκαλε, εκ μέσης καρδίας, πολύ σ' ευχαριστούμε!
Δρ. Δ. Περδετζόγλου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου