Δούλεψε ο Σωκράτης, για να χτιστεί ο Παρθενώνας;

Ετοιμάζεται αύριο να σβήσει τα κεράκια στην τούρτα των τέταρτων γενεθλίων του. Αν και περισσότεροι από πέντε εκατομμύρια επισκέπτες έχουν περάσει το κατώφλι του έως τώρα, είναι πολλά τα μυστικά που κρύβει και μια νέα έκδοση τα φωτίζει. 

Δούλεψε ο Σωκράτης για να χτιστεί ο Παρθενώνας; 

Έκοψαν πράγματι οι Αθηναίοι τα φτερά της Νίκης, για να μείνει για πάντα στην πόλη τους; 

Πόσες χιλιάδες κεραμίδια είχε ο Παρθενώνας; 

Και για ποιο λόγο ο σπουδαιότερος ναός της Αθηνάς δεν είχε βωμό;

Μπορεί να μην είστε από εκείνους που δεν έχουν ανέβει ποτέ στον Ιερό Βράχο. Ίσως να έχετε επισκεφθεί το Μουσείο Ακρόπολης, αλλά να δυσκολεύεστε να απαντήσετε σε αυτές τις ερωτήσεις. Το σημαντικότερο και διασημότερο μνημείο της κλασικής αρχαιότητας δεν είναι μόνο το «κορυφαίο επίτευγμα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, το χαρακτηριστικότερο έργο του χρυσού αιώνα του Περικλή και ένα από τα τελειότερα δημιουργήματα του ανθρώπινου πολιτισμού», όπως γράφουν τα σχολικά βιβλία.

Διότι τα βιβλία εστιάζουν σε διάσημους αρχιτέκτονες και ημερομηνίες, σε ρυθμούς και λεπτομέρειες, όχι όμως στους αφανείς ήρωες που δούλεψαν ώστε να στηθεί ο περίλαμπρος Παρθενώνας. 

Περίπου 500-600 εργατοτεχνίτες προετοίμασαν και μετέφεραν το μάρμαρο από την Πεντέλη. Γύρω στους 150 λιθοξόους έκαναν την τελική επεξεργασία για να φτιαχτούν τα 9.000 μαρμάρινα κεραμίδια και τα 16.500 μαρμάρινα μέλη – δεν αποκλείεται να δούλεψε και ο ίδιος ο Σωκράτης, καθώς νεαρός είχε ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα του, λιθοξόος – και 50 γλύπτες.

Και το αποτέλεσμα; «Σε χρόνο-ρεκόρ για την εποχή έπρεπε να φτιάξουν ένα μνημείο που θα λειτουργούσε ως μέσο προβολής της εθνικής ιδεολογίας, δουλειά την οποία σήμερα το σύστημα κάνει μέσω των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης», λέει ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Πάνος Βαλαβάνης, ο οποίος συνέγραψε ένα βιβλίο που ισορροπεί ανάμεσα στη λογική του εγχειριδίου και του εναλλακτικού οδηγού του Μουσείου Ακρόπολης (επίσημος οδηγός δεν έχει ακόμη εκδοθεί), με στόχο να αποκαλύψει στο ευρύ κοινό όσα δεν γνωρίζει για τα μνημεία της Ακρόπολης, υπό τον τίτλο «Η Ακρόπολη μέσα από το Μουσείο της» (εκδ. Καπόν).

Τι θέλησαν λοιπόν οι Αθηναίοι μέσω του Παρθενώνα που στέγαζε το εντυπωσιακό χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς, της οποίας μόνο τα ρούχα από χρυσό ζύγιζαν 1.150 κιλά; «Ο Παρθενώνας στέλνει σαφέστατα πολιτικά μηνύματα», λέει ο κ. Βαλαβάνης. «Πρώτον, θέλει να καταδείξει ότι η Αθήνα ήταν η αγαπημένη πόλη των θεών· δεύτερον, επιδιώκει να τεκμηριώσει την αυτοχθονία των Αθηναίων και, τρίτον, να εξάρει τον ρόλο τους στους αγώνες εναντίον μυθικών και ιστορικών εχθρών, με στόχο να δικαιώσει την πανελλήνια ηγεμονία τους».

Και για να στείλει με επιτυχία το πολιτικό της μήνυμα η Αθήνα δεν αρκέστηκε στο να χτίσει έναν από τους μεγαλύτερους σε μέγεθος κλασικούς ναούς, ο οποίος ξεχώριζε, εκτός των άλλων, για τις αρχιτεκτονικές του πρωτιές καθώς για πρώτη φορά στην ιστορία της αρχιτεκτονικής προστέθηκε μια ιωνική ζωφόρος στο εσωτερικό ενός δωρικού ναού και για πρώτη φορά διακοσμούνται και οι 92 μετόπες με ανάγλυφα. 

Επέλεξε, επίσης, να απεικονίσει τους θεούς του Ολύμπου να γεννιούνται στην Αθήνα (στο ανατολικό αέτωμα έχουμε τη γέννηση της Αθηνάς), να συγκρούονται για χάρη της (διαμάχη Ποσειδώνα – Αθηνάς στο δυτικό αέτωμα), να παρακολουθούν τη μεγαλύτερη γιορτή της πόλης στη λαμπρότερη εμφάνισή τους σε όλη την αρχαία τέχνη (στην ανατολική πλευρά της ζωφόρου) και μάλιστα στο πλευρό των θνητών.

Τελικά, έφτιαξε έναν σπουδαίο ναό χωρίς δικό του βωμό και χωρίς ιερέα, γεγονός που έχει οδηγήσει πολλούς να υποστηρίζουν ότι ο Παρθενώνας δεν υπήρξε λειτουργικός ναός, αλλά ένα ανάθημα των Αθηναίων προς τη θεά μέσω του οποίου στόχευαν να αναδείξουν το μεγαλείο της πόλης τους.

Στην Ακρόπολη και στο Μουσείο της, όμως, δεν υπάρχει μόνο ο Παρθενώνας. Και μπορεί ο ολομαρμάρινος ναός της Παλλάδας να είναι ο πιο διάσημος στον Ιερό Βράχο, αλλά δεν είναι και ο πιο σημαντικός. Τον ρόλο αυτόν τον έχει το αινιγματικό για πολλούς Ερέχθειο, το κτίριο που είναι περισσότερο γνωστό για τις Καρυάτιδές του, και όχι επειδή εκεί φυλασσόταν το ξόανο (ξύλινο άγαλμα) της Αθηνάς. Για να κατασκευαστεί λοιπόν ο ναός όπου χωρούσε η ελιά την οποία χάρισε η Αθηνά στην πόλη, το σημάδι της τρίαινας του Ποσειδώνα όταν χτύπησε τη γη και ανέβλυσε αλμυρό νερό – το δικό του δώρο για να κατακτήσει την πόλη -, δούλεψαν 110 άτομα.

Και μπορεί μέσα από αυτό το κτίριο οι Αθηναίοι να έστελναν ένα ακόμη πολιτικό μήνυμα προς τους αντιπάλους τους, τους Σπαρτιάτες, καθώς αποτελούσε και τόπο λατρείας ντόπιων παλαιών βασιλιάδων, γεγονός που αποδείκνυε ότι ήταν αυτόχθονες – κάτι για το οποίο καμάρωναν ιδιαιτέρως -, όμως για την ανέγερσή του οι Αθηναίοι που εργάστηκαν ήταν μόλις το 30% του συνόλου του προσωπικού, όπως αποδεικνύουν οι οικοδομικές επιγραφές. Το 50% ήταν μέτοικοι και το 20% δούλοι.

Και η Αθηνά Νίκη; Ο κομψός ναός που βλέπουμε καθώς ανεβαίνουμε, δεξιά, στην Ακρόπολη; Γιατί είναι γνωστός ως Ναός της Απτέρου Νίκης; «Η Αθηνά Νίκη είναι μία από τις υποστάσεις με τις οποίες λατρευόταν η Αθηνά στον Ιερό Βράχο», εξηγεί ο Πάνος Βαλαβάνης. 

«Ήταν αυτή που συμπαραστεκόταν στους Αθηναίους κατά τους πολέμους, η νικηφόρος θεά, αυτή που χάριζε πολεμικές νίκες. Η ονομασία του ναού ως Απτέρου Νίκης είναι και αυτή αρχαία, αλλά οφείλεται σε παρεξήγηση του γεγονότος ότι το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς δεν είχε φτερά. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, οπότε κυριάρχησε η ονομασία του ως Ναού της Νίκης, η απουσία φτερών στο άγαλμα ερμηνεύθηκε ως αφαίρεσή τους από τους Αθηναίους για να μη φύγει ποτέ η Νίκη από την πόλη τους».

[Πηγή Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα]

πηγή-maiandros