Κάθε τόπος μέσα στις παραδόσεις του είχε και την πίστη, πότε βάσιμη, βασισμένη στην παρατήρηση και πότε αβάσιμη, σε κάποιες δοξασίες. Κάποιες από αυτές διακρίνονται από χιούμορ, κάποιες ίσως μας φοβίσουν, οι περισσότερες όμως μας δίνουν την εκδοχή των απλών ανθρώπων για την εξήγηση κάποιων φαινομένων, που έφτασε μέχρι τις μέρες μας.
Η απόσταση και η γοητεία των άστρων οδήγησε γρήγορα, τον άνθρωπο από τη φυσική παρατήρηση τους στη φαντασία και στις μεταφυσικές δοξασίες. Εκεί που ο λαός δεν μπορούσε να δώσει σαφείς εξηγήσεις και να μελετήσει από κοντά τα φαινόμενα, προχωρούσε στη μεταφυσική ερμηνεία τους, ιδιαίτερα με τον ανθρωπομορφισμό και την παμψυχία.
Έτσι τα ουράνια φαινόμενα και τα άστρα, όχι μόνο είναι προσωποποιημένα, αλλά και θεωρούνται πως επενεργούν στα ανθρώπινα πράγματα και τα παρακολουθούν σαν αδελφές ψυχές ή και θεϊκότερες δυνάμεις. Οι κινήσεις και οι εκδηλώσεις τους, οι μεταβολές κι οι εντατικές ώρες τους, κάτι σημαίνουν για τον άνθρωπο. Έτσι, από τις φυσικές προβλέψεις ο λαός προχώρησε στις μεταφυσικές προσδοκίες, κι από τη φυσική αστρονομία-μετεωρολογία στη μαγικό-μαντική αστρολογία.
Η αστρολογία συμπίπτει με τη μαντική, όταν προβλέπει, με την ειδική γνώση της επίδρασης και των περιοδικών κινήσεων των άστρων, τα μέλλοντα. Κλασικό παράδειγμα αστρολογίας, που ξεπερνά τα λεγόμενα της μετεωρολογίας, είναι η οδήγηση των τριών Μάγων στη Βηθλεέμ από το άστρο του Χριστού. Αλλά και στης μαγείας τους χώρους κινείται η αστρολογία όταν ζητεί να εκμεταλλευθεί ή να εκβιάσει τις πιστευόμενες επιδράσεις των άστρων για θαυματουργικούς σκοπούς.
Συνήθη λαογραφικά παραδείγματα αστρολογίας είναι οι δοξασίες για τις Δρίμες (πρώτες ημέρες του Μάρτη και του Αυγούστου) που είναι βλαβερές, ότι το καινούριο φεγγάρι μπορεί να φέρει τύχη, ότι η ζωή του κάθε ανθρώπου ρυθμίζεται από το ζώδιο που γεννήθηκε και ότι ο Κλήδονας στις 24 Ιουνίου πρέπει να μείνει τη νύχτα κάτω από τα’ άστρα, για να πάρει μαντική και τελεσματική δύναμη.
Στην αστρολογία υπάγονται και οι γνωστές «Σολομωνικές» (βιβλία με μαγικό-αστρολογικές οδηγίες, δοσμένες τάχα από τον Σολομώντα), π.χ. «Το μελάνι της Σελήνης γίνεται με το ζουμί της ελιάς και ορεοπάρπαρον (λιομπάρμπαρο) και κάμφουραν και αίμα λαγού Τρίψας και ενώσας αυτά ποιήσον μελάνιν, και γράφε εις την ώραν που κυριεύει η Σελήνη…» (Πολιτ., Λ. Σ, Γ’, 172).
Πολλές από τις προλήψεις και τις δοξασίες, έχουν να κάνουν με το ουράνιο στερέωμα και τα στοιχεία που το απαρτίζουν. Οι προλήψεις που είναι σχετικές με τα αστέρια είναι απόρροια των αρχαίων αστρολογικών αντιλήψεων ότι αυτά έχουν επίδραση στη ζωή των ανθρώπων ( τα μυθολογικά τους ονόματα, οι απαγορεύσεις και δεισιδαιμονίες για το μέτρημα ή το κοίταγμά τους, ακόμα και η επίδρασή τους σε αντικείμενα όπως τα σπάργανα, το κόσκινο κ.α., που επιτρέπεται να εκτεθούν στο φως του)). Η πίστη στη μαγική δύναμη των αστεριών αποδεικνύεται από την επίδραση που νομίζεται ότι έχουν στη στάμνα του κλήδονα, καθώς και από το γεγονός ότι τα επικαλούνται, ιδίως τους πλανήτες, οι μάγισσες στις μαγγανείες τους.
Κάθε άνθρωπος έχει στον ουρανό το δικό του αστέρι που απεικονίζει την τύχη του. Οι διάττοντες αστέρες, που είναι σαν να σβήνουν και να πέφτουν, πιστεύεται ότι ανήκουν σε ανθρώπους που πεθαίνουν. Σε μερικούς τόπους θεωρείται αναλογικά ότι αυτοί υποδηλώνουν την απόδραση κατάδικου από τη φυλακή. Σύμφωνα όμως με γενικότερη πρόληψη οι διάττοντες αστέρες, όπως και οι κομήτες προμηνύουν πόλεμο και γενικά αιματοχυσία.
Πολύ παλιά, οι άνθρωποι τρομοκρατούνταν από τους κομήτες. Πίστευαν ότι η ξαφνική εμφάνιση στον ουρανό ήταν σημάδι ότι κάτι φοβερό θα συμβεί, όπως ένας πόλεμος ή μια επιδημία. Γι’ αυτό σε παλιά σε σχέδια βλέπουμε τους κομήτες να έχουν σχήμα σπαθιού ή άλλου όπλου Το 1195 π.Χ. οι Τρώες θεώρησαν την εμφάνισή ενός κομήτη ως σημάδι για ότι η πόλη τους θα καταστρεφόταν. Το 44 π.Χ. η εμφάνιση στον ουρανό ενός κομήτη συνέπεσε με τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα.
Πάντως δεν ανησυχούσαν όλοι στο παρελθόν για τους κομήτες. Το 79 μ.Χ. ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Βεσπασιανός είπε ότι το «μαλλιαρό αστέρι» που φάνηκε στον ουρανό εκείνη τη χρονιά δεν σήμαινε θάνατο για εκείνον που ήταν φαλακρός, αλλά προβλήματα για τον εχθρό του, τον βασιλιά της Παρθίας, ο οποίος είχε μακριά μαλλιά!
Με βάση το φόβο της βλαπτικής επίδρασης των αστεριών εξηγείται και η κατά μεταφορά δημιουργημένη πρόληψη ότι εκείνος που μετράει τα αστέρια θα εμφανίσει εξανθήματα στα χέρια του.
Η αρχαία δοξασία για την προσωποποίηση του ήλιου διατηρείται και σήμερα. Ο ήλιος είναι ένας ωραίος νέος που τρέχει όλη μέρα χωρίς τροφή, και το βράδυ τρώει και πίνει μέχρι κορεσμού (πέντε φούρνους ψωμί και δέκα στέρνες νερό). Από την ιδέα της προσωποποίησης του ήλιου προέκυψε η πρόληψη ότι σαν από λόγους σεβασμού, δεν πρέπει κανείς να ουρεί αντίκρυ στον ήλιο, γιατί δήθεν προσβάλλεται από ίκτερο (ηλιοκρούγεται), κατά μεταφορά του χρώματος.
Όσες προλήψεις αφορούν τον ήλιο αναφέρονται κυρίως στη δύση του, γιατί την ακολουθεί σκοτάδι, και κατά δεύτερο λόγο στην έκλειψή του, που φέρνει το σκοτάδι και κατ' αναλογία προμηνύει καταστροφές. Για τούτο θεωρείται πως ότι γεννιέται, άνθρωπος ή ζώο, κατά τη δύση του ήλιου δεν προκόβει, αντίθετα με ότι γεννιέται κατά την ανατολή. Κακό θεωρείται να σκουπίζει κανείς κατά τη δύση του ήλιου. Αν κάποιος δώσει ξίδι από το σπίτι του μετά τη δύση, το υπόλοιπο θα ξινίσει.
Η έκλειψη ηλίου και σελήνης θεωρείται ότι προμηνύει πόλεμο και αιματοχυσία. Επιπλέον, η έκλειψη ηλίου πιστεύεται ότι προμηνύει κακά για τους χριστιανούς, ενώ η έκλειψη σελήνης προμηνύει κακά για τους Τούρκους. Τη σελήνη επικαλούνται κατά κύριο λόγο οι μάγισσες κατά τις μαγγανείες τους. Μάλιστα, πιστεύεται ότι την κατεβάζουν στη γη, για να τη συμβουλευτούν καλύτερα. Μερικές φορές τη μεταμορφώνουν σε αγελάδα, την αρμέγουν και με το γάλα της έχουν επιτυχία στις μαγείες τους. Η έκλειψη σελήνης αποδίδεται στο κατέβασμά της αυτό από τις μάγισσες.
Η αρχαία αντίληψη για την προσωποποίησή της σελήνης διατηρείται σε μερικούς τόπους ακόμη και σήμερα. Οι κηλίδες πάνω της πιστεύεται ότι παριστάνουν τον αδελφοκτόνο Κάιν, ο οποίος καταδικάστηκε να βασανίζεται από τη σελήνη, που θεωρείται ανάλογη με τις αρχαίες Ερινύες. Έτσι ερμηνεύεται και το γεγονός ότι η επιληψία αποδίδεται στην επίδρασή της.
Κατ' αναλογία, θεωρείται καλό να αναλαμβάνει κανείς κάποιο έργο όταν η σελήνη γεμίζει, και μάλιστα αυτός που προοδεύει στις δουλειές του θεωρείται ότι γεννήθηκε με πανσέληνο.
Το αντίθετο πιστεύεται για τη χάση της σελήνης, ιδιαίτερα τη νέα σελήνη (χασοφεγγιά ή χασοφεγγαριά). Τότε δεν φυτεύουν, γιατί το φυτό ξεραίνεται, δεν πλένουν γιατί τα υφάσματα χαλάνε, δεν παστώνουν λαχανικά ή ψάρια ούτε κόβουν ξύλα, γιατί σαπίζουν, δεν κλαδεύουν τα αμπέλια γιατί τον άλλο χρόνο δε θα κάνουν σταφύλια, γιατί αρρωσταίνουν κ.λ.π.
Γι' αυτό, όσοι βλέπουν για πρώτη φορά τη νέα σελήνη προβαίνουν σε συμβολικές πράξεις υποδηλώνοντας την επίδρασή της πάνω τους. Παραδείγματος χάρη, χτυπούν τις παλάμες και πηδώντας τρεις φορές εύχονται να είναι πάντα υγιείς όπως εκείνη τη στιγμή, ή ανακατεύουν τα χρήματα στο πορτοφόλι τους για να είναι πάντα γεμάτο.
Την τρίτη μέρα από το νέο φεγγάρι, μόλις το δούμε το σούρουπο, πρέπει να πιάσουμε κάτι χρυσό, για καλή τύχη: «χαρά στα μάτια που είδανε τριών ημερών φεγγάρι».
Επίσης κακό θεωρείται να δει κανείς τη νέα σελήνη για πρώτη φορά καθιστός.
Αν κουρευτείς στο γέμισμα του φεγγαριού, θα μαλλιά σου θα μακρύνουν πιο γρήγορα, ενώ αν κουρευτείς στο άδειασμα του φεγγαριού θα μεγαλώσουν πιο αργά αλλά θα ναι πιο γερά.
Αν μια γυναίκα γεννήσει στο γέμισμα του φεγγαριού, το επόμενο παιδί θα είναι του ίδιου φύλου. Αν γεννήσει στο άδειασμα του φεγγαριού, θα είναι του αντίθετου από το πρώτο.
Πηγή
-Λαϊκός Θησαυρός, Ομάδας Δασκάλων, 1979
-Δημοτικά Τραγούδια, Ν. Γ. Πολίτη, Εκδόσεις Γράμματα, 1991
-Προλήψεις του Ελληνικού Λαού, Α. Μπούτουρας, Εκδόσεις Κάκτος, 2006
-Ελληνικός Λαϊκός Πολιτισμός, Ομάδα Εργασίας, Εκδόσεις Γνώση, 1986
-Παράδοση και Τέχνη, Διμηνιαίο Περιοδικό, Τεύχη 69-91
Αναρτήθηκε από SUPRNOVA bloggspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου