Γνωμικό είναι μια εύστοχα και επιγραμματικά διατυπωμένη κρίση για μια γενική αλήθεια, τρόπο συμπεριφοράς ή βασική αρχή που την επικαλούμαστε για να προσδώσουμε κύρος, αξιοπιστία και γλαφυρότητα στο λόγο.
Άνθρωπος► Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος.
μτφρ: για όλα τα πράγματα ο άνθρωπος είναι το μέτρο
► Ζώον δίπουν άπτερον
(Ο ορισμός του ανθρώπου κατά τον Πλάτωνα)
► Άνθρωπος: ο αναθρών ά όπωπε.
μτφρ: Άνθρωπος: αυτός που αναλογίζεται και κρίνει όσα έχει δει.
► Τι εστιν ό μίαν έχον φωνήν τετράπουν και δίπουν και τρίπουν γίνεται;
Το αίνιγμα της Σφίγγας
(Το έλυσε ο Οιδίποδας. Η απάντηση είναι φυσικά «ο άνθρωπος»)
► Φύσει γαρ άνθρωπος, ό βούλεται, τούτο και οίεται.
μτφρ: από τη φύση του ο άνθρωπος, αυτό που θέλει, αυτό νομίζει
(Υπότιτλος στην "περί του Γαλατικού πολέμου" εξιστόρησή του)
► Πολέμιον ανθρώποις αυτοί εαυτοίς.
μτφρ: ο εχθρός του ανθρώπου είναι ο ίδιος εαυτός του
► Πάντες άνθρωποι φύσει ορέγονται του ειδέναι.
► Άνθρωπον ζητώ.
► Μέμνησο ότι άνθρωπος εί.
Υπενθύμιση προς τον εαυτό του που επέβαλε ο Φίλιππος Β’
► Ως χαρίεν εστ’ άνθρωπος αν άνθρωπος ή.
► Σκιάς όναρ άνθρωπος.
μτφρ: ο άνθρωπος είναι τ’ όνειρο μιας σκιάς.
► Πολλά τα δεινά κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει.
► Ουκ ένι ιατρικήν είδέναι, όστις μη οίδεν ό τι εστίν άνθρωπος.
μτφρ: είναι αδύνατο να ξέρει την ιατρική, αυτός που δεν ξέρει ακριβώς τι είναι ο άνθρωπος
► Γυμνοί ήλθομεν οι πάντες, γυμνοί και απελευσόμεθα.
μτφρ: γυμνοί ήρθαμε όλοι [σ’ αυτή τη ζωή], γυμνοί και θα φύγουμε
► Άπαξ άνθρωποι γεγόναμεν, δις δε ουκ έστι γενέσθαι.
μτφρ: μια φορά γεννηθήκαμε άνθρωποι, δυο φορές όμως δεν είναι δυνατό να γίνουμε
► Θνητός γεγονώς άνθρωπε, μη φρόνει μέγα.
μτφρ: αφού γεννήθηκες θνητός άνθρωπε, μην έχεις μεγάλες ιδέες
Κόσμος & Σύμπαν► Κάλλιστον κόσμος, ποίημα γαρ θεού.
► Κόσμον τονδε, τον αυτόν απάντων, ούτε τις θεών ούτε ανθρώπων εποίησεν, αλλ' ην αεί και έστιν και έστε πύρ αείζωον.
Καλό & Κακό► Ουδέν κακόν αμιγές καλού.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Ενός κακού μύρια έπονται.
(ή "ενός ατόπου δοθέντος μύρια έπονται")
► Το μεν καλόν ορώ και επιδοκιμάζω, πράττω δε το κακόν.
(Η Μήδεια.)
► Αγαθόν και κακόν ταυτόν.
(σ.σ. Δεν αποπειρώμαι απόδοση στα Νέα Ελληνικά. Θα χρειαζόταν ολόκληρη διατριβή)
► Αισχρόν το γ’ αισχρόν, καν δοκή καν μη δοκή.
μτφρ: το κακό είναι κακό. κι αν φαίνεται κι αν δεν φαίνεται
► Αρετής οικείον είναι, κακίας αλλότριον.
Συνείδηση► Πη παρέβην; Τι δ’ έρεξα;Τι δε μοι δέον ουκ ετελέσθη;
μτφρ: πού παρέβην; τι έκανα; τι από αυτά που έπρεπε να κάνω δεν έγινε;
Ερώτημα των Πυθαγορείων
Ζωή► Ο κόσμος σκηνή, ο βίος πάροδος. Ήλθες, είδες, απήλθες.
► Λάθε βιώσας.
► Πάς ώσπερ άρτι γεγονώς εκ του ζην απέρχεται.
μτφρ: Ο καθένας φεύγει απ’ τη ζωή, σαν να ‘ρθε τώρα μόλις.
► Μη ως μύρια μέλλων έτη ζην. Το χρεών επήρτηται. Έως ζης, έως έξεστιν, αγαθός γενού.
► Μηδένα προ του τέλους μακάριζε.
(από τον Ηρόδοτο)
► Βίος αληλεσμένος και μάζα μεμαγμένη.
Αρχαιοελληνική παροιμιακή φράση
► Ζώμεν γαρ ού ως θέλομεν, αλλ’ ως δυνάμεθα.
► Άνευ των αναγκαίων αδύνατον και ζην και εύ ζην.
► Ανοήμονες βιούσι ού τερπόμενοι βιούν.
μτφρ: οι ανόητοι ζουν χωρίς να είναι ευχαριστημένοι που ζουν.
► Τον βίον μη, τω χρόνω βραχύν όντα, πράγμασιν κακοίς μακρόν ποιείν.
μτφρ: Τη ζωή [σου], μιας και είναι σύντομη, μην την κάνεις [να φαίνεται] μακριά με κακά πράγματα
► Του βίου καθάπερ αγάλματος πάντα τα μέρη καλά είναι δει.
► Ο κόσμος αλλοίωσις, ο βίος υπόληψις.
μτφρ: ο κόσμος είναι μια [συνεχής] αλλαγή, η ζωή είναι γέννημα της φαντασίας.
► Άνθρωποι βίου δεόμενοι, πολλά και παντοία τεχνέονται.
απόδοση: οι άνθρωποι για να τα βγάλουν πέρα στη ζωή τους, μηχανεύονται πολλά και διάφορα
► Μέτρον βίου το καλόν ου το του χρόνου μήκος.
μτφρ: η αξία της ζωής μετριέται με την ωραιότητά της και όχι με το μήκος της
► Ου το ζην περί πλείστου ποιητέον, αλλά το ευ ζην.
("Κριτίας")
► Πολλαί μεταβολαί γίνονται και παντοίαι τύχαι κατά τον βίον.
► Βραχύς αιών.
μτφρ: η ζωή είναι σύντομη
(από τις «Βάκχες»)
Θάνατος► Ανδρών επιφανών πάσα η γη τάφος.
(από τον Επιτάφιο του Περικλή)
► Εκ γαίης γαρ πάντα και εις γην πάντα τελευτά.
► Ον γαρ οι Θεοί φιλούσιν, αποθνήσκει νέος.
► Ψυχάριον εί, βαστάζον νεκρόν.
► Νεκρός ου δάκνει.
► Τον τεθνηκότα μη κακολογείν.
► Θνητών όλβιος εις το τέλος ουδείς.
μτφρ: κανένας άνθρωπος δεν είναι τυχερός στο τέλος
► Ουδέν τον θάνατον διαφέρει του ζήν.
► Θανάτου μόνον ουκ έστιν επανόρθωμα.
► Έξω του κόσμου το αποθανόν ου πίπτει.
μτφρ: ό,τι πεθαίνει δεν πέφτει έξω από τον κόσμο [δεν χάνεται]
► Ο θάνατος τυγχάνει ων, ως εμοί δοκεί, ουδέν άλλο ή δυοίν πραγμάτοιν διάλυσις, της ψυχής και του σώματος απ' αλλήλου.
μτφρ: ο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο διαχωρισμός δύο πραγμάτων, του ενός απ' το άλλο, δηλαδή της ψυχής από το σώμα.
► Ύπνω και θανάτω διδυμάοσιν.
μτφρ: ο ύπνος και ο θάνατος είναι δίδυμα αδέλφια
► Κοινωνία γαρ ψυχή και σώματι διαλύσεως ουκ έστιν η κρείττον.
μτφρ: η ένωση της ψυχής και του σώματος [η γέννηση] δεν είναι με κανένα τρόπο καλύτερη από το χωρισμό τους [το θάνατο]
► Πολλά λαλείς, άνθρωπε, χαμαί δε τίθη μετά μικρόν. Σίγα, και μελέτα ζών έτι τον θάνατον.
μτφρ: λόγια πολλά λες, άνθρωπε, σε λίγο θα πεθάνεις. Σώπα, κι ενόσω ακόμα ζείς, τον θάνατο μελέτα
► Πάντες τω θανάτω τηρούμεθα καί τρεφόμεσθα ως αγέλη χοίρων σφαζομένων αλόγως.
► Άρα μη θανόντες τώ δοκείν ζώμεν μόνον,
Έλληνες άνδρες, συμφορά πεπτωκότεςόνειρον εικάζοντες είναι τόν βίον;ή ζώμεν ημείς, τού βίου τεθνηκότος;
εμείς οι Έλληνες, που έχομε περιπέσει σε συμφορά
νομίζοντας ότι η ζωή είναι όνειρο;
ή ζούμε εμείς, και έχει αποθάνει η ζωή;
έοικεν άλλη μήκος ουδέν ηδονή.
...απ’ όλες τις χαρές έχει περίσσια γλύκα.
τοιήδ' αμφί γυναικί πολύν χρόνον άλγεα πάσχειν.
Αινώς αθανάτησι θεής εις ώπα έοικεν
«διά τι υμείς άρχετε μόναι των ανδρών αι Λάκαιναι;»
«ότι», έφη, «και τίκτομεν μόναι άνδρας».
«διά τι υμείς άρχετε μόναι των ανδρών αι Λάκαιναι;»
«ότι», έφη, «και τίκτομεν μόναι άνδρας».
Έλληνες άνδρες, συμφορά πεπτωκότεςόνειρον εικάζοντες είναι τόν βίον;ή ζώμεν ημείς, τού βίου τεθνηκότος;
εμείς οι Έλληνες, που έχομε περιπέσει σε συμφορά
νομίζοντας ότι η ζωή είναι όνειρο;
ή ζούμε εμείς, και έχει αποθάνει η ζωή;
έοικεν άλλη μήκος ουδέν ηδονή.
...απ’ όλες τις χαρές έχει περίσσια γλύκα.
τοιήδ' αμφί γυναικί πολύν χρόνον άλγεα πάσχειν.
Αινώς αθανάτησι θεής εις ώπα έοικεν
«διά τι υμείς άρχετε μόναι των ανδρών αι Λάκαιναι;»
«ότι», έφη, «και τίκτομεν μόναι άνδρας».
«διά τι υμείς άρχετε μόναι των ανδρών αι Λάκαιναι;»
«ότι», έφη, «και τίκτομεν μόναι άνδρας».
μτφρ: Μήπως ενώ έχουμε πεθάνει ζούμε μόνο κατά φαντασίαν,
(θρηνεί για την εξαφάνιση του Ελληνισμού)
► Θανέειν πέπρωται άπασι.
μτφρ: είναι γραφτό σε όλους να πεθάνουν
► Θάνατος των ανηκέστων κακών ιατρός.
Μεταφυσική► Αστέρες ουράνιοι, Νυκτός φίλα τέκνα μελαίνης…
Από τον Ορφικό Ύμνο των Άστρων
► Εισί γάρ δή οι περί τάς τελετάς ναρθηκοφόροι μέν πολλοί, βάκχοι δε τε παύροι.
μτφρ: πολλοί έλαβαν μέρος εις τα [Ελευσίνια]μυστήρια αλλά λίγοι είναι οι εκλεκτοί
► Πάντα γαρ φύσει έχει τι θείον.
μτφρ: σε όλα υπάρχει εκ φύσεως κάτι το θείο
Θρησκεία & Θεός► Aεί ο θεός γεωμετρεί
► Ει θεοί εισί κακοί, ουκ εισί θεοί.
► Περί μεν θεών ουκ έχω ειδέναι, ούθ’ ως εισίν ουθ’ ως ουκ εισίν.
μτφρ: σχετικά με τους θεούς, δεν ξέρω ούτε πώς είναι ούτε πώς δεν είναι.
► Θεός ουδαμή ουδαμώς άδικος.
μτφρ: ο Θεός δεν είναι ποτέ καθόλου άδικος
► Πρεσβύτατον των όντων Θεός, αγέννητον γαρ και μήτε αρχήν έχον, μήτε τελετήν.
► Χρῲ τοις Θεοίς.
μτφρ: να χρησιμοποιείς [επικαλείσαι] τους θεούς
► Εύροις δ’ αν επί ων πόλεις ατειχίστους, αγραμμάτους, αβασιλεύτους, αοίκους, αχρημάτους, νομίσματος με δεομένας, απείρους θεάτρων και γυμναστηρίων. Ανιέρου δε πόλεως και αθέου, μη χρωμένης ευχαίς, μη δ’ όρκοις, μηδέ μαντείαις, μηδέ θυσίαις επ’ αγαθοίς, μη δ’ αποτροπαίς κακών ουδείς έστι, ουδ’ έσται γεγονώς θεατής.
Σύντομη απόδοση: Μπορείς να βρεις πόλεις χωρίς άλλα πράγματα, αλλά όχι χωρίς θρησκεία και θεό.
► Βέλτιστοι γιγνόμεθα προς τους θεούς βαδίζοντες.
► Θεοί μεν γαρ εισίν. Εναργής γαρ αυτών εστιν η γνώσις.
μτφρ: οι θεοί υπάρχουν σίγουρα, επειδή η γνώση που έχουμε γι’ αυτούς είναι εναργής
► Θεού σέβου και πάντα πράξεις ενθέως.
► Τοις θεοίς τίθει τα πάντα.
μτφρ: άφηνέ τα όλα στη θέληση των θεών
► Πόρρω ηδονής και λύπης ίδρυται το θείον.
► Το θείον και οι νόμοι, ευ μεν αγόντων, εισίν ωφέλιμοι, κακώς δε αγόντων ουδέν ωφελούσιν.
► Ου γαρ αργύρω και χρυσώ μακάριον το θείον ουδέ βρονταίς και κεραυνοίς ισχυρόν, αλλ’ επιστήμη και φρονήσει.
Αθεΐα► Ημίν ανήκουσιν η ευγλωττία και αι τέχναι της Ελλάδος και η των Θεών αυτής λατρεία, υμέτερος δε κλήρος εστί η αμάθεια και η αγροικία και ουδέν πλέον. Αύτη εστίν η σοφία υμών.
(λόγοι απαξίωσης του χριστιανικού κλήρου από τον Ιουλιανό)
Χρόνος► Παν εφήμερον, και το μνημονεύον και το μνημονευόμενον.
► Πάντων των αναγκαίων κακών ιατρός χρόνος εστίν.
► Χρόνου φείδου.
► Έσσετ’ ήμαρ.
μτφρ: θα ‘ρθει η μέρα που…
(Ιλιάς)
► Οι καιροί ου μενετοί.
απόδοση: οι καιροί [οι ευκαιρίες] δεν περιμένουν
► Μη πίστευε χρόνω.
► Χρόνου γαρ εις τα πράγματα εάν λάβης, άπαντα λήξει και κατασταλήσεται.
Απολλόδωρος
► Πάντα εκκαλύπτων ο χρόνος εις το φως άγει.
μτφρ: ο χρόνος αποκαλύπτει τα πάντα και τα φέρνει στο φως
► Γνώμαι δ' αμείνους εισί τών γεραιτέρων, ό γάρ χρόνος δίδαγμα ποικιλώτατον.
► Το νυν εστι μεσότης τις.
► Όστις νέος ων μουσών αμελεί, τον τε παρελθόντα απόλωλε χρόνον και τον μέλλοντα τέθνηκε.
► Χρόνος παις εστι παίζων πεττεύων. Παιδός η βασιλεία.
► Βραχύς αιών.
μτφρ: η ζωή είναι σύντομη
(από τις «Βάκχες»)
Μέλλον► Θαρσείν χρη, τάχ’ αύριον έσσετ’ άμεινον.
► Από κύλικος μέχρι χειλέων πολλά πέλει.
μτφρ: από το ποτήρι μέχρι τα χείλη πολλά γίνονται
Ειπώθηκε από δούλο του αργοναύτη Ανταίου
(με την έννοια ότι πολλά απρόοπτα μπορεί να συμβούν μέχρι να πραγματοποιηθεί κάτι)
► Όμοια γάρ ως επί το πολύ τα μέλλοντα τοις γεγονόσι.
μτφρ: τα περισσότερα από αυτά που θα γίνουν στο μέλλον είναι ίδια μ’ αυτά που έχουν γίνει
► Ει βούλει άλυπον βίον ζην, τα μέλλοντα συμβαίνειν ως ήδη συμβεβηκότα λογίζου.
► Ευ σοι το μέλλον έξει, αν το παρόν ευ τιθής.
Νεότητα► Άμες γ’ εσόμεθα πολλώ κάρρονες.
μτφρ: και εμείς θα γίνουμε πολύ καλύτεροι [από εσάς]
Τραγούδι από το χορό των νέων στις γιορτές της αρχαίας Σπάρτης.
► Μέμνησο νέος ων, ως γέρων έση ποτέ.
μτφρ: να θυμάσαι όταν είσαι νέος ότι και συ θα γίνεις γέρος
► Νεότης πονείν ουκ εθέλουσα παρά το γήρας κακοπραγεί.
(από το μύθο «τῶν τεττίγων καὶ τῶν μυρμήκων»)
► Παρέρχεται ως όναρ η ήβη.
(όναρ=όνειρο)
► Υπεροχής επιθυμεί η νεότης, η δε νίκη υπεροχή τις.
► Πειθαρχικόν η νεότης, ηγεμονικόν το γήρας.
Γηρατειά► Τίμα το γήρας, ου γαρ έρχεται μόνον.
► Αετού γήρας κορύδου νεότης.
μτφρ: του αετού τα γηρατειά ισοδυναμούν με του κορυδαλλού τα νιάτα.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Αμές ποκ’ ήμες άλκιμοι νεανίαι.
μτφρ: Ήμαστε κι εμείς κάποτε ρωμαλέοι νέοι.
Τραγούδι από το χορό των γερόντων στις γιορτές της αρχ. Σπάρτης
► Γραυς χορεύει.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Το γήρας όρμον είναι των κακών.
μτφρ: τα γηρατειά είναι λιμάνι όπου αράζουν όλες οι συμφορές
► Γέρων εραστής, εσχάτη κακή τύχη.
► Γνώμαι δ' αμείνους εισί τών γεραιτέρων, ό γάρ χρόνος δίδαγμα ποικιλώτατον.
► Ο γέρων νέος εγένετο, ο δε νέος άδηλον ει εις γήρας αφίξεται.
μτφρ: Ο γέρος υπήρξε νέος αλλά ο νέος δεν είναι σίγουρο ότι θα φτάσει να γίνει γέρος
► Ψυχρὸν τὸ γήρας, η τ᾿ εμὴ κράσις φύσει (φεύ) φλεγματώδης.
Προφητείες► Ήξεις αφήξεις ου εν πολέμω θνήξεις.
Χρησμός του μαντείου των Δελφών.
(Μεγαλοφυές! Το νόημα προκύπτει από τη θέση του κόμματος)
► Μάντις κακών
(Ο Αγαμέμνων για τον Κάλχα)
► Σήματα λυγρά
μτφρ: ολέθρια σημάδια
► Είς οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης.
(Ιλιάδα Μ, ρήση του Έκτορα)
► Μάντις δ' άριστος όστις εικάζει καλώς.
► Άνευ χαλκού Φοίβος ου μαντεύεται.
απόδοση: χωρλις λεφτά, ο θεός δεν προφητεύει
Καθυστέρηση► Κατόπιν εορτής ήκεις.
► Μήδ’ αναβάλλεσθαι ες τ’ αύριον ες τ’ έννηφιν.
μτφρ: μην αναβάλλετε για αύριο και μεθαύριο
► Αγών ου μένει άνδρας λελειμμένους.
μτφρ: ο αγώνας [το αγώνισμα] δεν περιμένει τους άντρες που καθυστερούν
► Έχει κίνδυνον η ακαιρία μέγαν.
Βιασύνη► Σπεύδε βραδέως.
► Δύο τα εναντιώτατα ευβουλία είναι, τάχος τε και οργήν.
μτφρ: δυο πράγματα είναι αντίθετα στη λήψη σωστής απόφασης, η βιασύνη και η οργή
Τέλος► Μηδένα προ του τέλους μακάριζε.
(από τον Ηρόδοτο)
► Πέρας γαρ ουδέν μη διά γλώσσης ιόν.
μτφρ: τίποτα δεν τελειώνει αν δεν περάσει από τη γλώσσα
Φύση & Περιβάλλον► Άριστον μεν ύδωρ
► Η φύσις ουδέν ποιεί άλματα.
► Ροδοδάκτυλος Ηώς.
Ηώς=Αυγή, μυθική θεά
► Τα ψυχρά θέρεται, θερμόν ψύχεται, υγρόν αυαίνεται, καρφαλέον νοτίζεται.
μτφρ: τα ψυχρά θερμαίνονται, το θερμό ψύχεται, το υγρό ξεραίνεται, το στεγνό δροσίζεται.
► Η φύσις μηδέν μήτε ατελές ποιεί μήτε μάτην.
► Ουδέν άτακτον των φύσει.
μτφρ: τίποτα απ’ όσα είναι δοσμένα από τη φύση δεν είναι χωρίς τάξη
Γη► Γη και ύδωρ πάντα έσθ’ όσα γίνονται ηδέ φύονται.
μτφρ: χώμα και νερό είναι όλα όσα γεννιούνται και φυτρώνουν
► Πάντες γαίης τε και ύδατος εκγενόμεθα.
► Άπαντα τίκτει χθών πάλιν τε και λαμβάνειν.
μτφρ: τα πάντα τα γεννάει η γη και πάλι τα παίρνει
Θάλασσα► Παρά θίν’ αλός.
μτφρ: παραλιακά
(Ιλιάς Α)
► Θάλασσα και πυρ, και γυνή τρίτον κακόν.
► Μέγα το της θαλάσσης κράτος.
(Είναι και στο θυρεό του Πολεμικού Ναυτικού)
► Πιστόν γη, άπιστον θάλασσα.
Αρχαιοελληνικό ρητό
► Θάλαττα ύδωρ καθαρώτατον και μιαρώτατον, ιχθύσι μεν πότιμον και σωτήριον, ανθρώποις δε άποτον και ολέθριον.
Νύχτα► Κλεπτών γαρ η νυξ, της δε αληθείας το φως.
μτφρ: η νύχτα είναι των κλεφτών, και το φως είναι της αλήθειας
Φωτιά► Των οικιών ημών εμπιμπραμένων, ημείς άδομεν.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Οκόσα φάρμακα ουκ ιήται, σίδηρος ιήται· Όσσα σίδηρος ουκ ιήται, πυρ ιήται· όσσα δε πυρ ουκ ιήται ταύτα χρη νομίζειν ανίητα
ιήται=θεραπεύει, σίδηρος(μτφ.)=εγχείρηση, πυρ(μτφ.)=καυτηρίαση
► Πυρ μαχαίρα μη σκαλεύειν
(με την έννοια: μην οξύνεις επιθετικές διαθέσεις)
► Τέχνας δε πάσας και ανεύρε το πυρ και σώζει.
Ζώα► Πολλ’ οίδ’ αλώπηξ, εχίνος δε εν, μέγα.
μτφρ: η αλεπού ξέρει πολλά και ο σκαντζόχοιρος ένα και καλό
► Βρεκεκέξ κουάξ κουάξ
(από τους «Βατραχους», εννοείται)
► Τα φυτά των ζώων ένεκέν εστι και τα ζώα των ανθρώπων χάριν.
Εγώ ► Φιλεί δ’ εαυτού πλείον ουδείς ουδένα.
► Το νικάν εαυτόν πασών νικών πρώτη και αρίστη. Το δε ηττάσθαι αυτόν υφ’ εαυτού, αίσχιστον και κάκιστον.
Χαρακτήρας ► Φύσιν πονηρά μεταβαλείν ου ράδιον.
μτφρ: δεν είναι εύκολο να αλλάξει ένας πονηρός
► Ήθος ανθρώπω δαίμων.
► Μήτε ευήθης ίσθι, μήτε κακοήθης.
μτφρ: να μην είσαι ούτε καλός [μέχρι αφελείας] ούτε κακοήθης
Ψυχή ► Δει γαρ την μεν τέχνην χρήσθαι τοις οργάνοις, την δε ψυχήν τω σώματι.
μτφρ: πρέπει η τέχνη να χρησιμοποιεί όργανα και η ψυχή το σώμα
► Ψυχήσιν Θάνατος ύδωρ γενέσθαι, ύδατι δε θάνατος γην γενέσθαι, εκ γης δε ύδωρ γίνεται, εξ ύδατος δε ψυχή.
► Οία η μορφή, τοιάδε και η ψυχή.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Η μεν του σώματος ισχύς γηράσκει, η δε της ψυχής ρώμη αγήραστος εστίν.
► Πειρώ τω μεν σώματι είναι φιλόπονος, τη δε ψυχή φιλόσοφος.
μτφρ: να προσπαθείς να είσαι φιλόπονος όσον αφορά το σώμα και φιλόσοφος όσον αφορά την ψυχή
► Πολύ κρείττων εστίν ο της ψυχής ή ο του σώματος έρως
► Συμπάσχει η ψυχή τω σώματι νοσούντι και τεμνομένω και το σώμα τη ψυχή.
Κλεάνθης ο Τρως
► Των σωμάτων θηλυνομένων και αι ψυχαί πολύ ασθενέστεραι γίγνονται.
μτφρ: όταν τα σώματα γίνονται μαλθακά και οι ψυχές χάνουν τη δύναμή τους
► Νομίζω τους ανθρώπους ουκ εν τη οικία τον πλούτον και την πενίαν έχειν, αλλ’ εν ταις ψυχαίς.
► Κοινωνία γαρ ψυχή και σώματι διαλύσεως ουκ έστιν η κρείττον.
μτφρ: η ένωση της ψυχής και του σώματος [η γέννηση] δεν είναι με κανένα τρόπο καλύτερη από το χωρισμό τους [το θάνατο]
► Ο εντός της ψυχής προς αυτήν διάλογος… επωνομάσθη διάνοια.
► Ψυχὴ πᾶσα ἀθάνατος. τὸ γὰρ ἀεικίνητον ἀθάνατον· τὸ δ᾽ ἄλλο κινοῦν καὶ ὑπ᾽ ἄλλου κινούμενον, παῦλαν ἔχον κινήσεως, παῦλαν ἔχει ζωῆς. μόνον δὴ τὸ αὑτὸ κινοῦν, ἅτε οὐκ ἀπολεῖπον ἑαυτό, οὔποτε λήγει κινούμενον, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις ὅσα κινεῖται τοῦτο πηγὴ καὶ ἀρχὴ κινήσεως.
(από τον Φαίδρο)
► Ουδέν άλλο έχουσα ες Άδου η ψυχή έρχεται πλην της παιδείας και τροφής.
μτφρ: η ψυχή έρχεται στον Άδη χωρίς να κουβαλάει τίποτε άλλο πέρα από την παιδεία της και την αγωγή της
(«Φαίδων»)
Νους ► Νους ορά και νους ακούει.
► Γράμματα μαθείν δει, και, μαθόντα, νουν έχειν.
► Πάντα χρήματα ην ομού. Είτα ο νους ελθών αυτά διεκόσμησε.
μτφρ: [Στην αρχή] όλα τα πράγματα ήταν ίδια. Μετά ήρθε ο νους και τα [ξεχώρισε και τα] ταξινόμησε.
► Τάχιστον νους, δια παντός γαρ τρέχει
μτφρ: Ο νους είναι το ταχύτερο από όλα, διότι τρέχει διαπερνώντας τα πάντα.
► Καθαρόν αν τον νουν έχης, άπαν το σώμα καθαρός ει.
► Νους έστι πάντων ηγεμών των χρησίμων.
► Nους ορή και νους ακούει, τάλλα δε τυφλά και κωφά.
(αναπαραγωγή και επέκταση παλαιότερου στίχου του Επίχαρμου)
► Νους λεπτός όγκον εκδιώκει γαστέρος.
► Πάντων νους κρατεί.
Όνομα ► Αρχή Σοφίας ονομάτων επίσκεψις.
► Το των Ελλήνων όνομα πεποίηκε μηκέτι του γένους αλλά της διανοίας δοκείν είναι, και μάλλον Έλληνας καλείσθαι των της παιδεύσεως της ημετέρας ή των της κοινής φύσεως μετέχοντας.
Στάση & Νοοτροπία ► Προς έκαστα δει εχθρόν ή φίλον μετά καιρού γίγνεσθαι.
μτφρ: σε όλα τα πράγματα πρέπει να γίνεται κανείς εχθρός ή φίλος, ανάλογα με τις περιστάσεις
Ψυχική Διάθεση ► Έκαστος εν αυτώ τα της ευθυμίας και δυσθυμίας έχει ταμιεία.
μτφρ: ο καθένας έχει μέσα του τα δικά του αποθέματα ευθυμίας και δυσθυμίας
Αισιοδοξία & Απαισιοδοξία ► Ενθουσιασμός φως εν τη ψυχή ποιεί προς το μέλλον.
Απόψεις & Γνώμες ► Τα ανθρώπων δοξάσματα παίδων αθύρματα.
μτφρ: οι γνώμες των ανθρώπων είναι παιδιάστικα παιχνίδια.
► Αι δεύτεραι πως φροντίδες σοφώτεραι.
μτφρ: οι δεύτερες σκέψεις είναι μάλλον πιο σωστές.
(από τον "Ιππόλυτο")
► Έργμασιν εν μεγάλοις, πάσιν αδείν χαλεπόν.
μτφρ: στα μεγάλα έργα είναι δύσκολο να είναι όλοι ευχαριστημένοι
Καταγωγή ► Κακού κόρακος κακόν ωόν.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Εμοί μεν όνειδος η πατρίς, συ δε τη πατρίδι.
μτφρ: για μένα είναι ντροπή η πατρίδα μου, ενώ εσύ είσαι ντροπή για την πατρίδα σου.
(Απαντώντας σε κάποιον που τον ειρωνεύτηκε για τη σκυθική του καταγωγή)
► Ουχ ο τόπος τον άνδρα αλλ’ ο ανήρ αυτόν έντιμον ποιεί.
► Ευγένεια καλόν μεν αλλά προγόνων αγαθόν.
μτφρ: η ευγενική καταγωγή είναι ωραίο πράγμα αλλά είναι αγαθό των προγόνων
Μνήμη ► Θεόν επιορκών μη δόκει λεληθέναι.
μτφρ: Μη νομίζεις ότι αν παραβείς όρκο, ο θεός θα ξεχάσει
Χιούμορ & Πνεύμα ► Αστειεύθητι μόνον ίσοις σου.
μτφρ: να αστειεύεσαι μόνο με ίσους σου.
Γέλιο & Χαμόγελο ► Γελά ο μωρός καν τι μη γελοίον ή.
► Γέλως άκαιρος εν βροτοίς δεινόν κακόν.
μτφρ: το άκαιρο γέλιο είναι μεγάλο κακό για τους θνητούς
► Γέλως άκαιρος κλαυμάτων παραίτιος.
μτφρ: το γέλιο σε ακατάλληλη στιγμή, γίνεται αιτία για κλάματα
► Γέλως μη πολύς έστω, μηδέ επί πολλοίς, μηδέ ανειμένος.
μτφρ: Να μη γελάς πολύ, ούτε με πολλά πράγματα, ούτε υπερβολικά
Εξωτερική Εμφάνιση ► Είματα ανήρ.
μτφρ: Ο άνθρωπος είναι τα ρούχα του.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Οία η μορφή, τοιάδε και η ψυχή.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Διότι τηλικούτος ών, κιθαρωδεί και ου ληστεύει!
μτφρ: διότι αν και είναι τέτοιος, παίζει κιθάρα και δεν ληστεύει
(εξηγώντας γιατί χειροκροτεί θερμά κάποιον θηριώδη τύπο που έπαιζε -οικτρά- λύρα)
► Με την όψιν καλλωπίζου, αλλ’ εν τοις επιτηδεύμασιν ίσθι καλός.
μτφρ: να φροντίζεις την εμφάνισή σου, αλλά [προπαντός] να είσαι καλός στη δουλειά σου
► Νους λεπτός όγκον εκδιώκει γαστέρος.
Ομορφιά ► Θαύμα ιδέσθαι.
► Αν μεν καλήν, έξεις κοινήν, αν δε αισχράν, έξεις ποινήν.
μτφρ: αν πάρεις όμορφη θα την μοιράζεσαι, αν πάρεις άσχημη θα τιμωρηθείς
(απάντηση στην ερώτηση "τι γυναίκα να παντρευτώ;")
► Αιδώς του κάλλους ακρόπολις.
μτφρ: η ντροπή είναι το κάστρο της ομορφιάς
► Ου γαρ ες κάλλος τύχας ο δαίμων δίδωσι.
μτφρ: ο θεός που σε προστατεύει δεν δίνει καλή τύχη στην ομορφιά
► Το κάλλος παντός επιστολίου συστατικώτερον.
μτφρ: η ομορφιά είναι η καλύτερη συστατική επιστολή
► Κάλλος περιμάχητον μεν αλλ’ ολιγοχρόνιον.
Σώμα ► Το μεν σώμα εστίν ημίν σήμα.
► Αφυΐας σημείον το ενδιατρίβειν τις περί το σώμα.
μτφρ: είναι σημάδι βλακείας να ασχολείται πολύ κάποιος με το σώμα του
(σ.σ.: Κομμένο το γυμναστήριο…)
► Των σωμάτων θηλυνομένων και αι ψυχαί πολύ ασθενέστεραι γίγνονται.
μτφρ: όταν τα σώματα γίνονται μαλθακά και οι ψυχές χάνουν τη δύναμή τους
► Ο θάνατος τυγχάνει ων, ως εμοί δοκεί, ουδέν άλλο ή δυοίν πραγμάτοιν διάλυσις, της ψυχής και του σώματος απ' αλλήλου.
μτφρ: ο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο διαχωρισμός δύο πραγμάτων, του ενός απ' το άλλο, δηλαδή της ψυχής από το σώμα.
► Καθαρόν αν τον νουν έχης, άπαν το σώμα καθαρός ει.
Υγεία ► Νους υγιής εν σώματι υγιεί.
Από το αντίστοιχο λατινικό ρητό του Γιουβενάλη
► Οκόσα φάρμακα ουκ ιήται, σίδηρος ιήται· Όσσα σίδηρος ουκ ιήται, πυρ ιήται· όσσα δε πυρ ουκ ιήται ταύτα χρη νομίζειν ανίητα
ιήται=θεραπεύει, σίδηρος(μτφ.)=εγχείρηση, πυρ(μτφ.)=καυτηρίαση
► Υγεία και νους εσθλά τω βίω δύο.
μτφρ: υγεία και μυαλό είναι δυο θαυμαστά πράγματα στη ζωή
► Ου δώσω δε ουδέ φάρμακον ουδενί αιτηθείς θανάσιμον.
μτφρ:αν μου ζητήσουν θανατηφόρο φάρμακο, σε κανέναν δεν θα δώσω
(όρκος του Ιπποκράτη)
► Ουκ ένι ιατρικήν είδέναι, όστις μη οίδεν ό τι εστίν άνθρωπος.
μτφρ: είναι αδύνατο να ξέρει την ιατρική, αυτός που δεν ξέρει ακριβώς τι είναι ο άνθρωπος
► Υγιεία τίμιον αλλ' ευμετάστατον.
μτφρ: η υγεία είναι πολύτιμη αλλά ευμετάβλητη
Οπτικό πεδίο ► Τυφλός τω τοίχω επερειδόμενος, έως ώδε ο κόσμος έφη.
μτφρ: τυφλός, όταν έπεσε σε εμπόδιο είπε, μέχρις εδώ φτάνει ο κόσμος
Βυζαντινή Παροιμία
► Και δια το ανώμαλον της γης, και την έποψιν της ναυμαχίας ανώμαλον ηναγκάζοντο έχειν.
μτφρ: λόγω της ανωμαλίας του εδάφους δεν είχαν ομοιόμορφη άποψη της ναυμαχίας
(κατά την εκστρατεία στη Σικελία, όπου κάθε Αθηναίος σχημάτισε τη δική του γνώμη για την έκβαση της ναυμαχίας ανάλογα με το σημείο στο οποίο βρισκόταν)
Συνήθεια ► Έξις δευτέρα φύσις.
Τύχη & Πεπρωμένο ► Άνθρωποι τύχης είδωλον επλάσαντο, πρόφασιν ιδίης αβουλίης.
μτφρ: οι άνθρωποι επινόησαν τη θεά της Τύχης για να δικαιολογήσουν τη δική τους έλλειψη θέλησης.
► Άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων, άλλα δε θεός κελεύει.
► Άλλως έδοξεν τοις θεοίς.
► Μηδενί συμφοράν ονειδίσης. Κοινή γαρ η τύχη και το μέλλον αόρατον.
μτφρ: μην κοροϊδέψεις καμιά συμφορά γιατί η τύχη είναι κοινή και το μέλλον άγνωστο
► Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Των άγαν γαρ άπτεται Θεός, τα μικρά δ’ εις τύχην αφείς εά.
μτφρ: τα μεγάλα τα φροντίζει ο Θεός και τα μικρά άφησέ τα στην τύχη.
► Τα χρήματα τοις πλουσίοις η τύχη ου δεδώρηται, αλλά δεδάνικεν.
► Συν θεοίς ουδέν απορήσωμεν.
μτφρ: αν οι θεοί είναι μαζί μας, τίποτα δεν θα μας λείψει
► Ου τοις αθύμοις η τύχη ξυλλαμβάνει.
μτφρ: η τύχη δεν πιάνει αυτούς που δεν έχουν ψυχή (ή -ίσως- ενθουσιασμό, κέφι)
► Αεί γαρ πίπτουσιν εύ οι Διός κύβοι.
απόδοση: ο Δίας φέρνει πάντα καλό ζάρι
► Ουδείς γαρ πάντα έστι πανόλβιος.
μτφρ: κανένας δεν είναι σε όλα τυχερός
► Έτος φέρει ούτις άρουρα.
απόδοση: η χρονιά φέρνει την καλή σοδειά, όχι η γη
► Δυσπαρακολούθητόν τι πράγμ’ εστίν η τύχη.
μτφρ: Την τύχη δεν μπορεί κανείς να την παρακολουθήσει εύκολα
► Θεώ μάχεσθαι δεινόν εστι και τύχη.
μτφρ: Είναι φοβερό είναι να αντιμάχεται κανείς το θεό και την τύχη
► Θέλω τύχης σταλαγμόν ή φρενών πίθον.
μτφρ: Προτιμώ μια σταλαγματιά τύχης, παρά ένα πιθάρι μυαλά
► Στρέφει δε πάντα τα εν βίω μικρά τύχη.
μτφρ: Όλα τα αλλάζει στη ζωή λίγη τύχη
► Όν η τύχη προπηλακίζει ούτος και παρά των πράων μάστιγας ευρίσκει.
μτφρ: όποιον τον κατατρέχει η τύχη, ακόμα κι από τους καλούς ανθρώπους βρίσκει δυστυχίες
► Ενός εκάστου αρετή τριάς: σύνεσις και κράτος και τύχη.
απόδοση: στον καθένα υπάρχουν τρεις αρετές: Η σύνεση, η δύναμη και η [καλή] τύχη
Ίων ο Χίος
► Ανθρώποισι τας μεν εκ θεών τύχας δοθείσας έστ’ αναγκαίον φέρειν.
μτφρ: Οι άνθρωποι πρέπει να υπομένουν τις τύχες που τους έδωσαν οι θεοί
("Φιλοκτήτης")
► Ταύτα θεών εν γούνασι κείται.
μτφρ: αυτά εξαρτώνται από τη θέληση των θεών
► Το Θείον φθονερόν και ταραχώδες.
μτφρ: οι θεοί είναι φθονεροί και προκαλούν φασαρίες
► Θεός συνεργός, πάντα ποιεί ραδίως.
μτφρ: όταν ο θεός βοηθάει, όλα τα κάνει εύκολα
► Τας μεταβολάς της τύχης γενναίως επίστασο φέρειν.
► Τον ατυχή και πρόβατον δάκνει.
► Θεού θέλοντος καν επί ριπός πλέοις.
μτφρ: αν θέλει ο θεός, και σε μια ψάθα επάνω μπορείς να πλεύσεις
► Μηδέν της τύχης, αλλά πάντα της ευβουλίας και της προνοίας.
μτφρ: τίποτα δεν εξαρτάται από την τύχη, αλλά όλα από την ορθή κρίση και την προνοητικότητα
► Την ειμαρμένην ουδ’ αν είς εκφύγοι.
μτφρ: κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από το πεπρωμένο του
► Εστιν ειμαρμένα πάντα.
► Ως ηδύ το ζην μη φθονούσης της τύχης.
► Χω Ζευς άλλοκα μεν πέλει αίθριος, άλλοκα δ’ ύει.
μτφρ: Ο Ζευς άλλες φορές κάνει καλό καιρό και άλλες φορές ρίχνει μεγάλη βροχή
► Τοις τολμώσιν η τύχη ξύμφορος.
μτφρ: η τύχη βοηθάει τους τολμηρούς
Χαρά ► Αλλ’ η γαρ εκτός και παρ’ ελπίδας χαρά
μτφρ:Μα η ξαφνική και ανέλπιστη χαρά...
(από την "Αντιγόνη")
Θαυμασμός ► Μηδέν θαυμάζειν.
► Ει μη Αλέξανδρος ήμην, Διογένης αν ήμην.
► Ου Νέμεσις Τρώας και ευκνήμιδας Αχαιούς
μτφρ: δεν είναι κατηγόρια, όχι, για πλάσμα σαν κι αυτή /τόσο καιρό που σφάζουνται οι Αχαιοί κι οι Τρώες./Αλήθεια, αθάνατη θεά λες κι είναι σαν τη βλέπεις
(σχόλιο των γερόντων της Τροίας, όταν είδαν την Ωραία Ελένη. Το «Ου Νέμεσις» εξελίχθηκε σε παροιμιώδη φράση, δηλωτική θαυμασμού )
Απογοήτευση ► Ώδινεν όρος και έτεκεν μυν.
(από το "Πώς δει ιστορίαν συγγράφειν")
► Σίτου σπαρέντος κριθή έφυ
μτφρ: σιτάρι σπείραμε, κριθάρι φύτρωσε
Αρχαιοελληνική παροιμία
Θλίψη & Πόνος ► Άχθος αρούρης.
μτφρ: Βάρος της γης , άχρηστος (η φράση αρχικά αφορούσε τον Αχιλλέα).
(Ιλιάς Σ)
► Πόνου μεταλλαχθέντος, πόνοι γλυκείς.
► Λύπης ιατρός εστίν ανθρώποις λόγος.
► Παύροι εν πόνω πιστοί.
μτφρ: λίγοι μένουν πιστοί την ώρα του πόνου
Άγχος & Στεναχώρια ► Καρδίαν μη εσθίειν.
μτφρ: μην τρως την καρδιά σου (μη στεναχωριέσαι)
► Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα.
μτφρ: οι άνθρωποι ταράζονται όχι από αυτά που συμβαίνουν αλλά από την άποψή τους για αυτά που συμβαίνουν
► Ει βούλει άλυπον βίον ζην, τα μέλλοντα συμβαίνειν ως ήδη συμβεβηκότα λογίζου.
► Ανοήμονες βιούσι ού τερπόμενοι βιούν.
μτφρ: οι ανόητοι ζουν χωρίς να είναι ευχαριστημένοι που ζουν.
Φόβος ► Ποθητός είναι μάλλον ή φοβερός κατά βίον προαιρού. Ον πάντες φοβούνται, πάντας φοβείται.
μτφρ: διάλεξε να είσαι αγαπητός παρά να σε φοβούνται. Αυτός που τον φοβούνται όλοι, τους φοβάται όλους
► Ανήρ ο φεύγων και πάλι μαχήσεται.
ερμηνεία: Αυτός που αποφεύγει τη μάχη στο τέλος θα τη δώσει.
► Όστις εταίρους δέδοικε, δούλος ων λέληθεν εαυτόν.
μτφρ: όποιος φοβάται τους άλλους, γίνεται δούλος χωρίς να το καταλάβει
► Βλαξ άνθρωπος επί παντί λόγω επτοήσθαι φιλεί.
μτφρ: ο βλάκας θέλει να πτοείται με το παραμικρό
► Χέσαιτο γαρ ει μαχαίσετο
μτφρ: έτσι και μαχότανε σίγουρα θα χεζότανε
από τους «Ιππής»
► Ησυχίαν είχεν ο Δήμος και αντέλεγε ουδείς, δεδιώς και ορών ότι πολύ το ξυνεστηκός.
μτφρ: ο λαός σώπαινε, και κανείς δεν μιλούσε, γιατί ήταν φοβισμένος και έβλεπε πως οι συνωμότες ήταν πολλοί.
► Βέλτιον θανείν άπαξ ή διά βίου τρέμειν.
μτφρ: καλύτερα να πεθάνεις μια φορά παρά να τρέμεις από το φόβο σου μια ζωή
► Έσθ’ όπου το δεινόν εύ.
μτφρ: υπάρχουν περιπτώσεις που ο φόβος είναι καλό πράγμα
Ντροπή ► Αιδώς, Αργείοι.
(Ιλιάδα Ε)
► Αιδώς γαρ εν κακοίσιν ουδέν ωφελεί. Η γαρ σιωπή τω λαλούντι σύμμαχος.
μτφρ: στα δύσκολα η ντροπή δεν ωφελεί σε τίποτα. Η σιωπή είναι σύμμαχος αυτού που μιλάει
► Άμα δε το χιτώνι εκδυομένω εκδύεται και την αιδώ γυνή.
► Αιδού σαυτόν, και άλλον ουκ αισχυνθήση.
μτφρ: να ντρέπεσαι τον εαυτό σου και δεν θα ντραπείς κανέναν άλλον
► Κακή γαρ αιδώς ένθα ταναιδές κρατεί.
μτφρ: είναι κακή η αιδημοσύνη όταν επικρατεί η αναίδεια
Δίφιλος
(από τον ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ του Στοβαίου)
► Πας ερυθριών χρηστός είναι μοι δοκεί.
μτφρ: κάποιος που κοκκινίζει [από ντροπή] μου φαίνεται πως είναι καλός άνθρωπος
► Αιδώς του κάλλους ακρόπολις.
μτφρ: η ντροπή είναι το κάστρο της ομορφιάς
► Ένθα δέος, ενταύθα και αιδώς.
Αξιολόγηση ► Εξ όνυχος τον λέοντα.
(ερμηνεία: Ο άξιος φαίνεται και από τις μικρές λεπτομέρειες)
► Τότε τας πόλεις απόλλυσθαι, όταν μη δύνωνται τους φαύλους από των σπουδαίων διακρίνειν.
μτφρ: Οι πόλεις χάνονται, όταν δεν μπορούν να ξεχωρίσουν πια τους κακούς από τους καλούς.
► Ο κακώς διανοηθείς περί των οικείων, ουδέποτε καλώς βουλεύεται περί των αλλοτρίων.
μτφρ: αυτός που έχει κανονίσει άσχημα τα δικά του δεν μπορεί ποτέ να σκέφτεται σωστά για τα ξένα
► Ο μη χείρων, βέλτιστος.
Αρχαιοελληνική παροιμία
Αξία & Ικανότητα ► Είς εμοί μύριοι, εάν άριστος εί.
► Είς, αλλά λέων.
► Άξιος της νηός ο ναύκληρος.
► Με την όψιν καλλωπίζου, αλλ’ εν τοις επιτηδεύμασιν ίσθι καλός.
μτφρ: να φροντίζεις την εμφάνισή σου, αλλά [προπαντός] να είσαι καλός στη δουλειά σου
► Αετού γήρας κορύδου νεότης.
μτφρ: του αετού τα γηρατειά ισοδυναμούν με του κορυδαλλού τα νιάτα.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Το γαρ ευ πράττειν παρά την αξίαν, αφορμήν του κακώς φρονείν τοις ανοήτοις γίγνεται.
μτφρ: το να πετυχαίνεις χωρίς να το αξίζεις, ωθεί τους ανόητους να σκέφτονται άσχημα
Αρετή ► Αι μεν ηδοναί θνηταί αι δε αρεταί αθάνατοι.
► Παπαί, Μαρδόνιε, κοίους επ’ άνδρας ήγαγες μαχησομένους ημέας, οί ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούνται, αλλά περί αρετής.
Πέρσης στρατηγός για τους Έλληνες το 480 π.Χ.
► Πόλεμος γαρ σχολείον αρετής εστί
► Αρετής προπάροιθε ιδρώτα θεοί αθάνατοι θήκαν.
μτφρ: μπροστά από την αρετή οι αθάνατοι θεοί έβαλαν τον ιδρώτα
► Αρετής απάσης σεμνός ηγείται λόγος.
► Ενός εκάστου αρετή τριάς: σύνεσις και κράτος και τύχη.
απόδοση: στον καθένα υπάρχουν τρεις αρετές: Η σύνεση, η δύναμη και η [καλή] τύχη
Ίων ο Χίος
► Αρετής οικείον είναι, κακίας αλλότριον.
► Πας γαρ ο τ’ επί γης και υπό γης χρυσός αρετής ουκ αντάξιος.
► Αναφαίρετον όπλον αρετή.
► Υφ’ ων κρατείσθαι την ψυχήν αισχρόν, τούτων εγκράτεια άσκει πάντων: κέρδους, οργής, ηδονής, λύπης.
► Αλέξανδρος την Ιλιάδα αρετής εφόδιον ενόμιζε.
Εγκράτεια ► Μη δια φόβον, αλλά δια το δέον απέχεσθε αμαρτημάτων.
μτφρ: όχι από φόβο, αλλά επειδή έτσι είναι το σωστό πρέπει να απέχει κανείς από τα αμαρτήματα [και τις αδικίες]
► Εγκράτεια και σώματι αγαθόν προς γαρ υγείην αυτώ ξυμμάχεται και σωφροσύνην εν ψυχή τίκτει.
► Υφ’ ων κρατείσθαι την ψυχήν αισχρόν, τούτων εγκράτεια άσκει πάντων: κέρδους, οργής, ηδονής, λύπης.
► Ανέχου και απέχου.
μτφρ: να έχεις υπομονή και εγκράτεια.
► Κρατεί ηδονής ουχ’ ο απεχόμενος, άλλ’ ο χρώμενος μεν, μη προεκφερόμενος δε.
μτφρ: Εγκρατής στις απολαύσεις δεν είναι ο απέχων, αλλά αυτός που τις γεύεται χωρίς να παρεκτρέπεται
► Μήτ’ εν ηδοναίς εκλύτους είναι μήτ’ εν ταις οργαίς εκπαθείς και θηριώδεις.
μτφρ: ούτε στις ηδονές πρέπει να είμαστε αχαλίνωτοι ούτε στους θυμούς παράφοροι και θηριωδεις
Ευφυΐα ► Υγεία και νους εσθλά τω βίω δύο.
μτφρ: υγεία και μυαλό είναι δυο θαυμαστά πράγματα στη ζωή
► Τοσούτω διαφέρει η φρόνησις των άλλων αρετών, όσω η όρασις των άλλων αισθήσεων.
► Κράτιστον χρημάτων ευβουλία.
μτφρ: το πιο καλό πράγμα είναι η ορθή κρίση
► Όφις Έλλην ο ποικίλος.
(πικρό και πολυσήμαντο σχόλιο του Πέρση χιλίαρχου Ρωξάνη, για τον Θεμιστοκλή)
Σοφία ► Αρχή Σοφίας ονομάτων επίσκεψις.
► Σοφόν το σαφές.
(από τον "Ορέστη")
► Σοφία μόνον κτημάτων αθάνατον.
► Ανδρί σοφώ πάσα γη βατή, ψυχής γαρ αγαθής πατρίς ο ξύμπας κόσμος.
► Σοφία πάντων κάλλιστον, η δε αμάθεια πάντων κάκιστον.
► Σκαιοίσι πολλοίς είς σοφός διόλλυται.
μτφρ: ανάμεσα σε πολλούς αγροίκους, ένας σοφός χάνεται
Κατανόηση ► Ίνα τω παραδείγματι φωτεινότερον ποιήσω τον λόγον…
► Ανέγνων, έγνων, κατέγνων.
(όταν διάβασε βιβλίο με χριστιανικό περιεχόμενο)
► Τα αφανή τοις φανεροίς τεκμαίρου.
μτφρ: αυτά που δεν φαίνονται να τα συμπεραίνεις με βάση αυτά που φαίνονται
Τόλμη & Θάρρος ► Θαρσείν χρη, τάχ’ αύριον έσσετ’ άμεινον.
► Το εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον το εύψυχον.
μτφρ: ευτυχισμένοι είναι οι ελεύθεροι και ελεύθεροι είναι οι γενναίοι
(από τον "Επιτάφιο" του Περικλή)
► Ανδρεία, σωφροσύνης αιρετοτέρα.
μτφρ: η ανδρεία είναι προτιμότερη από τη σωφροσύνη
► Ανδρείος ο περί τον καλόν θάνατον αδεής.
μτφρ: ανδρείος είναι αυτός που δεν φοβάται τον τιμημένο θάνατο
► Θαρσαλέος ανήρ εν πάσιν αμείνον.
μτφρ: ο θαρραλέος άνθρωπος υπερτερεί σε όλα
► Τοις τολμώσιν η τύχη ξύμφορος.
μτφρ: η τύχη βοηθάει τους τολμηρούς
Θέληση & Δύναμη ► Η ισχύς εν τη ενώσει.
► Ανίκητος εί, ω παι.
H Πυθία προς Μ. Αλέξανδρο
► Βουλή και μύθοισι και ηπεροπηΐδι τέχνη.
μτφρ: με θέληση, με παραμύθια και με την τέχνη της εξαπάτησης
(ερωτηθείς πώς κατάφερε να κατακτήσει τον κόσμο σε τόσο σύντομο διάστημα)
► Αβουλία γαρ πολλά βλάπτονται οι βροτοί.
μτφρ: με την έλλειψη θέλησης πολλά ζημιώνονται οι θνητοί
► Ρώμη δε μετά φρονήσεως ωφέλησεν, άνευ δε ταύτης πλείον τους έχοντας έβλαψεν.
μτφρ: η σωματική δύναμη μαζί με φρόνηση ωφέλησε, αλλά χωρίς αυτή, τους περισσότερους τους έβλαψε
Ηρωισμός ► Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων, μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν.
(Ιλιάδα Ζ, Ο Ιππόλαχος από τη Λυκία στο γιο του Γλαύκο)
► Παπαί, Μαρδόνιε, κοίους επ’ άνδρας ήγαγες μαχησομένους ημέας, οί ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούνται, αλλά περί αρετής.
Πέρσης στρατηγός για τους Έλληνες το 480 π.Χ.
► Υπό σκιήι
μτφρ: [καλύτερα, θα πολεμήσουμε] υπό σκιάν
Διηνέκης (Σπαρτιάτης πολεμιστής, ένας από τους 300)
(απάντηση στην απειλή ότι τα βέλη των Περσών θα κρύβουν τον ήλιο)
Αυτογνωσία ► Δύσκολον τον εαυτόν γνώναι, εύκολον τω άλλω υποτίθεσθαι.
μτφρ: το να γνωρίζεις τον εαυτό σου είναι δύσκολο, αλλά εύκολο να συμβουλεύεις τους άλλους
► Ένδον σκάπτε, ένδον η πηγή του αγαθού και αεί αναβλύειν δυναμένη, εάν αεί σκάπτεις.
► Εδιζησάμην εμεωυτόν.
μτφρ: αναζήτησα τον εαυτό μου
Τιμιότητα ► Δει τον αγαθόν άνδρα παυόμενον της αρχής μη πλουσιώτερον, αλλά μάλλον ενδοξότερον γεγονέναι.
► Μη πλούτει κακώς.
► Ο μηδέν αδικών ουδενός δείται νόμου.
μτφρ: Όποιος δεν αδικεί, δεν χρειάζεται κανένα νόμο.
► Αριστείδης ο δίκαιος ερωτηθείς τι εστι το δίκαιον, «το μη αλλοτρίων επιθυμείν», έφη.
Καλοσύνη ► Πας ερυθριών χρηστός είναι μοι δοκεί.
μτφρ: κάποιος που κοκκινίζει [από ντροπή] μου φαίνεται πως είναι καλός άνθρωπος
► Ως χαρίεν εστ’ άνθρωπος αν άνθρωπος ή.
► Μεγαλοψυχίη το φέρειν πραέως πλημμέλειαν.
μτφρ: είναι μεγαλοψυχία να αντιμετωπίζεις με πραότητα το σφάλμα [του άλλου]
► Ανήρ δίκαιος πλούτον ουκ έχει ποτέ.
► Ουδαμού δε αδικείν. Ουδ’ αδικούμενον ανταδικείν.
► Ου συνέχθειν αλλά συμφιλείν έφυν.
μτφρ: δεν γεννήθηκα για να μισώ αλλά για να αγαπώ
από την "Αντιγόνη"
► Ο δ’ εύκολος μεν ενθάδ’ εύκολος δ’ εκεί.
μτφρ: ενώ ο άλλος είναι βολικός εδώ και είναι βολικός εκεί
(αναφέρεται στον Σοφοκλή, σε αντιδιαστολή με τον Ευριπίδη)
► Οι αγαθοί ευαπάτητοι.
μτφρ: οι καλοί άνθρωποι εξαπατούνται εύκολα
► Αγαθόν ή είναι χρεών ή μιμείσθαι.
μτφρ: πρέπει να είσαι καλός ή να προσποιείσαι ότι είσαι
► Αγνώς και οσίως διατηρήσω βίον τον εμόν και τέχνην την εμήν.
(από τον όρκο του Ιπποκράτη)
Υπευθυνότητα ► Ο τρώσας και ιάσεται.
μτφρ: αυτός που προξένησε την πληγή θα τη γιατρέψει (Ο Αχιλλέας εν προκειμένω).
(από την Ιλιάδα)
► Ου φροντίς Ιπποκλείδη
(Συνηθισμένη κατά την αρχαιότητα φράση που στα νέα ελληνικά σημαίνει "σκασίλα μου")
► Αιτία ελομένου θεός αναίτιος.
απόδοση: ο θεός δεν έχει ευθύνη για τις πράξεις αυτών που έχουν ελευθερία επιλογής
Μετριοφροσύνη ► Καγώ, φησίν, Διογένης ο κύων.
(συστηνόμενος στον Μ. Αλέξανδρο)
► Λάθε βιώσας.
► Μέμνησο ότι άνθρωπος εί.
Υπενθύμιση προς τον εαυτό του που επέβαλε ο Φίλιππος Β’
► Εγώ, φάναι, παλαιότατος ειμι, συ δε πρεσβύτατος.
μτφρ: εγώ μεν είμαι ο παλιότερος, αλλά εσύ είσαι ο ανώτερος
(απευθυνόμενος στο Νικία, αρνούμενος να αποδεχθεί την αρχιστρατηγία στη Σικελική εκστρατεία, κατά τον Πλούταρχο)
► Υπέρ σεαυτού μη φράσης εγκώμιον.
Ευγνωμοσύνη ► Μάλλον φιλούσιν οι ποιήσαντες ευ τους παθόντας ή οι παθόντες ευ τους ποιήσαντας.
μτφρ: περισσότερο αγαπούν οι ευεργέτες τους ευεργετούμενους παρά οι ευεργετούμενοι τους ευεργέτες
► Ευποιίας ης έτυχες, μνημόνευε
μτφρ: να μνημονεύεις τις ευεργεσίες που έχεις λάβει
► Δόσις ολίγη τε φίλη τε.
μτφρ: Προσφορά μικρή αλλά εγκάρδια (ή καλοδεχούμενη).
► Ευ λέγειν τον ευ λέγοντα και ευ ποιείν τον ευ ποιούντα.
μτφρ: Πρέπει κανείς να επαινεί αυτούς που τον επαινούν και να ευεργετεί αυτούς που τον ευεργετούν.
► Ουδείς αχαριστότερος του ευεργετηθέντος.
► Λαβών απόδος άνθρωπε και λήψη πάλιν.
μτφρ: να ανταποδίνεις αυτό που παίρνεις, και θα ξαναπάρεις
► Μετά την δόσιν τάχιστα γηράσκει χάρις.
μτφρ: μετά τη δωρεά, η χάρη ξεχνιέται πολύ γρήγορα
Προνοητικότητα ► Ουκ αεί θέρος έσσεται, ποιείσθε καλιάς.
μτφρ: δεν θα είναι πάντα καλοκαίρι, θερίστε όσο είναι καιρός.
► Ούτε ναυν εκ μιάς αγκύρας, ούτε βίον εκ μιας ελπίδος ορμιστέον.
► Το δις εξαμαρτείν τ’ αυτόν ουκ ανδρός σοφού.
► Ά μη προσήκει μητ’ άκουε μηθ’ όρα.
μτφρ: αυτά που δεν πρέπει, μήτε να τ’ ακούς μήτε να τα βλέπεις.
► Ου μετανοείν, αλλά προνοείν χρη τον άνδρα τον σοφόν.
► Αποκρίνου εν καιρώ.
► Των ανθρώπων τους φρονίμους δει πρότερον τα τήλε των πραγμάτων σκοπείν, ειθ’ ούτως αυτοίς επιχειρείν.
μτφρ: οι συνετοί πρέπει προηγουμένως να βλέπουν μακριά τα πράγματα πριν τα επιχειρήσουν.
► Ο μέλλεις πράττειν μη πρόλεγε, αποτυχών γαρ γελασθήση.
μτφρ: μην προλέγεις αυτό που πρόκειται να κάνεις, γιατί αν αποτύχεις θα σε κοροϊδέψουν
► Εν πόλει μήτε ως λέων ανατρέφου μήτε ως κώνωψ. Το μεν γαρ εκπατείται, το δε καιροφυλακτείται.
► Άμα πρόσσω καί οπίσσω λεύσσει
μτφρ: κοιτάει από μπροστά και από πίσω [για να δει ποιο είναι το καλύτερο]
► Πάσαν γλώσσα βασάνιζε.
απόδοση: να σκέφτεσαι καλά αυτό που θα ξεστομίσεις
► Μηδέν της τύχης, αλλά πάντα της ευβουλίας και της προνοίας.
μτφρ: τίποτα δεν εξαρτάται από την τύχη, αλλά όλα από την ορθή κρίση και την προνοητικότητα
► Έλπιζε ως θνητός, φείδου ως αθάνατος.
Απλότητα ► Ουκ εν τω πολλώ τω ευ, αλλ’ εν τω ευ το πολύ.
► Φιλοκαλούμεν γαρ μετ’ ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας.
(από τον "Επιτάφιο")
Υπομονή ► Πέτρην κοιλαίνει ρανίς ύδατος ενδελεχείη.
μτφρ: μια επίμονη σταγόνα νερού ανοίγει τρύπα σε πέτρα.
► Χρόνου γαρ εις τα πράγματα εάν λάβης, άπαντα λήξει και κατασταλήσεται.
Απολλόδωρος
Πειθαρχία ► Γλώσσης, γαστρός, αιδοίων κρατείν.
μτφρ: να είσαι συγκρατημένος στη γλώσσα, στην κοιλιά και στα γεννητικά όργανα
► Πειθαρχικόν η νεότης, ηγεμονικόν το γήρας.
Αδράνεια & Τεμπελιά ► Αργία μήτηρ πάσης κακίας.
► Έργον δ’ ουδέν όνειδος, αεργίη δε τ’ όνειδος.
μτφρ: η δουλειά δεν είναι ντροπή και ντροπή είναι η τεμπελιά
► Αδύνατον τον μηδέν πράττοντα πράττειν εύ.
► Από μεν ησυχίης και ραθυμίης ή δειλίη αύξεται, από δε τής ταλαιπωρίης και των πόνων αι ανδρείαι.
μτφρ: από την ηρεμία και την τεμπελιά αυξάνεται η δειλία, από τις κακουχίες και τον πόνο, η ανδρεία
► Ουδείς ών ράθυμος ευκλεής ανήρ, άλλ’ οι πόνοι τίκτουσι την ευδοξίαν.
μτφρ: κανείς δεν είναι φημισμένος αν είναι τεμπέλης, αλλά οι κόποι γεννούν τη δόξα.
► Θεός τοις αργούσιν ου παρίσταται.
μτφρ: ο θεός δεν βοηθάει αυτούς που τεμπελιάζουν
► Απορίαν γαρ δει βοηθείν, ουκ αργίαν εφοδιάζειν.
μτφρ: Πρέπει να βοηθούμε τους φτωχούς, όχι να ενισχύουμε τους αέργους.
► Αμαθία μεν θράσος, λογισμός δε όκνον φέρει.
► Αργός μη ίσθι μηδ’ αν πλουτής
μτφρ: Μην τεμπελιάζεις, ακόμα κι αν είσαι πλούσιος
► Καθεύδων ουδείς ουδενός άξιος , ουδέν μάλλον του μη ζώντος.
μτφρ: αν κοιμάται [συνέχεια] κανείς, δεν είναι άξιος για τίποτα, όχι πιο πολύ από αυτόν που δεν υπάρχει στη ζωή
► Διογένης τον έρωτα είπε σχολαζόντων ασχολίαν.
μτφρ: Ο Διογένης είπε ότι ο έρωτας είναι ασχολία των αργόσχολων
(από την ανθολογία Ιωάννη Στοβαίου)
► Αμελούντα του ζην, ουκ εστιν ευσχημονείν.
► Ραθυμία τα πολλ’ ελαττούσθαι ποιεί.
μτφρ: η τεμπελιά κάνει να λιγοστεύουν τα πολλά
Πάθη & Αμαρτίες ► Των παθών κρίσει και ασκήσει περιγενόμεθα.
μτφρ: αντιμετωπίζουμε τα πάθη μας [ή αυτά που παθαίνουμε ] χάρη στη λογική μας και με την άσκηση
► Αισχρόν δε μηδέν πράττε, μηδέ μάνθανε.
μτφρ: την αισχρή πράξη ούτε να την κάνεις ούτε να τη μαθαίνεις
Άγνοια ► Μετ’ αγνοίας των οικείων κακών αλυπότατος βίος.
► Αμαρτίης αιτίη η αμαθίη του κρέσσονος.
μτφρ: αιτία της κακής πράξης είναι η άγνοια του καλύτερου
► Σοφία πάντων κάλλιστον, η δε αμάθεια πάντων κάκιστον.
Ματαιοδοξία ► Αλαζονεία εμπόδιον σοφίας.
► Ζευς κολαστής των άγαν υπερφρόνων.
μτφρ: ο Ζευς είναι τιμωρός αυτών που είναι υπερβολικά υπερήφανοι
► Αυτεπαινέτους γαρ μισεί ο Θεός.
► Ζευς γαρ μεγάλης γλώσσης κόμπους υπερεχθαίρει.
μτφρ: ο Ζευς τιμωρεί τους κομπασμούς της μεγάλης γλώσσας
► Αβρύνεται πας τις ευ πράσσων πλέον.
μτφρ: το παίρνει επάνω του όποιος τα πάει καλύτερα από τους άλλους
("Αγαμέμνων")
► Θνητός γεγονώς άνθρωπε, μη φρόνει μέγα.
μτφρ: αφού γεννήθηκες θνητός άνθρωπε, μην έχεις μεγάλες ιδέες
► Κενής δε δόξης ουδέν αθλιώτερον.
μτφρ: δεν υπάρχει τίποτα πιο άθλιο από την κενοδοξία
► Την οίησιν προκοπής εγκοπήν.
μτφρ: η έπαρση είναι εμπόδιο της προκοπής
► Ου γαρ εά φρονέειν μέγα ο Θεός άλλον ή εαυτόν .
μτφρ: ο θεός δεν επιτρέπεται σε κανέναν, εκτός από τον ίδιο, να έχει μεγαλεπήβολες ιδέες
► Τους μεν κενούς ασκούς η πνοή διίστησι, τους δ’ ανοήτους, το οίημα.
μτφρ: τα άδιεα σακιά τα φουσκώνει ο αέρας και τους ανόητους η έπαρση
Βλακεία ► Αφυΐας σημείον το ενδιατρίβειν τις περί το σώμα.
μτφρ: είναι σημάδι βλακείας να ασχολείται πολύ κάποιος με το σώμα του
(σ.σ.: Κομμένο το γυμναστήριο…)
► Μωραίνει Κύριος ον βούλεται απολέσαι.
► Βλαξ άνθρωπος επί παντί λόγω επτοήσθαι φιλεί.
μτφρ: ο βλάκας θέλει να πτοείται με το παραμικρό
► Γελά ο μωρός καν τι μη γελοίον ή.
► Νηπίοισιν ου λόγος, αλλά ξυμφορή γίνεται διδάσκαλος.
μτφρ: για τους ανόητους, δάσκαλος δεν είναι η λογική αλλά η συμφορά
► Ανοήμονες βιούσι ού τερπόμενοι βιούν.
μτφρ: οι ανόητοι ζουν χωρίς να είναι ευχαριστημένοι που ζουν.
► Ασύνετος όστις εν φόβω μεν ασθενής, λαβών δε μικρόν της τύχης φρονεί μέγα.
απόδοση: είναι άμυαλος όποιος είναι ανήμπορος όταν φοβάται και όταν δε λίγο του χαμογελάσει η τύχη, παίρνει πολύ αέρα
► Θεός κολάζει τους βλάκας.
► Ανόητος νεοσσός εκών, δείκνυσι την εαυτού νεοσσιάν.
μτφρ: το ανόητο πουλάκι με τη θέλησή του δείχνει τη φωλιά του
Βυζαντινή Παροιμία
► Υπερήδεται άφρονι άφρων.
μτφρ: χαίρεται ο χαζός σε βάρος του χαζού
Βυζαντινή Παροιμία
Αναποτελεσματικότητα ► Τέμνει σου το ξίφος ύδωρ, η δε σπάθη σου χιόνα.
Βυζαντινή Παροιμία
► Ζητών Ερμήν γλύψαι, Κέκροπα έγλυψα.
απόδοση: ήθελα να κάνω άγαλμα του Ερμή και μου βγήκε Κέκρωψ (τέρας)
Ανικανότητα ► Δαπανώμενος εφ’ α μη δει, ολίγος έση εφ’ α δει.
μτφρ: ξοδεύοντας τον εαυτό σου σ’ αυτά που δεν χρειάζεται, δεν φτάνεις γι’ αυτά που πρέπει.
► Αίσχιον δε έχοντας αφαιρεθήναι ή κτωμένους ατυχήσαι.
μτφρ: Είναι πολύ μεγαλύτερη ντροπή να χάσει κανείς κάτι αυτά που έχει από το να αποτύχει να το αποκτήσει
Πλεονεξία ► Η πενία πολλών εστιν ενδεής, η δ’ απληστία πάντων.
μτφρ: η φτώχεια είναι έλλειψη πολλών πραγμάτων και η απληστία όλων
Ισχυρογνωμοσύνη ► Ου με πείσεις, καν με πείσεις.
Απάθεια ► Ακούσας υπό τινος λοιδορείσθαι, «Απόντα με,» έφη, «και μαστιγούτω.»
μτφρ: Όταν άκουσε ότι κάποιος τον κορόιδευε, «Όταν λείπω, μπορούν και να με μαστιγώσουν», είπε.
(από τον Διογένη Λαέρτιο)
► Παντελής απάθεια μέγα και θείον.
► Χάλαζα αίγα δέρει, αυτή δε την ουράν άνω.
μτφρ: το χαλάζι χτυπά την κατσίκα κι αυτή κρατάει όρθια την ουρά της
Βυζαντινή Παροιμία
(δηλαδή κάνει την αδιάφορη)
Δειλία ► Δειλού μήτηρ ου κλαίει, αλλ' ουδέ χαίρει.
► Δειλού γαρ αντρός δειλά και φρονήματα.
► Δειλοί άνθρωποι ουκ έχουσιν εν μάχη αριθμόν.
μτφρ: οι δειλοί δεν μετριούνται [υπολογίζονται] στη μάχη
► Από μεν ησυχίης και ραθυμίης ή δειλίη αύξεται, από δε τής ταλαιπωρίης και των πόνων αι ανδρείαι.
μτφρ: από την ηρεμία και την τεμπελιά αυξάνεται η δειλία, από τις κακουχίες και τον πόνο, η ανδρεία
► Αρετής ελπίς ο θεός εστιν, ου δειλίας πρόφασις.
Κακία ► Ουδείς εκών κακός.
► Ευλαβού τας διαβολάς καν ψευδείς ώσιν.
μτφρ: να φοβάσαι τις συκοφαντίες, ακόμα κι αν είναι ψέματα.
► Διαβολήν μίσει.
μτφρ: να μισείς τη συκοφαντία
► Κακοίς ομιλών καυτός εκβήσει κακός.
μτφρ: αν συναναστρέφεσαι κακούς, και συ θα γίνεις κακός.
► Μηδέ χελιδόνας εν οικία δέχεσθαι.
Αρχαιοελληνική παροιμία
(αναφέρεται σε αφιλόξενους ανθρώπους)
► Η δε κακή βουλή τω βουλεύσαντι κακίστη.
► Εν τη προαιρέσει η μοχθηρία και το αδικείν.
μτφρ: η μοχθηρία και η αδικία υπάρχουν από πρόθεση [και όχι τυχαία ή κατά λάθος]
► Ο συκοφάντης εστί τοις πέλας λύκος.
μτφρ: ο συκοφάντης είναι λύκος για τους γύρω του
Φθόνος ► Ώσπερ υπό του ιού τον σίδηρον, ούτω τους φθονερούς υπό του ιδίου ήθους κατεσθίεσθαι.
μτφρ: Όπως η σκουριά τρώει το σίδερο, έτσι και ο φθονερός κατατρώγεται από το πάθος του.
► Κρέσσων γαρ οικτιρμού φθόνος.
μτφρ: καλύτερα να σε φθονούν παρά να σε λυπούνται.
► Ουκ εά με καθεύδειν το του Μιλτιάδου τρόπαιον.
(ενδεχομένως δεν επρόκειτο για φθόνο αλλά για αγωνία για τις μελλοντικές προθέσεις των Περσών)
► Ουκ αν φορητός είης, ει πράσσοις καλώς.
μτφρ: είσαι ανυπόφορος, αν είσαι πετυχημένος
► Και κεραμεύς κεραμεί κοτέει, και τέκτονι τέκτων· και πτωχός πτωχώ φθονέει και αοιδός αοιδώ.
► Το Θείον φθονερόν και ταραχώδες.
μτφρ: οι θεοί είναι φθονεροί και προκαλούν φασαρίες
► Πτωχός πτωχώ φθονέει.
Μικροπρέπεια ► Έξεστι Κλαζομενίοις ασχημονείν.
► Φασί κακίστους οι πονηροί τους καλούς.
μτφρ: οι πονηροί κατηγορούν τους καλούς ότι είναι κάκιστοι
Υποκρισία ► Πολλοί δρώντες τα αίσχιστα, λόγους τους αρίστους ασκέουσι.
► Αλλήλων καταφρονούντες αλλήλοις αρεσκεύονται και αλλήλων υπερέχειν θέλοντες, αλλήλοις υποκατακλίνονται.
► Οίκοι μεν λέοντες, εν μάχη δ’ αλώπεκες.
Αδιαφορία ► Των οικιών ημών εμπιμπραμένων, ημείς άδομεν.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Εμού θανόντος γαία πυρί μιχθήτω.
Από στίχο αρχαίου άγνωστου ποιητή
► Ου φροντίς Ιπποκλείδη
(Συνηθισμένη κατά την αρχαιότητα φράση που στα νέα ελληνικά σημαίνει "σκασίλα μου")
► Αδικεί πολλάκις ο μη ποιών τι, ου μόνον ο ποιών τι.
Ανοχή ► Μη ζήτει τα γενόμενα γίνεσθαι ως θέλεις, αλλά θέλε γίνεσθαι τα γινόμενα ως γίνεται και ευροήσεις.
► Ανέχου και απέχου.
μτφρ: να έχεις υπομονή και εγκράτεια.
► Ο σιωπών συναινεί
Αρχαιοελληνική παροιμία
(μετάφραση αντίστοιχης λατινικής)
► Ουδέν ουδενί συμβαίνει, ό ού πέφυκε φέρειν.
απόδοση: τίποτε δεν μπορεί να σου συμβεί που δεν μπορείς να το αντέξεις
Εγκαρτέρηση ► Στέργε μεν τα παρόντα, ζήτει δε τα βελτίω.
► Δει φέρειν τα των θεών.
► Άφοβον ο θεός, ανύποπτον ο θάνατος και το αγαθόν μεν εύκτητον, το δε δεινόν ευκαρτέρητον.
► Πειρώ τύχης άνοιαν ανδρείως φέρειν.
μτφρ: προσπάθησε να αντιμετωπίζεις με γενναιότητα τη δυσμένεια της τύχης
► Ανάσχου πάσχων. Δρων γαρ έχαιρες.
μτφρ: όταν υποφέρεις να έχεις υπομονή, γιατί όταν εσύ δρούσες χαιρόσουν [και άλλοι υπέφεραν]
► Χω Ζευς άλλοκα μεν πέλει αίθριος, άλλοκα δ’ ύει.
μτφρ: Ο Ζευς άλλες φορές κάνει καλό καιρό και άλλες φορές ρίχνει μεγάλη βροχή
► Δει καρτερείν επί τοις παρούσι και θαρρείν περί των μελλόντων.
Απαξίωση ► Αθλίας, παρ’ αθλίου, δι’ Αθλίου προς άθλιο.
μτφρ: Ο άθλιος στέλνει άθλια επιστολή με τον Αθλία προς ένα άθλιο
(ο Αθλίας ήταν απεσταλμένος του Μ. Αλέξανδρου, που παρέδωσε επιστολή του στο Διογένη)
► Ο μεν λόγος θαυμαστός, ο δε λέγων άπιστος
► Εμοί μεν όνειδος η πατρίς, συ δε τη πατρίδι.
μτφρ: για μένα είναι ντροπή η πατρίδα μου, ενώ εσύ είσαι ντροπή για την πατρίδα σου.
(Απαντώντας σε κάποιον που τον ειρωνεύτηκε για τη σκυθική του καταγωγή)
► Κρήτες αεί ψεύσται, κακά θηρία, γαστέρες αργαί.
μτφρ: Οι Κρήτες είναι πάντα ψεύτες, είναι άγρια θηρία και λαίμαργοι.
Επιμενίδης ο Κρης
► Ύες βορβόρω ήδονται μάλλον ή καθαρώ ύδατι.
μτφρ: τα γουρούνια ευχαριστιούνται περισσότερο στον βούρκο, παρά στο καθαρό νερό
► Ημίν ανήκουσιν η ευγλωττία και αι τέχναι της Ελλάδος και η των Θεών αυτής λατρεία, υμέτερος δε κλήρος εστί η αμάθεια και η αγροικία και ουδέν πλέον. Αύτη εστίν η σοφία υμών.
(λόγοι απαξίωσης του χριστιανικού κλήρου από τον Ιουλιανό)
► Κακόν άγγος ου κλάται.
μτφρ: το κακό δοχείο δε σπάει
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Δειλοί άνθρωποι ουκ έχουσιν εν μάχη αριθμόν.
μτφρ: οι δειλοί δεν μετριούνται [υπολογίζονται] στη μάχη
► Τέμνει σου το ξίφος ύδωρ, η δε σπάθη σου χιόνα.
Βυζαντινή Παροιμία
► Το μηδέν εις ουδέν ρέπει.
Ανωτερότητα ► Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων, μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν.
(Ιλιάδα Ζ, Ο Ιππόλαχος από τη Λυκία στο γιο του Γλαύκο)
► Ου γαρ δοκείν άριστος, αλλ’ είναι θέλει.
► Ο ήλιους εις τους αποπάτους, αλλ’ ου μειώνεται.
► Αετός μυίας ου θηρεύει.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Φιλοκαλούμεν γαρ μετ’ ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας.
(από τον "Επιτάφιο")
► Ερωτηθείσα υπό τινος Αττικής,
απόδοση: οι Σπαρτιάτισσες είναι οι μόνες γυναίκες στην Ελλάδα που κυβερνάνε άντρες επειδή μόνο αυτές γεννάνε άντρες
(απάντηση από την Γοργώ, κόρη του βασιλιά Κλεομένη και σύζυγο του Λεωνίδα)
► Βασιλικόν, καλώς ποιούντα κακώς ακούειν.
απόδοση: είναι μεγαλειώδες να σε κατηγορούν ενώ κάνεις το σωστό.
(σχόλιο του όταν πληροφορήθηκε ότι ο Πλάτωνας μίλησε άσχημα γι’ αυτόν)
► Αγαθώ περί ουδενός εγγίγνεται φθόνος ούτε φόβος ούτε οργή ή μίσος.
► Ή καλώς ζην ή καλώς τεθνηκέναι τον ευγενή δει.
μτφρ: ο ευγενής πρέπει ή να ζει με αξιοπρέπεια ή να πεθαίνει με αξιοπρέπεια
► Υπεροχής επιθυμεί η νεότης, η δε νίκη υπεροχή τις.
Σκληρότητα ► Βροτοίς πέφυκε τον πεσόντα λακτίσαι.
μτφρ: είναι στην ανθρώπινη φύση να κλωτσάνε αυτόν που έχει ξεπέσει
Ενόχληση ► Ποίον σε έπος φύγεν έρκος οδόντων;
μτφρ: κυριολεκτικά: τι λόγος ξέφυγε από την οδοντοστοιχία σου. Μεταφορικά: τι μαλακία είπες τώρα;
(Ο Δίας αντιδρώντας στην κατηγορία της Αθηνάς ότι εγκατέλειψε τον Οδυσσέα)
► Ξίφος τιτρώσκει σώμα, τον δε νουν λόγος.
Αρχαιοελληνική παροιμία
Αχρειότητα ► Φύσιν πονηρά μεταβαλείν ου ράδιον.
μτφρ: δεν είναι εύκολο να αλλάξει ένας πονηρός
► Το μεν καλόν ορώ και επιδοκιμάζω, πράττω δε το κακόν.
(Η Μήδεια.)
Απειλή ► Μη απειλείν ουδενί. Γυναικώδες γαρ.
► Αι μεν βρονταί τους παίδας, αι δε απειλαί τους άφρονας καταπλήττουσι.
μτφρ: οι μεν βροντές τρομάζουν τα παιδιά και οι απειλές τους ανόητους
► Διογένης ερωτηθείς τι των θηρίων κάκιστα δάκνει έφη: των μεν αγρίων συκοφάντης, των δε ημέρων κόλαξ.
Εμπαιγμός ► Τω δυστυχούντι μη επιγέλα.
► Ατυχίαν μη ονειδίζειν, νέμεσιν αιδούμενον.
μτφρ: την ατυχία [του άλλου] μην την κοροϊδεύεις, φοβούμενος τη θεία δίκη
► Μη λοιδόρει γυναίκα μηδέ νουθέτει.
Καχυποψία ► Νήφε και μέμνησο απιστείν.
μτφρ: να παραμένεις νηφάλιος και να θυμάσαι να δυσπιστείς
► Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας.
► Επαινούμενος, μη πάντα πίστευε.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Ανδρών δε φαύλων όρκον εις ύδωρ γράφε.
► Όρκους εγώ γυναικός εις ύδωρ γράφω.
► Παύσαι προς με καλλωπιζόμενος.
μτφρ: σταμάτα να μου κουνιέσαι [για να με καλοπιάσεις]
(από τον Φαίδρο)
► Εχθροίς απιστών ούποτ’ αν πάθοις βλάβην.
μτφρ: αν δεν εμπιστεύεσαι τους εχθρούς σου δεν πρόκειται ποτέ να ζημιωθείς
► Δει τοις μεν εχθροίς και περί των πιστών απιστείν, τοις δε φίλοις και τα άπιστα πιστεύειν.
► Λόγον παρ’ εχθρού μη ποθ’ ηγήση φίλον.
μτφρ: τα λόγια του εχθρού σου μην τα θεωρήσεις ποτέ φιλικά
Κριτική ► Βασιλικόν, καλώς ποιούντα κακώς ακούειν.
απόδοση: είναι μεγαλειώδες να σε κατηγορούν ενώ κάνεις το σωστό.
(σχόλιο του όταν πληροφορήθηκε ότι ο Πλάτωνας μίλησε άσχημα γι’ αυτόν)
► Εάν τοις άλλοις επιτιμώμεν, αυτοί μη δρώμεν
Εξαπάτηση ► Μη γυναικός εν τρόποις άβρυνε.
μτφρ: μη με καλοπιάνεις με γυναικείες μεθόδους ("άσε τα γυναικουλίστικα")
► Βουλή και μύθοισι και ηπεροπηΐδι τέχνη.
μτφρ: με θέληση, με παραμύθια και με την τέχνη της εξαπάτησης
(ερωτηθείς πώς κατάφερε να κατακτήσει τον κόσμο σε τόσο σύντομο διάστημα)
► Την αγοράν ωρισμένον τόπον εις το αλλήλους απατάν και πλεονεκτείν.
μτφρ: η αγορά είναι το μέρος που έχει οριστεί για να εξαπατά ο ένας τον άλλο και να είναι πλεονέκτης
► Οι αγαθοί ευαπάτητοι.
μτφρ: οι καλοί άνθρωποι εξαπατούνται εύκολα
Δικαιολογίες ► Όμφακες εισίν.
► Το δε σώφρον του ανάνδρου πρόσχημα.
μτφρ: Η σύνεση είναι το πρόσχημα του άνανδρου
► Προφάσεως δείται μόνον η πονηρία.
► Αρετής ελπίς ο θεός εστιν, ου δειλίας πρόφασις.
Υπερβολές ► Μέτρον άριστον.
► Μηδέν Άγαν.
► Μήτε νικών αμφάδην αγάλλεο, μήτε νικηθείς, εν οίκω καταπεσών οδύρεο.
μτφρ: μήτε αν νικήσεις να χαίρεσαι πολύ ούτε αν νικηθείς να κλαις και να οδύρεσαι στο σπίτι σου
► Υπέρ τα εσκαμμένα πηδάς.
► Παν το πολύ τη φύσει πολέμιον.
μτφρ: οτιδήποτε υπερβολικό είναι αντίθετο στη φύση
► Το γαρ ηδύ, εάν πολύ, ου τι γε ηδύ.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Ήλιος ούκ αν υπερβήσεται μέτρα.
μτφρ: [ακόμα και] ο ήλιος δεν μπορεί να υπερβεί τα μέτρα [που του αναλογούν]
► Οι πέρα στέρξαντες, οίδε και πέρα μισούσι.
μτφρ: αυτοί που αγάπησαν υπερβολικά, αυτοί και μισούν υπερβολικά
Ανώνυμος αρχαίος τραγικός ποιητής
► Φιλούσι ιατροί λέγειν τά φαύλα μείζω.
μτφρ: συνηθίζουν οι γιατροί [για το συμφέρον τους] να μεγαλοποιούν τα άσχημα
Αρχαιοελληνική Παροιμία
Θυμός ► Αθάνατον οργήν μη φύλαττε, θνητός ων.
► Θυμού κράτει.
► Δύο τα εναντιώτατα ευβουλία είναι, τάχος τε και οργήν.
μτφρ: δυο πράγματα είναι αντίθετα στη λήψη σωστής απόφασης, η βιασύνη και η οργή
► Μένεα πνέων
► Μήνιν άειδε θεά Πηληιάδεω Αχιλήος.
(Η πρώτη φράση της Ιλιάδας)
► Το γαρ μηδαμού κρατείν οργής απαίδευτον και ακόλαστον
μτφρ: να μη συγκρατείς καθόλου την οργή σου είναι ανάγωγο και χυδαίο
► Εν οργή μήτε τι λέγειν μήτε πράσσειν.
► Πολλά εστι του θυμού φοβερά, πολλά δε και γελοία.
► Χόλος νόον οιδάνει.
μτφρ: ο θυμός φουσκώνει το μυαλό
► Σώφρονος ανδρός έχθραν φυλάττεσθαι και οργήν.
μτφρ: είναι χαρακτηριστικό μυαλωμένοτ ανθρώπου να μένει μακριά από έχθρα και οργή
Εκδίκηση ► Τύμμα τύμματι τίσαι.
μτφρ: την πληγή με πληγή την πληρώνεις
Τιμωρία ► Ζευς κολαστής των άγαν υπερφρόνων.
μτφρ: ο Ζευς είναι τιμωρός αυτών που είναι υπερβολικά υπερήφανοι
► Το κατ' αρχάς [κακόν] μή κολαζόμενον επί μείζον αύξεται
► Ουκ αφέξεταί μου τω χείρε.
μτφρ: δεν το γλυτώνω το ξύλο
(από τον "Φαίδρο")
Μετάνοια ► Μόνη σιγή μεταμέλειαν ου φέρει.
μτφρ: μόνο η σιωπή δεν δείχνει μεταμέλεια
► Ου μετανοείν, αλλά προνοείν χρη τον άνδρα τον σοφόν.
► Σιμωνίδης έλεγε μηδέποτε αυτώ μεταμελήσαι σιγήσαντι, φθεγξαμένω δε πολλάκις.
► Πράττε αμεταμέλητα.
Φυγή ► Ανήρ ο φεύγων και πάλι μαχήσεται.
ερμηνεία: Αυτός που αποφεύγει τη μάχη στο τέλος θα τη δώσει.
Ανθρώπινες σχέσεις ► Ξένους ξένιζε και συ γαρ ξένος γ’ έση.
► Οι άνθρωποι γεγόνασιν αλλήλων ένεκα. Ή δίδασκε ούν ή φέρε.
► Αλλήλων καταφρονούντες αλλήλοις αρεσκεύονται και αλλήλων υπερέχειν θέλοντες, αλλήλοις υποκατακλίνονται.
► Ό συ μισείς, ετέρω μη ποιήσεις.
► Εν πόλει μήτε ως λέων ανατρέφου μήτε ως κώνωψ. Το μεν γαρ εκπατείται, το δε καιροφυλακτείται.
► Πάσιν άρεσκε.
μτφρ: να είσαι αρεστός σε όλους
► Βούλου δ’ αρέσκειν πάσι, μη σαυτώ μόνον.
μτφρ: να επιδιώκεις να είσαι αρεστός σε όλους, όχι μόνο στον εαυτό σου
Αγάπη & Έρωτας ► Τυφλός ο έρως.
► Έρως ανίκατε μάχαν, Έρως, ός εν κτήμασι πίπτεις, ός εν μαλακαίς παρειαίς νεάνιδος εννυχεύεις.
("Αντιγόνη")
► Πολύ κρείττων εστίν ο της ψυχής ή ο του σώματος έρως
► Ούτε δια τούτου ούτε άνευ τούτου.
μτφρ: ούτε γι’ αυτό ούτε χωρίς αυτό
(απάντηση στην ερώτηση αν "ο έρως ένεκα τής συνουσίας γίγνεται")
► Φιλία εστί μία ψυχή εν δυσί σώμασιν ενοικουμένη.
μτφρ: Η φιλία [ή η αγάπη] είναι μια ψυχή που κατοικεί σε δυο σώματα.
► Επιθυμίαν μεν διπλασθιαθείσαν έρωτα είναι, έρωτα δε διπλασιασθέντα μανίαν γίγνεσθαι.
► Αγάπης δε ουδέν μείζον ούτε ίσον εστί.
► Έρωτα παύει λιμός ή χαλκού σπάνις.
μτφρ: τον έρωτα τον σταματάει η πείνα ή η έλλειψη χρημάτων
► Οι πέρα στέρξαντες, οίδε και πέρα μισούσι.
μτφρ: αυτοί που αγάπησαν υπερβολικά, αυτοί και μισούν υπερβολικά
Ανώνυμος αρχαίος τραγικός ποιητής
► Αγάπα τον πλησίον σου μικρά ελαττούμενος.
μτφρ: να αγαπάς τον πλησίον σου ακόμα και μειώνοντας [ή ζημιώνοντας] λίγο τον εαυτό σου
► Χαλκοτύπος τον Έρωτα μεταλλάξας επόησε τήγανον, ουκ αλόγως όττι και αυτό φλέγει.
μτφρ: χαλκωματάς τόν Έρωτα τόν έκανε τηγάνι, κ’ ήτανε κάτι λογικό γιατί καί τούτο καίει
► Τω μεθύειν το εράν όμοιόν εστι. Ποιεί γαρ θερμούς και ιλαρούς και διακεχυμένους.
μτφρ: Ο έρωτας μοιάζει με το μεθύσι. Κάνει τους ανθρώπους θερμούς, εύθυμους και διαχυτικούς.
► Έρως εν τοις αμηχάνοις ευπορώτατος.
μτφρ: ο έρωτας στις δυσκολίες είναι εφευρετικότατος
► Διογένης τον έρωτα είπε σχολαζόντων ασχολίαν.
μτφρ: Ο Διογένης είπε ότι ο έρωτας είναι ασχολία των αργόσχολων
(από την ανθολογία Ιωάννη Στοβαίου)
► Αφροδίσιος γαρ όρκος ουκ εμποίνιμος.
μτφρ: ο όρκος που δίνεται για τον έρωτα δεν σηκώνει τιμωρία
Άντρας & Γυναίκα ► Ένιοι, πόλεων μεν δεσπόζουσι, γυναιξί δε δουλεύουσι.
μτφρ: κάποιοι κυβερνούν πόλεις αλλά είναι δούλοι γυναικών
► Γυνή δικαία του βίου σωτηρία.
μτφρ: η καλή γυναίκα είναι σωτηρία στη ζωή [ενός άντρα]
► Ού μεν γαρ τι γυναικός άμεινον αγαθής.
μτφρ: δεν υπάρχει κάτι καλύτερο [για τον άντρα] από την καλή γυναίκα
► Τας μεν κόρας άνδρας ευρείν δει, τας δε γυναίκας σώζειν τους έχοντας.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Αδρανές άρρεν τε και θήλυ χωρίς αλλήλων.
► Υπό γυναικός άρχεσθαι ύβρις αν ανδρί είη εσχάτη.
μτφρ: το να εξουσιάζεται ένας άντρας από μια γυναίκα είναι ο μεγαλύτερος εξευτελισμός
► Γυνή πολλά ανδρός οξυτέρη προς κακοφραδμοσύνην.
απόδοση: η γυναίκα είναι πιο ξύπνια από τον άντρα στις πονηριές
► Παρθενικήν δε γαμείν, ως κ’ ήθεα κεδνά διδάξης.
μτφρ: να παντρευτείς παρθένα για να της διδάξεις σωστά ήθη
Σεξ ► Λυχνίας σβεσθείσης, πάσα γυνή ομοία.
(σ.σ: Είναι καλύτερα πάντως να μη σβήνεις τη λυχνία…)
► Ούτε δια τούτου ούτε άνευ τούτου.
μτφρ: ούτε γι’ αυτό ούτε χωρίς αυτό
(απάντηση στην ερώτηση αν "ο έρως ένεκα τής συνουσίας γίγνεται")
► Άμα δε το χιτώνι εκδυομένω εκδύεται και την αιδώ γυνή.
Γάμος ► Γαμείν εκ των ομοίων. Εάν γαρ εκ των κρειττόνων, δεσπότας, ου συγγενείς κτήσει.
μτφρ: να παντρεύεσαι από τη σειρά σου. Αν παντρευτείς καλύτερο θα αποκτήσεις αφεντικά, όχι συγγενείς.
► Γάμος γαρ ανθρώποισιν ευκταίον κακόν.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Γαμείν δε μέλλων βλέψον εις τους γείτονας.
μτφρ: όταν πρόκειται να παντρευτείς, ρώτα τους γείτονες (της)
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Βίον καλόν ζης αν γυναίκα μη έχεις.
► Γάμει δε μη την προίκα αλλά την γυναίκα.
► Προτρεπομένη δε τον άνδρα Λεωνίδαν εξιόντα εις Θερμοπύλας άξιον της Σπάρτης φανήναι, ηρώτα τι χρη πράττειν· ο δε έφη, «αγαθόν γαμείν και αγαθά τίκτειν.»
(αναφέρεται στην Γοργώ, κόρη του βασιλιά Κλεομένη και σύζυγο του Λεωνίδα)
► Ή μη γάμει το σύνολον ή γαμών κράτει .
► Αν μεν καλήν, έξεις κοινήν, αν δε αισχράν, έξεις ποινήν.
μτφρ: αν πάρεις όμορφη θα την μοιράζεσαι, αν πάρεις άσχημη θα τιμωρηθείς
(απάντηση στην ερώτηση "τι γυναίκα να παντρευτώ;")
Γονείς ► Στους γονείς οφείλομεν το ζην, στους δε διδασκάλους το ευ ζην.
Γυναίκα ► Γυναιξί πάσαις κόσμον η σιγή φέρει.
μτφρ: σε όλες τις γυναίκες η σιωπή είναι στολίδι
► Θάλασσα και πυρ, και γυνή τρίτον κακόν.
► Ρύπος γυνή πέφυκε ηργυρωμένος.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Γυναικί κόσμος οι τρόποι, ουχί χρυσία.
μτφρ: το στολίδι της γυναίκας είναι η συμπεριφορά και όχι τα κοσμήματα.
Ανώνυμος
► Λυχνίας σβεσθείσης, πάσα γυνή ομοία.
(σ.σ: Είναι καλύτερα πάντως να μη σβήνεις τη λυχνία…)
► Ερωτηθείσα υπό τινος Αττικής,
απόδοση: οι Σπαρτιάτισσες είναι οι μόνες γυναίκες στην Ελλάδα που κυβερνάνε άντρες επειδή μόνο αυτές γεννάνε άντρες
(απάντηση από την Γοργώ, κόρη του βασιλιά Κλεομένη και σύζυγο του Λεωνίδα)
► Γυνή το σύνολόν εστι δαπανηρόν φύσει.
μτφρ: στο σύνολό τους οι γυναίκες είναι εκ φύσεως σπάταλες
► Γυνή γαρ ουδέν οίδε πλην ό βούλεται.
μτφρ: η γυναίκα δεν ξέρει τίποτα εκτός από αυτό που θέλει
► Γυνή δε κολακεύει σε του λαβείν χάριν.
► Το θήλυ έχει το βουλητικόν αλλ' άκυρον.
μτφρ: η γυναίκα θέλει αλλά δεν μπορεί
► Ουδέν εστι θηρίον γυναικός αμαχώτερον.
μτφρ: δεν υπάρχει θηρίο πιο δύσκολο να πολεμήσεις από τη γυναίκα
► Πᾶσαν Ὅμηρος ἔδειξε κακὴν σφαλερὴν τε γυναῖκα, σώφρονα καὶ πόρνην, ἀμφοτέρας ὄλεθρον. Ἐκ γὰρ τῆς Ἑλένης μοιχευσαμένης φόνος ἀνδρῶν καὶ διὰ σωφροσύνην Πηνελόπης θάνατοι. Ἰλιὰς οὖν τὸ πόνημα μιᾶς χάριν ἐστὶ γυναικός, αὐτὰρ Ὀδυσσείῃ Πηνελόπη πρόφασις.
► Γυνή ανδρός φθονερώτερον και μεμψιμοιρότερον.
► Μη λοιδόρει γυναίκα μηδέ νουθέτει.
Παιδιά ► Ζηλωτός όστις ηυτύχησεν εις τέκνα
► Ο μη δαρείς άνθρωπος ου παιδεύεται.
► Αυθαίρετος λύπη ’στιν η τέκνων σπορά.
μτφρ: οικειοθελής λύπη είναι να σπέρνεις παιδιά
Φιλία ► Κρίνει φίλους ο καιρός, ως χρυσόν το πυρ.
► Ζην ουκ άξιος, ότω μηδείς εστι χρηστός φίλος.
► Ο φίλος τον φίλον εν κινδύνοις γιγνώσκει.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Ζει χύτρα, ζη φιλία.
Αρχαιοελληνική παροιμία
(πιθανόν νεότερης προέλευσης)
► Φιλίας μεν αρχή έπαινος, έχθρας δε ψόγος.
► Εάν δ’ έχωμεν χρήμαθ’, έξομεν φίλους
μτφρ:αν έχουμε λεφτά, θα έχουμε και φίλους
► Μηδένα φίλον ποιού, πριν αν εξετάσης πώς κέχρηται τοις προτέροις φίλοις.
► Δούλοι γαρ και δεσπότης ουκ αν ποτέ γένοιντο φίλοι.
► Φίλοις ευτυχούσι και δυστυχούσιν ο αυτός ίσθι.
μτφρ: να είσαι ο ίδιος σε φίλους που ευτυχούν και δυστυχούν
► Φίλους μη ταχύ κτω.
μτφρ: μην κάνεις βιαστικά φίλους
► Εν τοίς κακοίσι τους φίλους ευεργέτει.
μτφρ: να ευεργετείς τους φίλους όταν τους συμβαίνει κάτι κακό
► Φίλος και ίππος εν ανάγκη δοκιμάζονται.
► Φίλους κτίζε και μη χρήματα.
χρήματα=υλικά αγαθά
► Βραδέως μεν φίλος γίγνου, γενόμενος δε, πειρώ διαμένειν.
μτφρ: Μη βιάζεσαι να γίνεις φίλος, αλλά όταν γίνεις, προσπάθησε να παραμείνεις
► Ουδείς φίλος ώ πολλοί φίλοι.
► Επί δείπνα των φίλων βραδέως πορεύου, επί δε τας ατυχίας ταχέως.
► Φιλία εστί μία ψυχή εν δυσί σώμασιν ενοικουμένη.
μτφρ: Η φιλία [ή η αγάπη] είναι μια ψυχή που κατοικεί σε δυο σώματα.
Συναναστροφές ► Γέρων γέροντι ηδίστην γλώτταν έχει, παις παιδί.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Όμοιος ομοίω αεί πελάζει.
(από το "Συμπόσιο")
► Κακοίς ομιλών καυτός εκβήσει κακός.
μτφρ: αν συναναστρέφεσαι κακούς, και συ θα γίνεις κακός.
► Αεί κολοιός παρά κολοιώ ιζάνει
Ελεύθ.μτφρ: κολιός και κολιός απ’ το ίδιο βαρέλι
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Τοις επιτηδείοις συγχρώ
μτφρ: να συναναστρέφεσαι τους ικανούς
Δελφικό παράγγελμα
► Αισχρόν τον μεθύοντα παρ ανδράσι νήφεσιν είναι, αισχρόν δ’ ει νήφων παρά μεθύουσι μένει.
μτφρ: είναι ντροπή ο μεθυσμένος να βρίσκεται πλάι σε νηφάλιους και ντροπή να βρίσκεται ο νηφάλιος πλάι σε μεθυσμένους.
► Και τοις θηρίοις πόθος εγγίγνεται των συντρόφων.
μτφρ: [ακόμα] και τα θηρία ποθούν να βρίσκονται με συντρόφους
► Ανδρός πονηρού φεύγε συνοδίαν αεί.
► Και τοις θηρίοις πόθος εγγίγνεται των συντρόφων.
► Αεί τον όμοιον άγει θεός ως τον όμοιον.
μτφρ: πάντα ο θεός τον όμοιο κοντά στον όμοιο φέρνει
► Πένητα φεύγει πας τις εκποδών φίλος.
μτφρ: ο καθένας αποφεύγει ένα φτωχό φίλο
(από τη «Μήδεια»)
Ευγένεια ► Καλόν φέρουσι καρπόν οι σεμνοί τρόποι.
► Τοις σεαυτού πράος ίσθι.
μτφρ: στους δικούς σου ανθρώπους να είσαι πράος
Ομιλία ► Άκουε πολλά, λάλει καίρια.
► Η γλώσσα σου μη προτρεχέτω του νου.
► Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Σοφόν το σαφές.
(από τον "Ορέστη")
► Άνθρωπος: ο αναθρών ά όπωπε.
μτφρ: Άνθρωπος: αυτός που αναλογίζεται και κρίνει όσα έχει δει.
► Έπεα πτερόεντα.
(Ιλιάς, σε διάφορα χωρία)
► Τις αγορεύειν βούλεται;
Αρχαιοελληνική παροιμιακή φράση
(Πρόσκληση κατά τις εργασίες της Εκκλησίας του Δήμου)
► Ξίφος τιτρώσκει σώμα, τον δε νουν λόγος.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Μη εν πολλοίς ολίγα λέγε, αλλ εν ολίγοις πολλά.
► Ά ποιείν αισχρόν, ταύτα νόμιζε μηδέ λέγειν είναι καλόν.
μτφρ: όσα είναι ντροπή να πράττεις , να θεωρείς ότι δεν πρέπει ούτε να τα λέγεις
► Ρήμα παράκαιρον τον όλον ανατρέπει βίον.
μτφρ: μια αταίριαστη κουβέντα μπορεί να σου καταστρέψει τη ζωή
► Ο μεν λόγος θαυμαστός, ο δε λέγων άπιστος
► Φιλήκοον είναι μάλλον ή πολύλαλον
► Του λόγου μέτρον εστίν ουχ ο λέγων, αλλ’ ο ακούων
► Λόγος έργου σκιή.
μτφρ: τα λόγια είναι η σκιά των έργων
► Ποίον σε έπος φύγεν έρκος οδόντων;
μτφρ: κυριολεκτικά: τι λόγος ξέφυγε από την οδοντοστοιχία σου. Μεταφορικά: τι μαλακία είπες τώρα;
(Ο Δίας αντιδρώντας στην κατηγορία της Αθηνάς ότι εγκατέλειψε τον Οδυσσέα)
► Πολλοί δρώντες τα αίσχιστα, λόγους τους αρίστους ασκέουσι.
► Λυκούργος προς τον ειπόντα δια τι Λακεδαιμόνιοι την βραχυλογίαν ασκούσιν, είπεν, «ότι εγγύς εστί του σιγάν»
► Ζήνων των μαθητών έφασκε τους μεν φιλολόγους είναι τους δε λογοφίλους
► Λέγοντα μη κινείν την χείρα, μανικόν γαρ.
μτφρ: όταν μιλάς μην χειρονομείς, διότι δείχνει ταραχή
► Αρετής απάσης σεμνός ηγείται λόγος.
► Ρερητόρευκα το ρερητορευμένο ρω.
► Τον λόγον είδωλον είναι των έργων.
► ... του Αρείου το απύλωτον στόμα…
Παροιμιακή φράση της Πρωτοβυζαντινής περιόδου
(εμπνευσμένη από την εντυπωσιακή πολυλογία και ευγλωττία του αιρετικού Αρείου)
► Ου γαρ το ειπείν καλώς καλόν, αλλά τω ειπόντι δράσας τα ειρημένα.
μτφρ: το καλό δεν είναι τα λες καλά, αλλά [το καλό είναι] αυτός που τα λέει να κάνει αυτά που λέει.
► Πέρας γαρ ουδέν μη διά γλώσσης ιόν.
μτφρ: τίποτα δεν τελειώνει αν δεν περάσει από τη γλώσσα
► Πάσαν γλώσσα βασάνιζε.
απόδοση: να σκέφτεσαι καλά αυτό που θα ξεστομίσεις
► Μη λάλει προς ηδονήν.
μτφρ: να μη μιλάς μόνο και μόνο επειδή αυτό σε ευχαριστεί
► Φιλήκοον είναι μάλλον ή φιλόλαλον.
► Δει τα μεν εικότα λέγειν, τα δ’ αμήχανα σιωπάν.
μτφρ: πρέπει να μιλάει κανείς για τα φυσιολογικά πράγματα και για τα απίθαν ανα σιωπά
► Δύο ώτα έχομεν, στόμα δε έν, ίνα πλείονα μεν ακούωμεν, ήττονα δε λέγωμεν.
► Εκ λόγου άλλος εκβαίνει λόγος.
μτφρ: από έναν λόγο βγαίνει άλλος λόγος
► Ψυχής νοσούσης εστί φάρμακον λόγος.
Σιωπή ► Κρείττον του λαλείν το σιγάν.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Χρη σιγάν ή κρείσσονα σιγής λέγειν
μτφρ: πρέπει να σωπαίνεις ή να λες κάτι καλύτερο από τη σιωπή
► Μόνη σιγή μεταμέλειαν ου φέρει.
μτφρ: μόνο η σιωπή δεν δείχνει μεταμέλεια
► Γυναιξί πάσαις κόσμον η σιγή φέρει.
μτφρ: σε όλες τις γυναίκες η σιωπή είναι στολίδι
► Αιδώς γαρ εν κακοίσιν ουδέν ωφελεί. Η γαρ σιωπή τω λαλούντι σύμμαχος.
μτφρ: στα δύσκολα η ντροπή δεν ωφελεί σε τίποτα. Η σιωπή είναι σύμμαχος αυτού που μιλάει
► Ο σιωπών συναινεί
Αρχαιοελληνική παροιμία
(μετάφραση αντίστοιχης λατινικής)
► Φησίν σιωπών
μτφρ: μιλάς με τη σιωπή σου
► Σιμωνίδης έλεγε μηδέποτε αυτώ μεταμελήσαι σιγήσαντι, φθεγξαμένω δε πολλάκις.
► Ω παι σιώπα· πόλλ’ έχει σιγή καλά.
► Σόλων ερωτηθείς υπό Περιάνδρου παρά πότον επεί σιωπών ετύγχανε, πότερα δια λόγων σπάνιν ή δια μωρίαν σιωπά· αλλ’ ουδείς αν, είπε, μωρός εν συμποσίω σιωπάν δύναιτο.
μτφρ: ερωτηθείς, ενώ τα πίνανε και δεν μιλούσε, αν σιωπά επειδή δεν έχει τίποτα να πει ή επειδή είναι βλάκας: κανένας βλάκας δεν μπορεί να μείνει σιωπηλός σε ένα συμπόσιο
(από τον ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ του Στοβαίου)
► Η γαρ σιωπή τοις σοφοίς απόκρισις.
► Ο αν μη ίδης, μη λέγε. Ειδώς σιγά.
μτφρ: Μη μιλάς για ό,τι δεν ξέρεις. Και όταν μάθεις, σιώπα.
Μυστικά ► Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Κακά εν οίκω κρύπτε.
► Τα εν οίκω μη εν δήμω.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Βους επί γλώσσης.
Αρχαιοελληνική παροιμιακή φράση
(Για δωροδοκούμενους που "τα έπαιρναν" για να μη μιλήσουν [κάποια νομίσματα απεικόνιζαν βόδι]))
► Ου πάντα τοις πάσι ρητά.
μτφρ: δεν μπορούν να ειπωθούν όλα σε όλους
► Ατυχίαν κρύπτε.
► Λόγων απορρήτων εκφοράν μη ποιού.
► Ανόητος νεοσσός εκών, δείκνυσι την εαυτού νεοσσιάν.
μτφρ: το ανόητο πουλάκι με τη θέλησή του δείχνει τη φωλιά του
Βυζαντινή Παροιμία
► Δυστυχών κρύπτε, ίνα μη τους εχθρούς ευφρανής.
► Ή μη ποίει το κρυπτόν ή μόνος ποίει.
Έπαινος & Κολακεία ► Μεγάλα βλάπτουσι τους αξυνέτους οι επαινέοντες.
► Επαινούμενος, μη πάντα πίστευε.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Ήδιστον άκουσμα έπαινος
► Ουδείς έπαινον ηδοναίς εκτίσατο.
► Ει βούλει καλώς ακούειν, μάθε καλώς λέγειν, μαθών δε καλώς λέγειν, πειρώ καλώς πράττειν, και ούτω καρπώση το καλώς ακούειν.
μτφρ: Αν θέλεις να σε επαινούν, μάθε πρώτα να λες καλά λόγια, και αφού μάθεις να λες καλά λόγια, να κάνεις καλές πράξεις, και τότε θα ακούς καλά λόγια για σένα
► Πολλών χρημάτων κρείττων ο παρά του πλήθους έπαινος.
μτφρ: από πολλά πράγματα είναι καλύτερος ο έπαινος τους πλήθους
► Ηδονών ήδιον έπαινος.
μτφρ: από όλες τις ηδονές ο έπαινος είναι η πιο γλυκιά.
► Γυνή δε κολακεύει σε του λαβείν χάριν.
► Κρείττον εις κόρακας ή εις κόλακας εμπεσείν. Οι μεν γαρ νεκρούς, οι δε ζώντας εσθίουσιν.
μτφρ: καλύτερα να πέσεις σε κοράκια παρά σε κόλακες. Διότι τα μεν τρώνε νεκρούς, οι δε ζωντανούς.
► Προς τον ειπόντα «Πολλοί σε επαινούσι». « Τι γαρ», έφη, «κακόν πεποίηκα;»
(από τον Διογένη Λαέρτιο)
► Ζων μεν επαινού, αποθανών δε μακαρίζου.
μτφρ: όσο ζεις να σε παινεύουν κι όταν πεθάνεις, να σε μακαρίζουν.
► Μέχρι τούδε ανεκτοί οι έπαινοι εισι περί ετέρων λεγόμενοι, εξ όσων αν και αυτών έκαστος οίηται ικανός είναι δράσαι τι ων ήκουσε.
μτφρ: Οι έπαινοι για άλλους είναι ανεκτοί μέχρι του σημείου που νομίζουμε ότι μπορούμε να κάνουμε και εμείς κάτι από αυτά που ακούσαμε
► Το εύ λέγειν κάκιστον, ει φέρει βλάβην.
μτφρ: ο έπαινος είναι κάκιστος, αν βλάπτει
► Διογένης ερωτηθείς τι των θηρίων κάκιστα δάκνει έφη: των μεν αγρίων συκοφάντης, των δε ημέρων κόλαξ.
Δώρα ► Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας.
► Δόσις ολίγη τε φίλη τε.
μτφρ: Προσφορά μικρή αλλά εγκάρδια (ή καλοδεχούμενη).
► Δώρα και θεούς έπεισαν.
► Εχθρών άδωρα δώρα κούκ ονήσιμα.
μτφρ: τα δώρα των εχθρών δεν είναι πραγματικά και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται
Συμβουλές ► Δύσκολον τον εαυτόν γνώναι, εύκολον τω άλλω υποτίθεσθαι.
μτφρ: το να γνωρίζεις τον εαυτό σου είναι δύσκολο, αλλά εύκολο να συμβουλεύεις τους άλλους
►
καλοκαγαθίαν όρκου πιστοτέραν έχε.
μη ψεύδου.
τα σπουδαία μελέτα.
φίλους μη ταχύ κτω· ους δ᾿ αν κτήσῃ μη αποδοκίμαζε.
άρχε πρώτον μαθών άρχεσθαι.
συμβούλευε μη τα ήδιστα, αλλά τα άριστα.
νουν ηγεμόνα ποιού.
μη κακοίς ομίλει.
θεοὺς τίμα,
γονέας αιδού.
► Συμβούλευε μη τα ήδιστα, αλλά τα βέλτιστα.
Συμβιβασμός ► Ξένος ών ακολούθει τοις επιχωρίοις νόμοις.
Αρχαιοελληνική παροιμία
► Δυοίν κακοίν προκειμένοιν, το μη χείρον βέλτιστον
Υποτέλεια ► Ου τοις άρχειν βουλομένοις μέμφομαι, αλλά τοις υπακούειν ετοιμοτέροις ούσιν.
► Γην και ύδωρ
(Το δείγμα υποτέλειας που ζήτησαν οι Πέρσες πρέσβεις από τη Σπάρτη και τους έριξαν στο πηγάδι)
► Ένιοι, πόλεων μεν δεσπόζουσι, γυναιξί δε δουλεύουσι.
μτφρ: κάποιοι κυβερνούν πόλεις αλλά είναι δούλοι γυναικών
► Οι βάρβαροι δουλικώτεροι τα ήθη φύσει των Ελλήνων.
μτφρ: οι βάρβαροι είναι εκ φύσεως πιο δουλοπρεπείς από τους Έλληνες
► Δεσπότης δούλου δείται και δούλος δεσπότου.
► Νόμω και άρχοντι και τω σοφωτέρω είκειν κόσμιον.
μτφρ: στο νόμο, στον άρχοντα και στον σοφό είναι σωστό να υποχωρεί κανείς
► Ου δει ένεκα του κινδύνου πράττειν τι ανελεύθερον.
μτφρ: δεν πρέπει λόγω [επικείμενου] κινδύνου να κάνει κανείς κάτι δουλοπρεπές (να υποκύπτει)
Προδοσία ► Ο μεν δειλός της πατρίδος, ο δε φιλόδοξος της πατρώας ουσίας εστί προδότης.
Συγκρούσεις ► Πυρ μαχαίρα μη σκαλεύειν
(με την έννοια: μην οξύνεις επιθετικές διαθέσεις)
► Άρχειν χειρών αδίκων.
► Λοιδωρούμενος ποτε ανεχώρει. Του δ’ επιδιώκοντος ειπόντος, «τι φεύγεις;», «ότι», φησί, «του μεν κακώς λέγειν συ την εξουσίαν έχεις, του δε μη ακούειν εγώ».
(από τον Διογένη Λαέρτιο)
► Δυοίν λεγόντοιν θατέρου θυμουμένου ο μή αντιτείνων τοις λόγοις σοφότερος.
μτφρ: όταν συζητούν δυο μεταξύ τους και φιλονικούν, αυτός που δεν διαφωνεί, είναι ο σοφότερος
► Απόντι μη μάχου.
μτφρ: μην τα βάζεις με κάποιον που είναι απών
Εχθροί ► Προσέχειν τοις εχθροίς· πρώτοι γαρ των αμαρτημάτων αισθάνονται.
μτφρ: Να προσέχεις αυτά που λένε οι εχθροί σου. Είναι οι πρώτοι που θα επισημάνουν τα λάθη σου.
ΠΗΓΗ (ΤΜΗΜΑ ΕΚΤΕΝΕΣΤΕΡΟΥ ΑΡΘΡΟΥ): http://hellinon.net/ANEOMENA/Gnomika.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου