Οι Λύσεις της Φιλοσοφίας στην Καθημερινότητα

Ο σύγχρονος άνθρωπος ζει σ’ έναν κόσμο ιδιαίτερα πιεστικό. Οι ρυθμοί ζωής ειδικά στις μεγαλουπόλεις είναι ιλιγγιώδεις, τα περιβάλλοντα - εργασιακό, κοινωνικό, ακόμη και οικογενειακό-ανταγωνιστικά, η βία, οι εθνικισμοί και η μισαλλοδοξία αναβιώνουν, η κοινωνία στηρίζεται σε θεσμούς που παραπαίουν ή δεν λειτουργούν, το φυσικό περιβάλλον εκπέμπει σήματα συναγερμού και η επιβίωση γίνεται όλο και πιο δύσκολη. 

Η καθημερινή ζωή χάνει την ομορφιά και τη γοητεία της και κυριαρχούν το άγχος, η μοναξιά, η ρουτίνα, η σκληρότητα, η αδικία και το τοπίο που ξετυλίγεται μπροστά μας μοιάζει ιδιαίτερα ζοφερό. 

Σ’ έναν τέτοιο κόσμο είναι ίσως δύσκολο να μιλήσουμε για φιλοσοφία. Υπάρχει όμως μια αλήθεια που δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι στον κόσμο της ύλης δεν υπάρχει απολυτότητα αλλά πολλαπλότητα, οπότε υπάρχουν τουλάχιστον δυο διαφορετικοί τρόποι για να αντιληφθούμε και να ζήσουμε την καθημερινότητά μας, ένας ζοφερός και ένας φωτεινός.

Κάνοντας ένα ταξίδι στο χρόνο βρίσκουμε στην Πολιτεία του Πλάτωνα ένα μύθο, το «μύθο της σπηλιάς» που αναφέρεται σε αυτούς τους 2 διαφορετικούς τρόπους αντίληψης και βίωσης της ζωής. 

Μας μιλά για μια σπηλιά, μια μικρογραφία του κόσμου μας, που μέσα σ’ αυτήν υπάρχουν 3 κατηγορίες ανθρώπων. Οι περισσότεροι λέγονται δεσμώτες και βρίσκονται αλυσοδεμένοι, και δεμένοι χειροπόδαρα με τέτοιο τρόπο που να μην μπορούν να δουν τίποτα πέρα από μια οθόνη που βρίσκεται μπροστά τους. Στην οθόνη προβάλλονται οι σκιές κάποιων αντικειμένων που μεταφέρονται από το δεύτερο είδος, τα «αφεντικά της σπηλιάς» και που οι δεσμώτες θεωρούν αληθινά. 

Από καιρού εις καιρόν κάποιοι δεσμώτες καταλαβαίνουν πως αυτό που ζουν δεν είναι η πραγματικότητα και τολμούν να λύσουν τα δεσμά τους και να ξεκινήσουν την έξοδο από τη σπηλιά, την έξοδο προς το φως. Αυτή είναι η τρίτη κατηγορία ανθρώπων, οι φιλόσοφοι. 

Δεν αρκούνται στο σκοτάδι, στη μίζερη καθημερινότητα, αλλά αναζητούν το φως, αναλαμβάνουν την ευθύνη της ζωής τους και τολμούν να την αλλάξουν. Είναι αυτοί που παρότι έχουν βγει από τη σπηλιά επιστρέφουν από αγάπη προς τους υπόλοιπους, για να τους δείξουν τον τρόπο να κάνουν τη ζωή τους φωτεινή και δημιουργούν πραγματικό πολιτισμό.

Στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουμε δείγματα από υψηλούς πολιτισμούς, όπως ο Αιγυπτιακός, ο Ελληνικός, ο Ινδικός, οι Προκολομβιανοί πολιτισμοί της Αμερικής, αλλά και από πολλούς Μεσαίωνες. Ψάχνοντας κοινά στοιχεία στους μεγάλους πολιτισμούς συμπεραίνουμε ότι κάθε πολιτισμός μπορεί να παρασταθεί ως μια πυραμίδα, με πλευρές την Πολιτική, τη Θρησκεία, την Επιστήμη και την Τέχνη και με βάση την Παράδοση ή Φιλοσοφία.

Κάθε πολιτισμός πρέπει να μπορεί να εναρμονίζει τις αντιφάσεις και τα διδάγματα του παρελθόντος και να καλλιεργεί τις θεμελιώδεις πνευματικές αξίες. Στο σημείο αυτό έρχεται η φιλοσοφία, η παράδοση, αυτή που μπορεί να μας διδάξει το «πώς» και το «γιατί» των ανόδων και των καθόδων των πολιτισμών, ώστε να μπορούμε να ξαναδημιουργήσουμε τα θετικά και να αποφύγουμε τα λάθη.

Η ρίζα της φιλοσοφίας ανάγεται στον αρχαιότατο παγκόσμιο θεσμό των μυστηρίων. Από εκεί πήγασαν οι αλήθειες που στη συνέχεια εξηγήθηκαν και προσαρμόστηκαν στις διαφορετικές ιστορικές στιγμές από φιλοσοφικά συστήματα σε Ανατολή και Δύση και δομούν μια νέα αντίληψη για το σύμπαν, τον άνθρωπο και την κοινωνία, εκφράζοντας αυτό που ο Πλάτωνας ονόμασε Αρχέτυπα.

Καθεμιά από τις πλευρές της πυραμίδας του πολιτισμού σχετίζεται και εκφράζει ένα νοητικό αρχέτυπο, ένα ιδεώδες, καθώς, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και το αιγυπτιακό κείμενο Κυμβάλειο, «Το σύμπαν είναι νοητικό».

Όταν ένας πολιτισμός στηρίζεται σε ένα Ιδεώδες, που ως πνευματικό ον, μπορεί να δράσει σε όλα τα επίπεδα και να μεταλλάξει αυτούς που το ακολουθούν, τότε η φιλοσοφία μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη και η καθημερινή ζωή να γίνει άκρως ενδιαφέρουσα.

Για να γίνει αυτό χρειάζεται να αλλάξουμε κάποιες αντιλήψεις που έχουμε για τον κόσμο και τον άνθρωπο. Το Σύμπαν που μας περιβάλλει δεν είναι ένα καλοκουρδισμένο ρολόι που λειτουργεί με φυσικούς νόμους αλλά ένα ζωντανό ον, που όπως όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, με μόνη εξαίρεση το μέγεθος, γεννιέται, αναπτύσσεται και πεθαίνει. 

Υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να υπάρχουν παράλληλα σύμπαντα σε άλλες διαστάσεις, σε παράλληλους κόσμους, όπως ανέφερε ο Ιταλός αναγεννησιακός φιλόσοφος Τζορντάνο Μπρούνο, στα οποία πιθανά υπάρχουν άλλες μορφές ζωής. 

Ο άνθρωπος δεν είναι απλά ένα υλικό ον που ζει για να παράγει και να διαιωνίζεται, αλλά κυρίως ένα πνευματικό ον, που μέσα από διαδοχικές ενσαρκώσεις στον κόσμο της ύλης συγκεντρώνει εμπειρίες και εξελίσσεται, όπως καθετί εκδηλωμένο στο σύμπαν. 

Δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος, αλλά μέρος του μυστηρίου που μας περιβάλλει. Και χρειάζεται να φροντίζει όχι μόνο τις υλικές ανάγκες του, που ούτως ή άλλως δεν καλύπτονται ποτέ, αλλά επίσης τις ψυχικές, τις νοητικές και τις πνευματικές. Χρειάζεται επίσης ισορροπία ανάμεσα στη λογική, το συναίσθημα και τη δημιουργική φαντασία για να εκφράσει την πληρότητα της ύπαρξής του και να ζήσει ως ολοκληρωμένο και επιβεβαιωμένο ον.

Η καθημερινή ζωή μπορεί να γίνει πιο απλή αν φροντίσουμε να την αναδιαμορφώσουμε. Στο χώρο της επιστήμης χρειάζεται μια επιστήμη συνδεδεμένη με την εσωτερική σοφία, στην οποία δεν θα έχει σημασία μόνο ο πειραματισμός αλλά και η φαντασία, που να ερευνά τους Νόμους της Φύσης και να προσφέρει τα συστήματα που εξασφαλίζουν μια πραγματική Οικολογία Πρέπει να είναι ανθρωπιστική, να υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι τα συμφέροντα, να ευεργετεί το σύνολο της ανθρωπότητας χωρίς προκαταλήψεις και να στοχεύει στη βελτίωση και την αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ζωής.

Στο χώρο του μυστικισμού χρειάζεται να αντιληφθούμε τον άνθρωπο ως μυστικιστικό ον (άνω + θρώσκω = "κοιτάζω προς τα επάνω"), νιώθω βιωματικά το θείο. Χρειάζεται να ξαναβρούμε αυτή την πνευματική σύνδεση με την έννοια του θείου, πέρα από τις διάφορες ονομασίες που κατά καιρούς του αποδίδονται γιατί αυτό είναι που ξεχωρίζει τον άνθρωπο απ' το ζώο, το οποίο κατά τ' άλλα αναπνέει, έχει συναισθήματα και σε κάποιες περιπτώσεις αρκετά οργανωμένη σκέψη.

Στο χώρο της τέχνης χρειαζόμαστε μια τέχνη που θα συλλέξει τα καλύτερα στοιχεία των κλασικών, συνδυάζοντάς τα με τα σύγχρονα. Χρειάζεται επίσης να είναι κατανοητή, να μπορεί να μιλά στον καθένα στη δική του γλώσσα, να εκφράζει την ομορφιά και να έχει ένα μεταφυσικό μήνυμα, ικανό να ανυψώσει τη συνείδηση και να εμπνεύσει τη ζωή μας.

Απέναντι στην παιδαγωγική χρειάζεται να αντιληφθούμε ότι η αληθινή παιδαγωγική διδάσκει τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να ξυπνήσουμε την ικανότητα που έχουμε να μαθαίνουμε. Ο Πλάτωνας έλεγε ότι η μάθηση είναι ανάμνηση και ο Αριστοτέλης ότι ξεκινά από την έκπληξη. Μπορούμε να προσθέσουμε ότι είναι η χαρά της ξύπνιας συνείδησης όταν αντιλαμβάνεται την πληθώρα δυνάμεων και δυνατοτήτων που διαθέτει. 

Για να μπορέσει όμως η συνείδηση να ξυπνήσει δεν πρέπει να στοχεύουμε μόνο στην εκπαίδευση του νου, αλλά ταυτόχρονα της καρδιάς και των χεριών, καλλιεργώντας χωρίς διακρίσεις τις λανθάνουσες ιδιότητες και ικανότητες κάθε ανθρώπου και στοχεύοντας στη μόρφωση και όχι στην απλή πληροφόρηση.

Μπροστά στη ζωή και το θάνατο πρέπει να αντιληφθούμε ότι είναι οι δυο πλευρές της μιας ζωής, οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο θάνατος έτσι όπως τον αντιλαμβανόμαστε δεν υπάρχει, είναι ένα φάντασμα που το δημιούργησαν τα «αφεντικά της σπηλιάς», του μύθου που παραθέτει ο Πλάτωνας στην πολιτεία, για να μας τρομάζουν. 

Η ζωή είναι μία με δυο όψεις, δυο πόλους, έναν στην ουράνια και ένα στη γήινη διάσταση. Στην πορεία μας ως όντα, γεννιόμαστε και πεθαίνουμε ξανά και ξανά, κινούμενοι ανάμεσα στις διαστάσεις, συλλέγοντας εμπειρίες. Και με αυτό τον τρόπο εξελισσόμαστε. Δεν πρέπει να φοβόμαστε το θάνατο, όπως ακριβώς δεν πρέπει να φοβόμαστε και τη ζωή. Το σημαντικό σε όλες τις διαστάσεις είναι το ύψος της συνείδησής μας και αυτό εξαρτάται από εμάς τους ίδιους.

Αναφορικά με το παρελθόν και το μέλλον χρειάζεται να αντιληφθούμε το παρελθόν μας, όχι ως ένα βάρος αλλά ως ένα βάθρο που θα μας βοηθήσει να χτίσουμε ένα καλύτερο μέλλον. Το παρελθόν μας είναι η ιστορία μας, οι εμπειρίες μας που είναι απαραίτητες για την εξέλιξή μας. 

Και να ζούμε το παρόν με τον τρόπο των Στωικών που συμβούλευαν: «Ζήσε κάθε μέρα σαν να ήταν η τελευταία σου», αντιμετωπίζοντας κάθε μέρα σαν μια πρόκληση, σαν μια ευκαιρία που πρέπει να αδράξουμε για να μάθουμε όλο και περισσότερα, να γίνουμε λίγο καλύτεροι. 

Εφαρμόζοντας τη φιλοσοφία στην πράξη διαμορφώνεται ένας νέος άνθρωπος. Είναι αυτός που γνωρίζει ότι το κλειδί της ζωής του και των μυστηρίων που τον περιβάλλουν βρίσκεται μέσα του. 

Ότι η βελτίωση της κοινωνίας ξεκινά από τη δική του βελτίωση, ότι κανένας δεν θα κάνει αυτό που αντιστοιχεί στη δική του ευθύνη, που δεν περιμένει θαύματα, αλλά πιστεύει στο μυστήριο και ξέρει να ζει κάθε στιγμή με όλες του τις δυνάμεις. 

Μιλάει περισσότερο με τα έργα παρά με τα λόγια, γιατί όλοι χρειαζόμαστε καλά παραδείγματα. Ξέρει να ζει και να ονειρεύεται. Είναι μια πηγή φωτός και μια ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον.

Βιβλιογραφία

Ευάγγελος Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία

Ευάγγελος Παπανούτσος, Το δίκαιο της πυγμής

Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος, Ο σύγχρονος άνθρωπος

Κόνραντ Λόρεντζ, Τα 8 θανάσιμα αμαρτήματα του πολιτισμού μας

Γιοστείν Γκάαρντνερ, Ο κόσμος της Σοφίας, Σπινόζα, Πρακτική Φιλοσοφία

Cossuta Frederic, Η φιλοσοφία και πώς να τη διαβάσουμε

Πλάτωνα, Πολιτεία, εκδ. Ζαχαρόπουλος

Φρίντιχ Νίτσε, Πέρα από το καλό και το κακό, εκδ. Κύκνος

Φρίντιχ Νίτσε, Γενεαλογία της Ηθικής, εκδ. Κύκνος

Umberto Eco, Πέντε Ηθικά κείμενα, εκδ. Κύκνος

Μαύρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν

Λάο Τσε, Τάο τε Κινγκ, εκδ. Σμίλη

Πυθαγόρας, Άπαντα 2, εκδ. Κάκτος

Κικέρων, Περί Φιλίας, εκδ. Ενάλιος

Εδουάρδος Συρέ, Μεγάλοι Μύστες, εκδ. Ιάμβλιχος

Tohn Bennett, Δάσκαλοι Σοφίας, εκδ. Αρχέτυπο

Λιζ Γκρίν, Τζουλιές Σάρμαν-Μπέρκ, Το μυθικό ταξίδι-ο μύθος οδηγός για τη ζωή, εκδ. Κέδρος

πηγή-nea-acropoli-athens.gr