Απίστευτα "καμώματα" γάτας.
Παρατηρητικότητα, τύχη, ένστικτο ή ευφυΐα;
Ακολουθήστε μας στο Facebook
Σάββατο 11 Μαΐου 2013
7 από τις πιο ενδιαφέρουσες βιβλιοθήκες του κόσμου
Οι σύγχρονες βιβλιοθήκες, αποτελούν χώρους ελεύθερης πρόσβασης σε πληροφορίες, τόσο μέσω των βιβλίων που έχουν στα ράφια τους, όσο και από πολλές ακόμη πηγές.
Μάθετε για τις πιο σύγχρονες και λειτουργικά διαμορφωμένες βιβλιοθήκες όλου του κόσμου και ταξιδέψτε σε αυτές για να γνωρίσετε τους ανεξερεύνητους «θησαυρούς» που κρύβουν τα βιβλία τους. Πώς μπορούν να συνυπάρχουν οι βιβλιοθήκες με την ηλεκτρονική εποχή του Διαδικτύου και των ταμπλετών; Η απάντηση βρίσκεται παρακάτω.
Το CNN travel, παρουσιάζει μερικά από τα πιο ενδιαφέρονται μέρη για να διαβάσει κανείς και να… περιπλανηθεί ανάμεσα στα βιβλία και τις πληροφορίες.
Η Κεντρική Βιβλιοθήκη στο Σιάτλ
Τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της, την επισκέφθηκαν περισσότεροι από δύο εκατομμύρια τουρίστες. Η βιβλιοθήκη σχεδιάστηκε από τον Ολλανδό αρχιτέκτονα Rem Koolhaas και τον Αμερικανό σχεδιαστή Joshua Ramus και ψηφίστηκε από το Αμερικανικό Ινστιτούτο των αρχιτεκτόνων ως ένα από τα 150 δημοφιλέστερα οικοδομήματα στις Η.Π.Α. Ωστόσο, ανά τα χρόνια έχει δεχτεί ανάμεικτες κριτικές.
Η βιβλιοθήκη φιλοξενεί επίσης ποικίλες εκθέσεις τέχνης, παρουσιάσεις βιβλίων και άλλα σημαντικά γεγονότα κατά τη διάρκεια του χρόνου, ενώ οι επισκέπτες μπορούν να κάνουν μια στάση στη σοκολατερί για έναν καφέ και να ψωνίσουν στο μαγαζάκι με τα δώρα.
Η βιβλιοθήκη προσφέρει δωρεάν αυτόματο ατομικό τηλεφωνικό οδηγό για περιήγηση, αλλά δίνεται η δυνατότητα και για ξενάγηση σε ομάδες.
Μπορεί να είναι παλιά αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι βαρετή. Η βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου Trinity (www.tcd.ie/Library) στο Δουβλίνο, είναι η παλαιότερη βιβλιοθήκη στην Ιρλανδία. Ιδρύθηκε το 1592 από την βασίλισσα Ελισάβετ την πρώτη.
Το εξωτερικό της βιβλιοθήκης είναι πραγματικά εντυπωσιακό, ενώ επίσης διαθέτει τον μεγαλύτερο στον κόσμο ενιαίο θάλαμο, γνωστό ως Μακρύ Δωμάτιο, που περιέχει περισσότερα από 200.000 από τα παλαιότερα βιβλία της.
Ένα από τα πιο γνωστά της χειρόγραφα είναι το «The Book of Kells: Μετατρέποντας το σκοτάδι σε φως», το οποίο περιέχει τα τέσσερα Ευαγγέλια στα λατινικά, βασισμένα σε μια λατινική μετάφραση της Αγίας Γραφής και γραμμένο σε περγαμηνή. Μόνο αυτό το χειρόγραφο προσελκύει πάνω από 500.000 επισκέπτες το χρόνο.
Το μακρύ δωμάτιο φιλοξενεί μία από τις παλαιότερες άρπες στην Ιρλανδία. Χρονολογημένη τον 15ο αιώνα, η άρπα από δρυ αποτελεί το μοντέλο για το έμβλημα της Ιρλανδίας.
Η βασίλισσα Ελισάβετ η δεύτερη, επισκέφθηκε τη βιβλιοθήκη πρόσφατα και ήταν η πρώτη μονάρχης που το έκανε αυτό από το 1911.
Πήρε το όνομά της από τον Theodor Geisel, που είναι ευρέως γνωστός σαν Dr. Seuss. Η βιβλιοθήκη Geisel του San Diego (http://libraries.ucsd.edu) αποτελεί ένα από τα πιο μοντέρνα κτήρια βιβλιοθηκών στον κόσμο και με μια πρώτη ματιά μοιάζει με διαστημόπλοιο.
Ο αρχιτέκτονας William Pereira, ο οποίος βοήθησε να σχεδιαστούν εγκαταστάσεις προσγείωσης διαστημόπλοιων στο Cape Canaveral στο Χιούστον του Τέξας, σχεδίασε τη βιβλιοθήκη το 1970. Έχει χρησιμοποιηθεί ως σκηνικό σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας, διηγήματα και μυθιστορήματα (Το φρούριο του χιονιού στην ταινία «Inception», μοιάζει πολύ με τη βιβλιοθήκη Geisel).
Φυσικά, δεν είναι μόνο το εξωτερικό της βιβλιοθήκης ενδιαφέρον. Η βιβλιοθήκη διοργανώνει το event «βραδινό στη βιβλιοθήκη», στο οποίο είναι ευπρόσδεκτοι αναγνώστες για ποτό, αλλά και μια δημοπρασία και ομιλίες από πολλά υποσχόμενους νέους συγγραφείς.
Η βιβλιοθήκη στο πανεπιστήμιο τεχνολογίας Delft (www.library.tudelft.nl/en) κατασκευάστηκε το 1997 και έχει περισσότερα από 862.000 βιβλία, 16.000 συνδρομές περιοδικών και δικό της μουσείο.
Το κτήριο βρίσκεται κάτω από το έδαφος, όποτε δεν μπορείτε να δείτε κατευθείαν τη βιβλιοθήκη. Αυτό που το κάνει ενδιαφέρον είναι η σκεπή, που δεν είναι τίποτε άλλο από… έναν λόφο από γρασίδι. Ένας τεράστιος κώνος, ο οποίος συμβολίζει την τεχνολογία, διαπερνά αυτόν τον λόφο. Η σκεπή καλύπτει 5.500 τετραγωνικά μέτρα και η κατασκευή της είχε διάφορες δυσκολίες από άποψη συντήρησης. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση αποτελεί πλέον μια από τις πιο εντυπωσιακές και πράσινες κατασκευές στην περιοχή (τόσο κυριολεκτικά όσο και περιβαλλοντικά).
Μια μικρή συμβουλή πριν αποφασίσετε να ξαπλώσετε πάνω στο γρασίδι: προσέξτε τα ποτιστικά μηχανήματα!
Το κτήριο αυτό, παίρνει τη… γλώσσα και τη λογοτεχνία στα σοβαρά. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας
Μάθετε για τις πιο σύγχρονες και λειτουργικά διαμορφωμένες βιβλιοθήκες όλου του κόσμου και ταξιδέψτε σε αυτές για να γνωρίσετε τους ανεξερεύνητους «θησαυρούς» που κρύβουν τα βιβλία τους. Πώς μπορούν να συνυπάρχουν οι βιβλιοθήκες με την ηλεκτρονική εποχή του Διαδικτύου και των ταμπλετών; Η απάντηση βρίσκεται παρακάτω.
Το CNN travel, παρουσιάζει μερικά από τα πιο ενδιαφέρονται μέρη για να διαβάσει κανείς και να… περιπλανηθεί ανάμεσα στα βιβλία και τις πληροφορίες.
Κεντρική Βιβλιοθήκη: Σιάτλ, Ουάσιγκτον, Η.Π.Α.
Η Κεντρική Βιβλιοθήκη στο Σιάτλ
(www.spl.org/locations/central-library/cen-plan-a-visit/central-library-tours) είναι ομοιόμορφα διαμορφωμένη, μοντέρνα και σοφιστικέ και προσελκύει τουρίστες από όλο τον κόσμο, οι οποίοι πληρώνουν για να την επισκεφθούν ή ακόμη συμμετέχουν σε ομαδικές εκδρομές για να την ανακαλύψουν.
Τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της, την επισκέφθηκαν περισσότεροι από δύο εκατομμύρια τουρίστες. Η βιβλιοθήκη σχεδιάστηκε από τον Ολλανδό αρχιτέκτονα Rem Koolhaas και τον Αμερικανό σχεδιαστή Joshua Ramus και ψηφίστηκε από το Αμερικανικό Ινστιτούτο των αρχιτεκτόνων ως ένα από τα 150 δημοφιλέστερα οικοδομήματα στις Η.Π.Α. Ωστόσο, ανά τα χρόνια έχει δεχτεί ανάμεικτες κριτικές.
Η βιβλιοθήκη φιλοξενεί επίσης ποικίλες εκθέσεις τέχνης, παρουσιάσεις βιβλίων και άλλα σημαντικά γεγονότα κατά τη διάρκεια του χρόνου, ενώ οι επισκέπτες μπορούν να κάνουν μια στάση στη σοκολατερί για έναν καφέ και να ψωνίσουν στο μαγαζάκι με τα δώρα.
Η βιβλιοθήκη προσφέρει δωρεάν αυτόματο ατομικό τηλεφωνικό οδηγό για περιήγηση, αλλά δίνεται η δυνατότητα και για ξενάγηση σε ομάδες.
Βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου Trinity: Δουβλίνο, Ιρλανδία
Το εξωτερικό της βιβλιοθήκης είναι πραγματικά εντυπωσιακό, ενώ επίσης διαθέτει τον μεγαλύτερο στον κόσμο ενιαίο θάλαμο, γνωστό ως Μακρύ Δωμάτιο, που περιέχει περισσότερα από 200.000 από τα παλαιότερα βιβλία της.
Ένα από τα πιο γνωστά της χειρόγραφα είναι το «The Book of Kells: Μετατρέποντας το σκοτάδι σε φως», το οποίο περιέχει τα τέσσερα Ευαγγέλια στα λατινικά, βασισμένα σε μια λατινική μετάφραση της Αγίας Γραφής και γραμμένο σε περγαμηνή. Μόνο αυτό το χειρόγραφο προσελκύει πάνω από 500.000 επισκέπτες το χρόνο.
Το μακρύ δωμάτιο φιλοξενεί μία από τις παλαιότερες άρπες στην Ιρλανδία. Χρονολογημένη τον 15ο αιώνα, η άρπα από δρυ αποτελεί το μοντέλο για το έμβλημα της Ιρλανδίας.
Η βασίλισσα Ελισάβετ η δεύτερη, επισκέφθηκε τη βιβλιοθήκη πρόσφατα και ήταν η πρώτη μονάρχης που το έκανε αυτό από το 1911.
Βιβλιοθήκη Geisel, Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια: San Diego, Η.Π.Α.
Ο αρχιτέκτονας William Pereira, ο οποίος βοήθησε να σχεδιαστούν εγκαταστάσεις προσγείωσης διαστημόπλοιων στο Cape Canaveral στο Χιούστον του Τέξας, σχεδίασε τη βιβλιοθήκη το 1970. Έχει χρησιμοποιηθεί ως σκηνικό σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας, διηγήματα και μυθιστορήματα (Το φρούριο του χιονιού στην ταινία «Inception», μοιάζει πολύ με τη βιβλιοθήκη Geisel).
Φυσικά, δεν είναι μόνο το εξωτερικό της βιβλιοθήκης ενδιαφέρον. Η βιβλιοθήκη διοργανώνει το event «βραδινό στη βιβλιοθήκη», στο οποίο είναι ευπρόσδεκτοι αναγνώστες για ποτό, αλλά και μια δημοπρασία και ομιλίες από πολλά υποσχόμενους νέους συγγραφείς.
Βιβλιοθήκη TU Delft: Ολλανδία
Η βιβλιοθήκη στο πανεπιστήμιο τεχνολογίας Delft (www.library.tudelft.nl/en) κατασκευάστηκε το 1997 και έχει περισσότερα από 862.000 βιβλία, 16.000 συνδρομές περιοδικών και δικό της μουσείο.
Το κτήριο βρίσκεται κάτω από το έδαφος, όποτε δεν μπορείτε να δείτε κατευθείαν τη βιβλιοθήκη. Αυτό που το κάνει ενδιαφέρον είναι η σκεπή, που δεν είναι τίποτε άλλο από… έναν λόφο από γρασίδι. Ένας τεράστιος κώνος, ο οποίος συμβολίζει την τεχνολογία, διαπερνά αυτόν τον λόφο. Η σκεπή καλύπτει 5.500 τετραγωνικά μέτρα και η κατασκευή της είχε διάφορες δυσκολίες από άποψη συντήρησης. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση αποτελεί πλέον μια από τις πιο εντυπωσιακές και πράσινες κατασκευές στην περιοχή (τόσο κυριολεκτικά όσο και περιβαλλοντικά).
Μια μικρή συμβουλή πριν αποφασίσετε να ξαπλώσετε πάνω στο γρασίδι: προσέξτε τα ποτιστικά μηχανήματα!
Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας: Αλεξάνδρεια, Αίγυπτος
Το κτήριο αυτό, παίρνει τη… γλώσσα και τη λογοτεχνία στα σοβαρά. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας
(www.bibalex.org/home/default_EN.aspx) αποτελεί την αναβίωση της αρχαίας βασιλικής βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, η οποία ήταν η μεγαλύτερη και η πιο επιβλητική βιβλιοθήκη στον Ελληνικό κόσμο. Ιδρύθηκε από τον Μεγάλο Αλέξανδρο πριν από περίπου 2.300 χρόνια. Η νέα βιβλιοθήκη αναγεννήθηκε το 2002 στην ακτή της Μεσογείου και χρειάστηκαν 10 χρόνια σχεδίασης, οργάνωσης και κατασκευής.
Σχεδιάστηκε από τους Snohetta, τους νικητές ενός παγκόσμιου διαγωνισμού που διοργανώθηκε από την Παγκόσμια Ένωση των Αρχιτεκτόνων, την UNESCO και την αιγυπτιακή κυβέρνηση.
Εκτός από τη βιβλιοθήκη, στο κτήριο υπάρχουν 4 μουσεία που φιλοξενούν αρχαία μνημεία, χειρόγραφα κ.ά., καθώς επίσης και 15 μόνιμες εκθέσεις.
Εξαιτίας του κυκλικού και με κλίση σχήματός της, η βιβλιοθήκη μοιάζει σαν μοντέρνος πίνακας ζωγραφικής. Ποικίλα γλυπτά και επιγραφές κοσμούν την πιο επίπεδη πλευρά του κτηρίου, την οποία οι σχεδιαστές εξηγούν ως μια προσεκτική απεικόνιση του βασικού προφίλ της βιβλιοθήκης: της γλώσσας.
Η βιβλιοθήκη της Στουτγάρδης έχει δημιουργήσει αμφιλεγόμενες απόψεις. Κάποιοι λένε ότι είναι ιδιαίτερα καινοτόμα, ενώ άλλοι ότι δεν ταιριάζει με τον περιβάλλοντα χώρο. Όπως και να έχει, η βιβλιοθήκη είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κτήρια στην περιοχή, μαζί με το μουσείο της Πόρσε που βρίσκεται λίγο πιο πέρα.
Σχεδιασμένη από έναν Κορεάτη, αλλά βασισμένο σε γερμανικές μεθόδους σχεδίασης, αρχιτέκτονα, τον Yi Eun-young, το σχέδιο των εγκαταστάσεων σε σχήμα κύβου είναι εμπνευσμένο από το αρχαίο Πάνθεον στη Ρώμη. Διαθέτει ένα γραμμικό σχήμα «καρδιά», το οποίο χρησιμεύει ως χώρος συνάντησης και αντλεί το φυσικό φως του ήλιου μέσα από την οροφή. Ο χώρος αυτός χρησιμοποιείται για διάφορα events, συμπεριλαμβανομένων παρουσιάσεων βιβλίων, αναγνώσεων και εκθέσεων.
Η λευκή-ασημένια βιβλιοθήκη (http://xbibliothek.stuttgart.de/stadtbibliothek) μπορεί να μην ταιριάζει απόλυτα με τα πράσινα δέντρα και τα σπίτια με τις κόκκινες σκεπές στη πόλη, το μόνο σίγουρο όμως είναι ότι ξεχωρίζει.
Στην καρδιά της περιοχής Bishan, η βραβευμένη, ομώνυμη, Δημόσια Βιβλιοθήκη (www.nlb.gov.sg) καταλαμβάνει 4.000 τετραγωνικά μέτρα. Απλή και σοφιστικέ, σχεδιάστηκε για να μοιάζει με δεντρόσπιτο. Τα πολύχρωμα δωματιάκια που προεξέχουν από τη μια πλευρά του κτηρίου, αναπαριστούν βιβλία που προεξέχουν από κάποιο ράφι. Μέσα στη βιβλιοθήκη, αυτά τα δωματιάκια προσφέρουν απομόνωση και ησυχία για ανάγνωση. Επίσης, αποτελούν τον τέλειο χώρο για σεμινάρια, αναγνώσεις και εργαστήρια.
Τα παράθυρα από χοντρό γυαλί που φτάνουν μέχρι την οροφή, αποτελούν ιδανικό σημείο για να «χαζεύει» κανείς από το εσωτερικό του κτηρίου, ανθρώπους να περπατούν και να διαβάζουν.
Σχεδιάστηκε από τους Snohetta, τους νικητές ενός παγκόσμιου διαγωνισμού που διοργανώθηκε από την Παγκόσμια Ένωση των Αρχιτεκτόνων, την UNESCO και την αιγυπτιακή κυβέρνηση.
Εκτός από τη βιβλιοθήκη, στο κτήριο υπάρχουν 4 μουσεία που φιλοξενούν αρχαία μνημεία, χειρόγραφα κ.ά., καθώς επίσης και 15 μόνιμες εκθέσεις.
Εξαιτίας του κυκλικού και με κλίση σχήματός της, η βιβλιοθήκη μοιάζει σαν μοντέρνος πίνακας ζωγραφικής. Ποικίλα γλυπτά και επιγραφές κοσμούν την πιο επίπεδη πλευρά του κτηρίου, την οποία οι σχεδιαστές εξηγούν ως μια προσεκτική απεικόνιση του βασικού προφίλ της βιβλιοθήκης: της γλώσσας.
Βιβλιοθήκη της Στουτγάρδης: Γερμανία
Η βιβλιοθήκη της Στουτγάρδης έχει δημιουργήσει αμφιλεγόμενες απόψεις. Κάποιοι λένε ότι είναι ιδιαίτερα καινοτόμα, ενώ άλλοι ότι δεν ταιριάζει με τον περιβάλλοντα χώρο. Όπως και να έχει, η βιβλιοθήκη είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κτήρια στην περιοχή, μαζί με το μουσείο της Πόρσε που βρίσκεται λίγο πιο πέρα.
Σχεδιασμένη από έναν Κορεάτη, αλλά βασισμένο σε γερμανικές μεθόδους σχεδίασης, αρχιτέκτονα, τον Yi Eun-young, το σχέδιο των εγκαταστάσεων σε σχήμα κύβου είναι εμπνευσμένο από το αρχαίο Πάνθεον στη Ρώμη. Διαθέτει ένα γραμμικό σχήμα «καρδιά», το οποίο χρησιμεύει ως χώρος συνάντησης και αντλεί το φυσικό φως του ήλιου μέσα από την οροφή. Ο χώρος αυτός χρησιμοποιείται για διάφορα events, συμπεριλαμβανομένων παρουσιάσεων βιβλίων, αναγνώσεων και εκθέσεων.
Η λευκή-ασημένια βιβλιοθήκη (http://xbibliothek.stuttgart.de/stadtbibliothek) μπορεί να μην ταιριάζει απόλυτα με τα πράσινα δέντρα και τα σπίτια με τις κόκκινες σκεπές στη πόλη, το μόνο σίγουρο όμως είναι ότι ξεχωρίζει.
Δημόσια Βιβλιοθήκη της Bishan, Σιγκαπούρη
Τα παράθυρα από χοντρό γυαλί που φτάνουν μέχρι την οροφή, αποτελούν ιδανικό σημείο για να «χαζεύει» κανείς από το εσωτερικό του κτηρίου, ανθρώπους να περπατούν και να διαβάζουν.
Η εκστρατεία που άλλαξε τον κόσμο
Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ,
ΣΕ ΜΙΑ ΤΑΙΝΙΑ 5.30' ΩΡΩΝ!
Στους 25 αιώνες, που έχουν περάσει από την εποχή του Αλεξάνδρου, έχουν γραφεί γι' αυτόν πολλά και έχουν εξετασθεί πτυχές της ζωής και της δράσης του. Η νέα σειρά βλέπει τα γεγονότα από μια άλλη σκοπιά. Διασταυρώνει τα ιστορικά στοιχεία, τα αντιπαραθέτει και αποκαλύπτει όλες τις άγνωστες πτυχές της στρατιωτικής ιδιοφυΐας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του χαρακτήρα του ανθρώπου που ξεπέρασε τον εαυτό του και δημιούργησε την πρώτη μεγάλη αυτοκρατορία στην ιστορία. Γεγονότα, πρόσωπα, στρατηγοί και απλοί στρατιώτες, ίντριγκες και φιλοδοξίες, ανατροπές και επιτεύγματα, δολιοφθορές και μύθοι που θα μας συναρπάσουν.
8 Επεισόδια - Ενότητες,
σε Μια Ταινία ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ 5.30 ΩΡΩΝ!!!!
ΟΙ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ:
1. ΕΝΟΤΗΤΑ - ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 01:06
2. ΕΝΟΤΗΤΑ - ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 49:57
3. ΕΝΟΤΗΤΑ - ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1:36:03
4. ΕΝΟΤΗΤΑ - ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 2:12:12
5. ΕΝΟΤΗΤΑ - ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 2:49:38
6. ΕΝΟΤΗΤΑ - ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 3:35:37
7. ΕΝΟΤΗΤΑ - ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 4:20:02
8. ΕΝΟΤΗΤΑ - ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 4:59:25
Η σειρά εμπεριέχει αποσπάσματα από παραγωγές της ΕΡΤ3 χρονικής περιόδου 1995-2008.
''Η εκστρατεία που άλλαξε τον κόσμο''.
ΤΑΙΝΙΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΕΡΤ3 2009.
Σενάριο-Σκηνοθεσία: Νίκος Βεζυργιάννης
Αφήγηση: Χρήστος Ατζημάκης
ΠΗΓΗ
Πώς πήραν τα ονόματά τους οι περιοχές της Αθήνας;
Είστε σίγουροι ότι γνωρίζετε από πού πήραν το όνομά τους οι γνωστότερες συνοικίες και τα προάστια της Αθήνας;
Σας προκαλούμε να απαντήσετε στις δέκα ερωτήσεις του κουίζ που φτιάξαμε για χάρη σας και να μας πείτε στο τέλος του δημοσιεύματος με σχόλιο πόσα… ψάρια πιάσατε.
1. Το Χαλάνδρι πήρε το όνομά του:
α) από το πουλί χαλάνδρα που συναντάται μόνο στη ρεματιά της περιοχής
β) από τον τούρκο μεγαλογαιοκτήμονα Χαλά που κατείχε το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής κατά την τουρκοκρατία
γ) από τα αρχαία χρόνια, όταν οι Αθηναίοι της κλασικής εποχής οδηγούσαν εκεί τους «χαλεπούς» άνδρες πριν εξοστρακιστούν
2. Η περιοχή του Ζωγράφου πήρε το όνομά της:
α) Από τον διάσημο ζωγράφο Αλέξη Αποστόλου που έμενε στην περιοχή στις αρχές του 20ου αιώνα και επιμελούταν τα βασιλικά πορτρέτα
β) Από την πρώτη σχολή Καλών Τεχνών που ιδρύθηκε στην Αθήνα, εκεί που σήμερα βρίσκεται η Πανεπιστημιούπολη
γ) Από τον κτηματία Ιωάννη Ζωγράφο, που πούλησε μικρά μερίδια γης στην περιοχή για να χτιστούν σπίτια
3. Η περιοχή του Ψυρρή ονομάστηκε έτσι όταν:
α) Ένας κάτοικος των Ψαρών ήρθε στην περιοχή και έχτισε μια εκκλησία, κι έμεινε γνωστός ως Ψυρής
β) Κατά την διάρκεια της Κατοχής, τα μπαρμπέρικα της περιοχής χρησιμοποιούνταν από τους Γερμανούς για να κουρεύουν κατά δεκάδες τους Έλληνες που είχαν ψείρες.
γ) Ονομάστηκε έτσι την δεκαετία του ’90, όταν άνοιξε εκεί το γνωστό στέκι της Ψύρρας στην οδό Μιαούλη
4. Το Μετς οφείλει το όνομά του:
α) Στο πρώτο συνδικαλιστικό όργανο της χώρας, που (παραδόξως) στήθηκε από τους κατασκευαστές σαβάνων που επιμελούνταν τις κηδείες στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών. Το όργανο λεγόταν Μετοχικό Ελληνικό Ταμείο Σαβανοποιών (Μ.Ε.Τ.Σ.)
β) Από μια μπυραρία που άνοιξε στην περιοχή με αυτό το όνομα
γ) Από τα περίφημα ελληνικά προφυλακτικά ΜΕΤ, τα οποία έσπευδαν να προμηθευτούν από την περιοχή οι αμερικανοί τουρίστες στα ‘50s, αποκαλώντας τα «the METs».
5. Το Ψυχικό ονομάστηκε έτσι επειδή:
α) Οι αρχαίοι Αθηναίοι θεωρούσαν πως εκεί συγκεντρώνονται οι ψυχές των νεκρών της πόλης, για να κατέβουν στον Άδη από την περίφημη σπηλιά του Κρωπέα
β) Μια μοναχή βοήθησε τους κατοίκους της περιοχής, ανοίγοντας πηγάδι – κάνοντάς τους δηλαδή «ψυχικό»
γ) Το πρώτο ψυχιατρείο της χώρας άνοιξε εκεί που σήμερα βρίσκεται το γιαουρτάδικο του Φάρου Ψυχικού
6. Τα Πετράλωνα οφείλουν το όνομά τους:
α) Στο γνωστό δημοτικό έπος του Διγενή Ακρίτα, που παλεύει με τον Χάρο στα πέτρινα αλώνια
β) Στην ψηφοφορία που έκανε η κοινότητα της περιοχής μετά την Κατοχή, όπου αποφασίστηκε να ονομαστεί προς τιμήν του αγωνιστή της Αντίστασης Πέτρου Αλωναριώτη, ο οποίος συμμετείχε στην δράση του Γοργοποτάμου
γ) Στα αλώνια που δημιουργήθηκαν στην περιοχή αυτή, η οποία χαρακτηριζόταν από πετρώδες έδαφος
7. Η ονομασία Κερατσίνι προέρχεται από:
α) την σπάνια ποικιλία κερασιών που φύονται στα περίχωρα του Πειραιά
β) από την περίφημη κυρά-Μυρσίνη, που φιλοξένησε πολλούς μικρασιάτες πρόσφυγες στο πανδοχείο της – εκείνοι, με την χαρακτηριστική προφορά τους, την αποκαλούσαν κερά-Μυρτσίνη, που για χάρη συντομίας έγινε σταδιακά κερά-Τσίνη
γ) από τις κερατιές που φυτρώνουν άφθονες στην περιοχή
8. Τα Εξάρχεια πήραν το όνομά τους:
α) από έναν μπακάλη ονόματι Έξαρχος
β) από την φήμη των κατοίκων του που έρεπαν προς την αναρχία – η αστυνομία του ’60 αποκαλούσε την νεολαία της πλατείας «έξαρχη» (εκτός αρχών).
γ) από τους αρχαίους αθλητικούς αγώνες που τελούνταν κάθε άνοιξη στην περιοχή, με την παρουσία και των έξι αρχών της αθηναϊκής δημοκρατίας- εξ ου και οι αγώνες ονομάστηκαν «Εξάρχεια».
9. Η Πλάκα ονομάστηκε έτσι:
α) επειδή εκεί ανακαλύφθηκε μια αρχαία πλάκα
β) επειδή εκεί διασκέδαζε το πρώτο μεγάλο ρεύμα τουριστών της χώρας, και οι Αθηναίοι έλεγαν ότι η περιοχή «έχει πλάκα»
γ) εκεί υπήρχε ένα γνωστό σημείο συνάντησης της αθηναϊκής νεολαίας την δεκαετία του ’30, το «τεϊοποτείον» του Γεώργιου Πλάκα
10. Το Κολωνάκι βαφτίστηκε έτσι:
α) Χάρη στους πρώτους πλούσιους κατοίκους που κατέφτασαν από την φτωχή συνοικία του Κολωνού, μόλις έκαναν περιουσία (εξ ου και η έκφραση «λαός και Κολωνάκι»)
β) Χάρη σε μια κολώνα δύο μέτρων που βρέθηκε στην πλατεία της περιοχής
γ) Χάρη στον ιάπωνα φιλοτελιστή Γιοσιμότο Κολονάκι που αγόρασε τον αρχαίο ναό του Λυκαβήττειου Διός και τον μετέτρεψε σε στέκι έκθεσης γραμματοσήμων
1-β) Η επικρατέστερη εκδοχή για την ονομασία του Χαλανδρίου είναι αυτή που αναφέρεται στον τούρκο μεγαλογαιοκτήμονα Χαλά Μπέη στον οποίο ανήκαν μεγάλες εκτάσεις γης κατά την τουρκοκρατία. Υπάρχει επίσης και η θεωρία πως το Χαλάνδρι ονομάστηκε έτσι επειδή διέθετε χίλιους άνδρες (Χιλιάνδριον => Χαλάνδριον). Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Φλύα, που σημαίνει εύκαρπη γη.
2-γ) Ο Ιωάννης Ζωγράφος, που διέθετε μεγάλη έκταση στα περίχωρα του κέντρου, την μοίρασε σε μικρά κομμάτια και τα πούλησε σε περίπου 100 οικογένειες, που συνέστησαν στις αρχές του περασμένου αιώνα την «κοινότητα Ζωγράφου» - τότε αναφερόταν πως μένουν «στα κτήματα του Ζωγράφου». Αργότερα, ένας από τους γιους του, ο Σωτήρης Ζωγράφος, έγινε ο πρώτος δήμαρχος Ζωγράφου. Και η άχρηστη πληροφορία της ημέρας: Άλλος ένας από τους άλλους γιους του, ο Νίκος, είναι ο γνωστός Nick the greek.
3-α) Ένας νησιώτης από τα Ψαρά (τα οποία ονομάζονταν στον Μεσαίωνα Ψύρα) έφτασε στην περιοχή και έχτισε την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, η οποία έχει κατεδαφιστεί. Αυτός μετονομάστηκε σε Ψυρής (που σημαίνει Ψαριανός) και με τη σειρά της μετονομάστηκε και η περιοχή σε «Ψυρή» - και όχι Ψυρρή, όπως την αποκαλούμε σήμερα.
4-β) Το 1872 ο Κάρολος Φιξ, γιος του Ιωάννη Φιξ, ιδρυτή της γνωστής ζυθοποιΐας Φιξ, άνοιξε στην περιοχή την μπυραρία «Μετς», που αργότερα έγινε καφέ-αμάν και έγινε σήμα-κατατεθέν της γειτονιάς. Το όνομα της μπυραρίας προήλθε από την γαλλική πόλη Μετς όπου δόθηκε η τελευταία μάχη του γαλλογερμανικού πολέμου το 1871, πόλη την οποία οι Γάλλοι αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν στη Γερμανία.
5-β) Από τις επικρατέστερες εκδοχές της «βάφτισης» του Ψυχικού είναι η ιστορία της Αγίας Φιλοθέης, που όντως διάνοιξε πηγάδι στην περιοχή για να ξεδιψούν οι διαβάτες και οι αγρότες. Η ίδια είχε πλούσιο φιλανθρωπικό έργο, ενώ ίδρυσε και μονή στην περιοχή της Φιλοθέης, η οποία επίσης της χρωστά το όνομά της. Υπάρχει, ωστόσο, άλλη μία εκδοχή για το όνομα του Ψυχικού είναι αυτή που θέλει τον μαραθωνομάχο Φειδιππίδη να φτάνει εκεί για να αναγγείλει στους Αθηναίους το περίφημο «νενικήκαμεν» και να ξεψυχάει (εξ ου και το «ψυχικό»).
6-γ) Σύμφωνα με αυτό εδώ το ιστολόγιο, για την γειτονιά των Άνω Πετραλώνων, «το όνομα οφείλεται στα πέτρινα αλώνια που δημιουργήθηκαν τα πολύ παλιά χρόνια στην περιοχή αυτή με εξομάλυνση του εδάφους της που ήταν γεμάτο βράχους και πέτρες». Για την «Ιστορία», ο Διγενής Ακρίτας πολέμησε στα μαρμαρένια αλώνια.
7-γ) Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, το Κερατσίνι οφείλει το όνομά του στις κερατιές που φύτρωναν στην περιοχή, σε συνδυασμό μάλιστα με το όνομα του ιδιοκτήτη της περιοχής από τον λόφο του Αγίου Γεωργίου ως τα Μανιάτικα και από το σημερινό νεκροταφείο της Αναστάσεως μέχρι τη Δραπετσώνα, ονόματι Γκίνης. Έτσι, η επίσημη ονομασία κατά την Τουρκοκρατία έγινε «Τσερατσίνιον» και αργότερα επικράτησε η δημοτική εκδοχή «Κερατσίνιον».
8-α) Έξαρχος ήταν το όνομα ενός Ηπειρώτη που άνοιξε το μπακάλικό του στη γωνία Σολωμού και Θεμιστοκλέους στα τέλη του 19ου αιώνα. Από το επώνυμό του βαφτίστηκε η γειτονιά και αργότερα ολόκληρη η περιοχή.
9-α) Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας της Πλάκας – μία από τις επικρατέστερες αναφέρει πως οφείλεται σε μια μεγάλη πέτρινη πλάκα που βρέθηκε στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου (μέσα στον αρχαιολογικό χώρο του θεάτρου Διονύσου). Αξίζει να αναφέρουμε και μια άλλη ενδιαφέρουσα εκδοχή, πως το όνομα «Πλάκα» προέρχεται από την αλβανική λέξη «πλιάκα» που σημαίνει παλαιός. Επικράτησε κατά την εγκατάσταση αρβανιτών «γκαγκαρέων» κατά τον 17ο αιώνα στην περιοχή γύρω από την Ακρόπολη που ήταν έρημη και εγκαταλελειμμένη μετά τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους. Οι αρβανίτες αυτοί έλεγαν ότι κατοικούν στην «πλιάκα» (παληά) Αθήνα και έτσι έμεινε το όνομα.
10-β) Παρ’ ότι θα ήταν πολύ ενδιαφέρουσα η εκδοχή του ιάπωνα φιλοτελιστή, η αλήθεια είναι πως το μικρό κολωνάκι ύψους 2 μέτρων και διαμέτρου 30 εκατοστών που βρίσκεται στην πλατεία της περιοχής βάφτισε την πιο αριστοκρατική συνοικία του κέντρου. Η μαρμάρινη κυλινδρική στήλη στήθηκε από τους κατοίκους της τουρκοκρατούμενης Αθήνας, οι οποίοι συχνά έστηναν τέτοιες κολώνες στο πλαίσιο λιτανείας με θυσίες μοσχαριών προς αποτροπή επιδημιών.
*Σημείωση: Σε αρκετές περιπτώσεις, υπάρχουν περισσότερες από μία εκδοχές για την προέλευση μιας ονομασίας – εμείς αναφερόμαστε κάθε φορά στην επικρατέστερη.
1. Το Χαλάνδρι πήρε το όνομά του:
α) από το πουλί χαλάνδρα που συναντάται μόνο στη ρεματιά της περιοχής
β) από τον τούρκο μεγαλογαιοκτήμονα Χαλά που κατείχε το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής κατά την τουρκοκρατία
γ) από τα αρχαία χρόνια, όταν οι Αθηναίοι της κλασικής εποχής οδηγούσαν εκεί τους «χαλεπούς» άνδρες πριν εξοστρακιστούν
2. Η περιοχή του Ζωγράφου πήρε το όνομά της:
α) Από τον διάσημο ζωγράφο Αλέξη Αποστόλου που έμενε στην περιοχή στις αρχές του 20ου αιώνα και επιμελούταν τα βασιλικά πορτρέτα
β) Από την πρώτη σχολή Καλών Τεχνών που ιδρύθηκε στην Αθήνα, εκεί που σήμερα βρίσκεται η Πανεπιστημιούπολη
γ) Από τον κτηματία Ιωάννη Ζωγράφο, που πούλησε μικρά μερίδια γης στην περιοχή για να χτιστούν σπίτια
3. Η περιοχή του Ψυρρή ονομάστηκε έτσι όταν:
α) Ένας κάτοικος των Ψαρών ήρθε στην περιοχή και έχτισε μια εκκλησία, κι έμεινε γνωστός ως Ψυρής
β) Κατά την διάρκεια της Κατοχής, τα μπαρμπέρικα της περιοχής χρησιμοποιούνταν από τους Γερμανούς για να κουρεύουν κατά δεκάδες τους Έλληνες που είχαν ψείρες.
γ) Ονομάστηκε έτσι την δεκαετία του ’90, όταν άνοιξε εκεί το γνωστό στέκι της Ψύρρας στην οδό Μιαούλη
4. Το Μετς οφείλει το όνομά του:
α) Στο πρώτο συνδικαλιστικό όργανο της χώρας, που (παραδόξως) στήθηκε από τους κατασκευαστές σαβάνων που επιμελούνταν τις κηδείες στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών. Το όργανο λεγόταν Μετοχικό Ελληνικό Ταμείο Σαβανοποιών (Μ.Ε.Τ.Σ.)
β) Από μια μπυραρία που άνοιξε στην περιοχή με αυτό το όνομα
γ) Από τα περίφημα ελληνικά προφυλακτικά ΜΕΤ, τα οποία έσπευδαν να προμηθευτούν από την περιοχή οι αμερικανοί τουρίστες στα ‘50s, αποκαλώντας τα «the METs».
5. Το Ψυχικό ονομάστηκε έτσι επειδή:
α) Οι αρχαίοι Αθηναίοι θεωρούσαν πως εκεί συγκεντρώνονται οι ψυχές των νεκρών της πόλης, για να κατέβουν στον Άδη από την περίφημη σπηλιά του Κρωπέα
β) Μια μοναχή βοήθησε τους κατοίκους της περιοχής, ανοίγοντας πηγάδι – κάνοντάς τους δηλαδή «ψυχικό»
γ) Το πρώτο ψυχιατρείο της χώρας άνοιξε εκεί που σήμερα βρίσκεται το γιαουρτάδικο του Φάρου Ψυχικού
6. Τα Πετράλωνα οφείλουν το όνομά τους:
α) Στο γνωστό δημοτικό έπος του Διγενή Ακρίτα, που παλεύει με τον Χάρο στα πέτρινα αλώνια
β) Στην ψηφοφορία που έκανε η κοινότητα της περιοχής μετά την Κατοχή, όπου αποφασίστηκε να ονομαστεί προς τιμήν του αγωνιστή της Αντίστασης Πέτρου Αλωναριώτη, ο οποίος συμμετείχε στην δράση του Γοργοποτάμου
γ) Στα αλώνια που δημιουργήθηκαν στην περιοχή αυτή, η οποία χαρακτηριζόταν από πετρώδες έδαφος
7. Η ονομασία Κερατσίνι προέρχεται από:
α) την σπάνια ποικιλία κερασιών που φύονται στα περίχωρα του Πειραιά
β) από την περίφημη κυρά-Μυρσίνη, που φιλοξένησε πολλούς μικρασιάτες πρόσφυγες στο πανδοχείο της – εκείνοι, με την χαρακτηριστική προφορά τους, την αποκαλούσαν κερά-Μυρτσίνη, που για χάρη συντομίας έγινε σταδιακά κερά-Τσίνη
γ) από τις κερατιές που φυτρώνουν άφθονες στην περιοχή
8. Τα Εξάρχεια πήραν το όνομά τους:
α) από έναν μπακάλη ονόματι Έξαρχος
β) από την φήμη των κατοίκων του που έρεπαν προς την αναρχία – η αστυνομία του ’60 αποκαλούσε την νεολαία της πλατείας «έξαρχη» (εκτός αρχών).
γ) από τους αρχαίους αθλητικούς αγώνες που τελούνταν κάθε άνοιξη στην περιοχή, με την παρουσία και των έξι αρχών της αθηναϊκής δημοκρατίας- εξ ου και οι αγώνες ονομάστηκαν «Εξάρχεια».
9. Η Πλάκα ονομάστηκε έτσι:
α) επειδή εκεί ανακαλύφθηκε μια αρχαία πλάκα
β) επειδή εκεί διασκέδαζε το πρώτο μεγάλο ρεύμα τουριστών της χώρας, και οι Αθηναίοι έλεγαν ότι η περιοχή «έχει πλάκα»
γ) εκεί υπήρχε ένα γνωστό σημείο συνάντησης της αθηναϊκής νεολαίας την δεκαετία του ’30, το «τεϊοποτείον» του Γεώργιου Πλάκα
10. Το Κολωνάκι βαφτίστηκε έτσι:
α) Χάρη στους πρώτους πλούσιους κατοίκους που κατέφτασαν από την φτωχή συνοικία του Κολωνού, μόλις έκαναν περιουσία (εξ ου και η έκφραση «λαός και Κολωνάκι»)
β) Χάρη σε μια κολώνα δύο μέτρων που βρέθηκε στην πλατεία της περιοχής
γ) Χάρη στον ιάπωνα φιλοτελιστή Γιοσιμότο Κολονάκι που αγόρασε τον αρχαίο ναό του Λυκαβήττειου Διός και τον μετέτρεψε σε στέκι έκθεσης γραμματοσήμων
Οι σωστές απαντήσεις:
1-β) Η επικρατέστερη εκδοχή για την ονομασία του Χαλανδρίου είναι αυτή που αναφέρεται στον τούρκο μεγαλογαιοκτήμονα Χαλά Μπέη στον οποίο ανήκαν μεγάλες εκτάσεις γης κατά την τουρκοκρατία. Υπάρχει επίσης και η θεωρία πως το Χαλάνδρι ονομάστηκε έτσι επειδή διέθετε χίλιους άνδρες (Χιλιάνδριον => Χαλάνδριον). Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Φλύα, που σημαίνει εύκαρπη γη.
2-γ) Ο Ιωάννης Ζωγράφος, που διέθετε μεγάλη έκταση στα περίχωρα του κέντρου, την μοίρασε σε μικρά κομμάτια και τα πούλησε σε περίπου 100 οικογένειες, που συνέστησαν στις αρχές του περασμένου αιώνα την «κοινότητα Ζωγράφου» - τότε αναφερόταν πως μένουν «στα κτήματα του Ζωγράφου». Αργότερα, ένας από τους γιους του, ο Σωτήρης Ζωγράφος, έγινε ο πρώτος δήμαρχος Ζωγράφου. Και η άχρηστη πληροφορία της ημέρας: Άλλος ένας από τους άλλους γιους του, ο Νίκος, είναι ο γνωστός Nick the greek.
3-α) Ένας νησιώτης από τα Ψαρά (τα οποία ονομάζονταν στον Μεσαίωνα Ψύρα) έφτασε στην περιοχή και έχτισε την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, η οποία έχει κατεδαφιστεί. Αυτός μετονομάστηκε σε Ψυρής (που σημαίνει Ψαριανός) και με τη σειρά της μετονομάστηκε και η περιοχή σε «Ψυρή» - και όχι Ψυρρή, όπως την αποκαλούμε σήμερα.
4-β) Το 1872 ο Κάρολος Φιξ, γιος του Ιωάννη Φιξ, ιδρυτή της γνωστής ζυθοποιΐας Φιξ, άνοιξε στην περιοχή την μπυραρία «Μετς», που αργότερα έγινε καφέ-αμάν και έγινε σήμα-κατατεθέν της γειτονιάς. Το όνομα της μπυραρίας προήλθε από την γαλλική πόλη Μετς όπου δόθηκε η τελευταία μάχη του γαλλογερμανικού πολέμου το 1871, πόλη την οποία οι Γάλλοι αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν στη Γερμανία.
5-β) Από τις επικρατέστερες εκδοχές της «βάφτισης» του Ψυχικού είναι η ιστορία της Αγίας Φιλοθέης, που όντως διάνοιξε πηγάδι στην περιοχή για να ξεδιψούν οι διαβάτες και οι αγρότες. Η ίδια είχε πλούσιο φιλανθρωπικό έργο, ενώ ίδρυσε και μονή στην περιοχή της Φιλοθέης, η οποία επίσης της χρωστά το όνομά της. Υπάρχει, ωστόσο, άλλη μία εκδοχή για το όνομα του Ψυχικού είναι αυτή που θέλει τον μαραθωνομάχο Φειδιππίδη να φτάνει εκεί για να αναγγείλει στους Αθηναίους το περίφημο «νενικήκαμεν» και να ξεψυχάει (εξ ου και το «ψυχικό»).
6-γ) Σύμφωνα με αυτό εδώ το ιστολόγιο, για την γειτονιά των Άνω Πετραλώνων, «το όνομα οφείλεται στα πέτρινα αλώνια που δημιουργήθηκαν τα πολύ παλιά χρόνια στην περιοχή αυτή με εξομάλυνση του εδάφους της που ήταν γεμάτο βράχους και πέτρες». Για την «Ιστορία», ο Διγενής Ακρίτας πολέμησε στα μαρμαρένια αλώνια.
7-γ) Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, το Κερατσίνι οφείλει το όνομά του στις κερατιές που φύτρωναν στην περιοχή, σε συνδυασμό μάλιστα με το όνομα του ιδιοκτήτη της περιοχής από τον λόφο του Αγίου Γεωργίου ως τα Μανιάτικα και από το σημερινό νεκροταφείο της Αναστάσεως μέχρι τη Δραπετσώνα, ονόματι Γκίνης. Έτσι, η επίσημη ονομασία κατά την Τουρκοκρατία έγινε «Τσερατσίνιον» και αργότερα επικράτησε η δημοτική εκδοχή «Κερατσίνιον».
8-α) Έξαρχος ήταν το όνομα ενός Ηπειρώτη που άνοιξε το μπακάλικό του στη γωνία Σολωμού και Θεμιστοκλέους στα τέλη του 19ου αιώνα. Από το επώνυμό του βαφτίστηκε η γειτονιά και αργότερα ολόκληρη η περιοχή.
9-α) Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας της Πλάκας – μία από τις επικρατέστερες αναφέρει πως οφείλεται σε μια μεγάλη πέτρινη πλάκα που βρέθηκε στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου (μέσα στον αρχαιολογικό χώρο του θεάτρου Διονύσου). Αξίζει να αναφέρουμε και μια άλλη ενδιαφέρουσα εκδοχή, πως το όνομα «Πλάκα» προέρχεται από την αλβανική λέξη «πλιάκα» που σημαίνει παλαιός. Επικράτησε κατά την εγκατάσταση αρβανιτών «γκαγκαρέων» κατά τον 17ο αιώνα στην περιοχή γύρω από την Ακρόπολη που ήταν έρημη και εγκαταλελειμμένη μετά τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους. Οι αρβανίτες αυτοί έλεγαν ότι κατοικούν στην «πλιάκα» (παληά) Αθήνα και έτσι έμεινε το όνομα.
10-β) Παρ’ ότι θα ήταν πολύ ενδιαφέρουσα η εκδοχή του ιάπωνα φιλοτελιστή, η αλήθεια είναι πως το μικρό κολωνάκι ύψους 2 μέτρων και διαμέτρου 30 εκατοστών που βρίσκεται στην πλατεία της περιοχής βάφτισε την πιο αριστοκρατική συνοικία του κέντρου. Η μαρμάρινη κυλινδρική στήλη στήθηκε από τους κατοίκους της τουρκοκρατούμενης Αθήνας, οι οποίοι συχνά έστηναν τέτοιες κολώνες στο πλαίσιο λιτανείας με θυσίες μοσχαριών προς αποτροπή επιδημιών.
Φυσικοί προτείνουν κλίμακα «μακροσκοπικότητας»
Το μέγεθος ενός αντικειμένου μπορεί να μετρηθεί με πολλούς τρόπους, όπως κατά μάζα, όγκο ή ακόμη και σύμφωνα με τον αριθμό των ατόμων που περιέχει.
Στην κβαντική φυσική, τα «μακροσκοπικά» αντικείμενα θεωρούνται μεγαλύτερα από ότι τα «κβαντικά», δεδομένου ότι τα πρώτα συνήθως περιγράφονται από τους κλασσικούς φυσικούς νόμους, ενώ τα δεύτερα από κβαντικούς νόμους.
Ωστόσο, αρκετοί φυσικοί έχουν αμφισβητήσει τα όρια μεταξύ αυτών των δύο κατηγοριών, πραγματοποιώντας πειράματα που υποδεικνύουν ότι πολυσωματιδιακά αντικείμενα μπορούν να υπάρξουν σε κατάσταση κβαντικής υπέρθεσης (δες κι εδώ). Όμως έως τώρα δεν υπήρχε κάποιο εφαρμόσιμο πρότυπο μέτρησης της μακροσκοπικότητας.
Σε πρόσφατη δημοσίευσή τους (δες εδώ), οι φυσικοί Στέφαν Νίμριχτερ (Stefan Nimmrichter) του Πανεπιστημίου της Βιέννης και Κλάους Χόρνμπεργκερ (Klaus Hornberger) του Πανεπιστημίου του Ντούισμπουργκ-Έσσεν προτείνουν ότι η μακροσκοπικότητα ενός αντικειμένου μπορεί να μετρηθεί σε σχέση με ορισμένες παραμέτρους του πειράματος που χρησιμοποιήθηκαν για να εξεταστεί η κβαντική του υπέρθεση και όχι ως μία ξεχωριστή ιδιότητα του ίδιου του αντικειμένου.
Στο παρελθόν, οι ερευνητές έχουν μετρήσει συχνά το βαθμό μακροσκοπικότητας ενός αντικειμένου με βάση τον αριθμό των ατόμων στο αντικείμενο. Όμως διαφορετικά άτομα σημαίνουν διαφορετικά μεγέθη, καθώς περιέχουν διαφορετικούς αριθμούς υποατομικών σωματιδίων, γεγονός που θέτει το ερώτημα του αν η μακροσκοπικότητα πρέπει να μετράται από το συνολικό αριθμό πρωτονίων, νετρονίων ή ηλεκτρονίων ενός αντικειμένου. Καθώς οι φυσικοί εξακολουθούν να παρατηρούν κβαντικά φαινόμενα, όπως η υπέρθεση σε μεγαλύτερα αντικείμενα, ένα πρότυπο μέτρησης της μακροσκοπικότητας είναι απαραίτητο για τη σύγκριση αυτών των αποτελεσμάτων.
Η ιδέα των Νίμριχτερ και Χόρνμπεργκερ
Ο ορισμός των Νίμριχτερ και Χόρνμπεργκερ βασίζεται στην ιδέα ότι οι κβαντικές εξισώσεις μπορούν να τροποποιηθούν ώστε να καταστεί πιο «κλασική» η κατάσταση ενός αντικειμένου. Εάν ένα πείραμα μπορεί να αποκλείσει κάποιες από αυτές τις τροποποιήσεις, τότε περιγράφει μία μεγαλύτερη κβαντική υπέρθεση και ένα πιο μακροσκοπικό αντικείμενο. Όσο περισσότερες τροποποιήσεις αποκλείει ένα πείραμα, τόσο πιο μακροσκοπικό είναι το αντικείμενο.
Για παράδειγμα, τόσο μια υπέρθεση με ένα μεγάλο χρονικό διάστημα συνοχής όσο και ένα αντικείμενο με μεγάλη μάζα αποκλείουν τέτοιες τροποποιήσεις. Υπολογίζοντας όλες αυτές τις παραμέτρους μαζί, αποδίδεται ένας αριθμός μ, σε μία λογαριθμική κλίμακα μέτρησης του βαθμού μακροσκοπικότητας. Στην κλίμακα αυτή, η κατάσταση υπέρθεσης ενός αντικειμένου έχει την ίδια μακροσκοπικότητα με εκείνη ενός ηλεκτρονίου που βρίσκεται σε υπέρθεση για 10μ δευτερόλεπτα.
Με βάση αυτά τα κριτήρια, οι φυσικοί βαθμολόγησαν ορισμένα πρόσφατα πειράματα υπέρθεσης. Το καλύτερο σκορ μέχρι στιγμής είναι 12, το οποίο επιτεύχθηκε από τους Νίμριχτερ και Χόρνμπεργκερ το 2010 με ένα μόριο που περιείχε 356 άτομα.
Οι φυσικοί υπολόγισαν ότι μία γάτα τεσσάρων κιλών, σε κβαντική υπέρθεση όπου βρίσκεται σε δύο θέσεις απόστασης δέκα εκατοστών και για χρόνο ενός δευτερολέπτου, θα είχε σκορ 57 στη νέα κλίμακα (δες και Schrödinger's cat). Η γνώση του αριθμού αυτού δεν κάνει το ενδεχόμενο δημιουργίας μίας πραγματικής τέτοιας γάτας καθόλου ευκολότερο όμως. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η κατάσταση αυτή είναι ισοδύναμη με ένα ηλεκτρόνιο που βρίσκεται σε υπέρθεση για 1057 δευτερόλεπτα, δηλαδή περίπου 1039 φορές μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από την ηλικία του σύμπαντος.
Η αλληλεγγύη των φυτών
Ο βασιλικός ψιθυρίζει στην πιπεριά να μεγαλώσει
Τα φυτά δεν αποκλείεται να επικοινωνούν μεταξύ τους με ήχους, υποδεικνύει μια νέα πρωτότυπη μελέτη, η οποία έδειξε ότι ο βασιλικός ενθαρρύνει την ανάπτυξη της πιπεριάς ακόμα και αν δεν έχει άμεση επαφή μαζί της.
Εδώ και δεκαετίες είναι γνωστό ότι πολλά φυτά επικοινωνούν μέσω χημικών σινιάλων, καθώς και μέσω της άμεσης φυσικής επαφής, προκειμένου να εμποδίσουν την ανάπτυξη των ανταγωνιστών τους ή να προσελκύσουν τα έντομα που τα επικονιάζουν.
Τα ενδιαφέροντα ευρήματα
Η νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στην επιθεώρηση BMC Ecology, δείχνει τώρα ότι διαφορετικά είδη φυτών συνεχίζουν να αλληλεπιδρούν ακόμα και αν αποκλειστούν όλες οι γνωστές μορφές επικοινωνίας.
Το πείραμα επιβεβαιώνει τις ανεκδοτολογικές αναφορές των κηπουρών για την αξία του βασιλικού: το αρωματικό φυτό ενθαρρύνει τη βλάστηση των σπόρων της πιπεριάς ακόμα και αν τα δύο είδη έχουν απομονωθεί σε αεροστεγή κουτιά τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο.
«Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα φυτά μπορούν να επηρεάζουν την ανάπτυξη των σπόρων μέσω κάποιου άγνωστου ως σήμερα μηχανισμού», λέει η Μόνικα Γκαγκλιάνο, επικεφαλής της μελέτης στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας.
«Πιστεύουμε ότι η απάντηση έχει να κάνει με ακουστικά σήματα που παράγονται από νανομηχανικές ταλαντώσεις μέσα στα κύτταρα», αναφέρει.
Με άλλα λόγια, τα φυτά ενδέχεται να επικοινωνούν με εξαιρετικά ασθενείς ήχους.
Προσέξτε λοιπόν τα λόγια σας την ώρα που ποτίζετε τον κήπο.
8 σούπερ οργανισμοί που «εξουσιάζουν» τον κόσμο!
«Η επιτυχία στην εξέλιξη ενός είδους και η κυριαρχία του στον κόσμο σε βάθος χρόνου δεν μετριέται μόνο από την εξυπνάδα, το πόσο τεχνολογικά προηγμένο είδος είναι ή την πολυπλοκότητα που το διακρίνει. Η προσαρμοστικότητα και η αναπαραγωγική επιτυχία έχουν μεγαλύτερη σημασία», σημειώνει ο βιολόγος Stephen G. Gould. Με αυτό κατά νου, οι 8 σούπερ προσαρμοστικές μορφές ζωής που θα δείτε στη συνέχεια είναι οι πιο παραγωγικοί και ευέλικτοι οργανισμοί που «κυβερνούν» τον κόσμο.
1. Βακτήρια
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα βακτήρια είναι ο… δολοφόνος της φύσης και εμείς ζούμε σήμερα στην εποχή των βακτηρίων, όπως έχουν καταδείξει διάφοροι βιολόγοι. Πράγματι, τα βακτήρια μπορούν να βρεθούν σχεδόν παντού, στο έδαφος, στα απόβλητα, στο νερό, ακόμη και πολύ βαθιά μέσα στο φλοιό της Γης. Και επειδή τα βακτήρια δεν είναι εύκολο να τα κατανοήσει κάποιος όλα μαζί, ως ένα σύνολο μικροοργανισμών, καλό θα ήταν να τα μελετήσουμε μεμονωμένα. Πάρτε το Ε. coli, για παράδειγμα. Κατά τη διάρκεια της ζωής θα υπάρχουν περισσότερα Ε. coli που θα ζουν στο έντερο κάθε ανθρώπου από ό,τι ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που έζησαν ποτέ! Και σύμφωνα με τον βιολόγο Lynn Margulis «το 10% του ξηρού βάρους του σώματός μας αποτελείται από βακτήρια, με τα οποία, μάλιστα, αν και δεν αποτελούν εκ γενετής μέρος του σώματός μας, δεν μπορούμε να ζήσουμε χώρια!».
2. Φυτοπλαγκτόν
Το φυτοπλαγκτόν είναι μικροσκοπικοί οργανισμοί που καλύπτουν την επιφάνεια των ωκεανών και συγκεντρώνονται, επίσης, στο γλυκό νερό. Το μεγαλύτερο κομμάτι του πλαγκτόν δεν φαίνεται με γυμνό μάτι αλλά επειδή υπάρχει σε τόσο μεγάλο αριθμό στο νερό μπορεί να αποχρωματίσει πραγματικά μεγάλες υδάτινες εκτάσεις. Αυτά τα μικροσκοπικά «πλάσματα» συμμετέχουν στο 50% του συνόλου της φωτοσυνθετικής δραστηριότητας στη Γη, γεγονός που, όταν σκεφτεί κανείς πόσα φυτά υπάρχουν στον πλανήτη, είναι πραγματικά εκπληκτικό. Ως αποτέλεσμα, το φυτοπλαγκτόν είναι στενά συνδεδεμένο με την παροχή οξυγόνου στον πλανήτη. Επίσης χρησιμεύσει ως βάση για την υδρόβια τροφική αλυσίδα, προσφέροντας ένα άμεσα διαθέσιμο… γεύμα στις φάλαινες. Όσον αφορά στους αριθμούς, υπάρχουν πάνω από 5.000 γνωστά είδη, αλλά επειδή συνεχώς ανακαλύπτονται καινούργια είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια ο αριθμός τους.
3. Μυρμήγκια
Τα μυρμήγκια είναι από τα πιο επιτυχημένα είδη που γνώρισε ποτέ αυτός ο πλανήτης. Συχνά θεωρούνται ως «υπερ-οργανισμοί» εξαιτίας του τρόπου που κατασκευάζουν τις φωλιές τους, της εξελικτικής επιτυχίας τους -που έχει αποδοθεί σε μεγάλο βαθμό στο συντονισμό της κοινωνικής τους οργάνωσης- της ικανότητάς τους να τροποποιούν οικοτόπους, να αξιοποιούν τους πόρους που έχουν και να υπερασπίζονται τους εαυτούς τους. Σχεδόν 12.500 είδη έχουν αναγνωριστεί μέχρι σήμερα, ωστόσο πιστεύεται ότι ο αριθμός μπορεί να φτάνει τα 22.000. Τα μυρμήγκια έχουν αποικίσει σχεδόν σε κάθε κομμάτι της χερσαίας επιφάνειας της Γης και υπάρχουν περισσότερα μυρμήγκια σε αυτόν τον πλανήτη, κατά βάρος, από ό,τι όλοι οι άνθρωποι μαζί! Και μια και μιλάμε με αριθμούς, ο εντομολόγος E.O. Wilson έχει υπολογίσει ότι υπάρχουν 10.000 τρισεκατομμύρια αυτόνομα ζωντανά μυρμήγκια κάθε στιγμή πάνω στη Γη.
4. Σκαθάρια
1. Βακτήρια
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα βακτήρια είναι ο… δολοφόνος της φύσης και εμείς ζούμε σήμερα στην εποχή των βακτηρίων, όπως έχουν καταδείξει διάφοροι βιολόγοι. Πράγματι, τα βακτήρια μπορούν να βρεθούν σχεδόν παντού, στο έδαφος, στα απόβλητα, στο νερό, ακόμη και πολύ βαθιά μέσα στο φλοιό της Γης. Και επειδή τα βακτήρια δεν είναι εύκολο να τα κατανοήσει κάποιος όλα μαζί, ως ένα σύνολο μικροοργανισμών, καλό θα ήταν να τα μελετήσουμε μεμονωμένα. Πάρτε το Ε. coli, για παράδειγμα. Κατά τη διάρκεια της ζωής θα υπάρχουν περισσότερα Ε. coli που θα ζουν στο έντερο κάθε ανθρώπου από ό,τι ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που έζησαν ποτέ! Και σύμφωνα με τον βιολόγο Lynn Margulis «το 10% του ξηρού βάρους του σώματός μας αποτελείται από βακτήρια, με τα οποία, μάλιστα, αν και δεν αποτελούν εκ γενετής μέρος του σώματός μας, δεν μπορούμε να ζήσουμε χώρια!».
2. Φυτοπλαγκτόν
Το φυτοπλαγκτόν είναι μικροσκοπικοί οργανισμοί που καλύπτουν την επιφάνεια των ωκεανών και συγκεντρώνονται, επίσης, στο γλυκό νερό. Το μεγαλύτερο κομμάτι του πλαγκτόν δεν φαίνεται με γυμνό μάτι αλλά επειδή υπάρχει σε τόσο μεγάλο αριθμό στο νερό μπορεί να αποχρωματίσει πραγματικά μεγάλες υδάτινες εκτάσεις. Αυτά τα μικροσκοπικά «πλάσματα» συμμετέχουν στο 50% του συνόλου της φωτοσυνθετικής δραστηριότητας στη Γη, γεγονός που, όταν σκεφτεί κανείς πόσα φυτά υπάρχουν στον πλανήτη, είναι πραγματικά εκπληκτικό. Ως αποτέλεσμα, το φυτοπλαγκτόν είναι στενά συνδεδεμένο με την παροχή οξυγόνου στον πλανήτη. Επίσης χρησιμεύσει ως βάση για την υδρόβια τροφική αλυσίδα, προσφέροντας ένα άμεσα διαθέσιμο… γεύμα στις φάλαινες. Όσον αφορά στους αριθμούς, υπάρχουν πάνω από 5.000 γνωστά είδη, αλλά επειδή συνεχώς ανακαλύπτονται καινούργια είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια ο αριθμός τους.
3. Μυρμήγκια
Τα μυρμήγκια είναι από τα πιο επιτυχημένα είδη που γνώρισε ποτέ αυτός ο πλανήτης. Συχνά θεωρούνται ως «υπερ-οργανισμοί» εξαιτίας του τρόπου που κατασκευάζουν τις φωλιές τους, της εξελικτικής επιτυχίας τους -που έχει αποδοθεί σε μεγάλο βαθμό στο συντονισμό της κοινωνικής τους οργάνωσης- της ικανότητάς τους να τροποποιούν οικοτόπους, να αξιοποιούν τους πόρους που έχουν και να υπερασπίζονται τους εαυτούς τους. Σχεδόν 12.500 είδη έχουν αναγνωριστεί μέχρι σήμερα, ωστόσο πιστεύεται ότι ο αριθμός μπορεί να φτάνει τα 22.000. Τα μυρμήγκια έχουν αποικίσει σχεδόν σε κάθε κομμάτι της χερσαίας επιφάνειας της Γης και υπάρχουν περισσότερα μυρμήγκια σε αυτόν τον πλανήτη, κατά βάρος, από ό,τι όλοι οι άνθρωποι μαζί! Και μια και μιλάμε με αριθμούς, ο εντομολόγος E.O. Wilson έχει υπολογίσει ότι υπάρχουν 10.000 τρισεκατομμύρια αυτόνομα ζωντανά μυρμήγκια κάθε στιγμή πάνω στη Γη.
4. Σκαθάρια
Τα κολεόπτερα, αυτά που κοινώς ονομάζονται σκαθάρια, περιλαμβάνουν περισσότερα είδη από οποιαδήποτε άλλη κατηγορία εντόμων (περίπου το 25% όλων των γνωστών μορφών ζωής και το 40% όλων των γνωστών ειδών εντόμων – 400.000 συνολικά), με περίπου 500 αναγνωρισμένες οικογένειες και υποοικογένειες. Στην πραγματικότητα, είναι πολύ περισσότερα! Έχει, μάλιστα, εκτιμηθεί ότι μπορεί να υπάρχουν ένα εκατομμύριο διαφορετικά είδη σκαθαριών. Εξαιρετικά ευπροσάρμοστα στο περιβάλλον τους, τα σκαθάρια μπορούν να βρεθούν σε όλους τους μεγάλους οικοτόπους (εκτός από τις θαλάσσιες και τις πολικές περιοχές), ενώ η ικανότητά τους να διασπούν ζωικά και φυτικά υπολείμματα για τη διατροφή, συμπεριλαμβανομένων των απορριμμάτων και των μυκήτων, τα καθιστούν ως τα πλέον ισχυρά έντομα στην επιβίωση σε δύσκολες συνθήκες.
5. Τερμίτες
Οι τερμίτες ανήκουν στα Ισόπτερα και -όσο κι αν φαίνεται παράξενο- μακρινή μόνο σχέση έχουν με τα μυρμήγκια, ενώ στην πραγματικότητα συγγενεύουν περισσότερο με τα σκαθάρια. Όπως τα μυρμήγκια, όμως, είναι κοινωνικά έντομα, που διαιρούν την εργασία τους, δημιουργώντας «κάστες», και φροντίζουν τα νεότερα μέλη συλλογικά. Υπάρχουν περίπου 4.000 είδη τερμιτών, ενώ οι αποικίες τους αριθμούν εκατοντάδες εκατομμύρια άτομα. Η ακόρεστη ανάγκη τους να καταβροχθίζουν τα ξύλα αλλά και παράλληλα η σπουδαία ικανότητά τους στην ανακύκλωσή του τα έχει καταστήσει ως ένα απαραίτητο είδος της βιόσφαιρας. Οι τερμίτες είναι τόσο παραγωγικοί, μάλιστα, ώστε αποτελούν μια πιθανή ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, σύμφωνα με το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ, λόγω της ικανότητάς τους να παράγουν άφθονη ποσότητα υδρογόνου.
6. Γρασίδι
Με απλά λόγια, το γρασίδι είναι η πιο κυρίαρχη μορφή βλάστησης στον πλανήτη. Μεταξύ των πιο ευέλικτων μορφών ζωής στη Γη, τα χόρτα έχουν προσαρμοστεί σε όλες τις κλιματικές συνθήκες: σε τροπικά δάση, ερήμους και βουνά. Είναι πλέον το πιο διαδεδομένο φυτό στον πλανήτη, και ως εκ τούτου, αποτελούν την κύρια πηγή τροφής για όλα τα είδη της άγριας ζωής.
7. Κατσαρίδες
Αν και αρχικά ήταν τροπικά έντομα, οι κατσαρίδες προσαρμόστηκαν ανησυχητικά καλά στην πορεία του χρόνου στον ανθρώπινο πολιτισμό. Αν και δεν είναι τόσο παραγωγικές σε σχέση με κάποια άλλα είδη της συγκεκριμένης λίστας, είναι εξαιρετικά ανθεκτικές και ευέλικτες. Μερικά είδη μπορούν να παραμένουν ζωντανά για μήνες χωρίς καθόλου τροφή ή να επιβιώνουν με… περιορισμένους πόρους, όπως, για παράδειγμα, με την κόλλα που υπάρχει στο πίσω μέρος των γραμματοσήμων! Επιπλέον, ορισμένες κατσαρίδες μπορούν να ζήσουν έως και 45 λεπτά χωρίς αέρα! Όσον αφορά τώρα στη γνωστή φράση ότι «οι κατσαρίδες μπορούν να επιβιώσουν από ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα», μπορεί να υπάρχει κάποια δόση αλήθειας σε αυτό: επειδή τα κύτταρά τους διαιρούνται μόνο μία φορά, οι κατσαρίδες έχουν υψηλότερη αντίσταση στην ακτινοβολία σε σχέση με τα περισσότερα σπονδυλωτά, ικανές να αντέξουν μία δόση 6 έως και 15 φορές μεγαλύτερη από ο,τι ένας άνθρωπος.
8. Ποντίκια
Τα ποντίκια είναι ίσως τα πιο ανθεκτικά θηλαστικά στον πλανήτη και -όπως η κατσαρίδα- έχουν επωφεληθεί από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Μπορούν να ζήσουν σε μια ευρεία ποικιλία οικοτόπων, ενώ είναι άριστοι άλτες, ορειβάτες και κολυμβητές. Γεννούν ασταμάτητα, μέχρι και 5 φορές το χρόνο, ενώ κάθε γέννα μπορεί να περιλαμβάνει από 6 έως 22 μικρά. Στην πραγματικότητα, ένα μόνο ζευγάρι ποντικών μπορεί να γίνουν 200(!) μέσα σε έναν μόνο χρόνο. Πιστεύεται ότι υπάρχουν δισεκατομμύρια ποντίκια σε αυτό τον πλανήτη, γεγονός που τα καθιστά ως τα πιο «επιτυχημένα» θηλαστικά (εκτός από τον άνθρωπο). Είναι, επίσης, πολύ δύσκολο να σκοτωθούν, αποκτώντας όλο και περισσότερη ανοσία στα δηλητήρια.
5. Τερμίτες
Οι τερμίτες ανήκουν στα Ισόπτερα και -όσο κι αν φαίνεται παράξενο- μακρινή μόνο σχέση έχουν με τα μυρμήγκια, ενώ στην πραγματικότητα συγγενεύουν περισσότερο με τα σκαθάρια. Όπως τα μυρμήγκια, όμως, είναι κοινωνικά έντομα, που διαιρούν την εργασία τους, δημιουργώντας «κάστες», και φροντίζουν τα νεότερα μέλη συλλογικά. Υπάρχουν περίπου 4.000 είδη τερμιτών, ενώ οι αποικίες τους αριθμούν εκατοντάδες εκατομμύρια άτομα. Η ακόρεστη ανάγκη τους να καταβροχθίζουν τα ξύλα αλλά και παράλληλα η σπουδαία ικανότητά τους στην ανακύκλωσή του τα έχει καταστήσει ως ένα απαραίτητο είδος της βιόσφαιρας. Οι τερμίτες είναι τόσο παραγωγικοί, μάλιστα, ώστε αποτελούν μια πιθανή ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, σύμφωνα με το Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ, λόγω της ικανότητάς τους να παράγουν άφθονη ποσότητα υδρογόνου.
6. Γρασίδι
Με απλά λόγια, το γρασίδι είναι η πιο κυρίαρχη μορφή βλάστησης στον πλανήτη. Μεταξύ των πιο ευέλικτων μορφών ζωής στη Γη, τα χόρτα έχουν προσαρμοστεί σε όλες τις κλιματικές συνθήκες: σε τροπικά δάση, ερήμους και βουνά. Είναι πλέον το πιο διαδεδομένο φυτό στον πλανήτη, και ως εκ τούτου, αποτελούν την κύρια πηγή τροφής για όλα τα είδη της άγριας ζωής.
7. Κατσαρίδες
Αν και αρχικά ήταν τροπικά έντομα, οι κατσαρίδες προσαρμόστηκαν ανησυχητικά καλά στην πορεία του χρόνου στον ανθρώπινο πολιτισμό. Αν και δεν είναι τόσο παραγωγικές σε σχέση με κάποια άλλα είδη της συγκεκριμένης λίστας, είναι εξαιρετικά ανθεκτικές και ευέλικτες. Μερικά είδη μπορούν να παραμένουν ζωντανά για μήνες χωρίς καθόλου τροφή ή να επιβιώνουν με… περιορισμένους πόρους, όπως, για παράδειγμα, με την κόλλα που υπάρχει στο πίσω μέρος των γραμματοσήμων! Επιπλέον, ορισμένες κατσαρίδες μπορούν να ζήσουν έως και 45 λεπτά χωρίς αέρα! Όσον αφορά τώρα στη γνωστή φράση ότι «οι κατσαρίδες μπορούν να επιβιώσουν από ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα», μπορεί να υπάρχει κάποια δόση αλήθειας σε αυτό: επειδή τα κύτταρά τους διαιρούνται μόνο μία φορά, οι κατσαρίδες έχουν υψηλότερη αντίσταση στην ακτινοβολία σε σχέση με τα περισσότερα σπονδυλωτά, ικανές να αντέξουν μία δόση 6 έως και 15 φορές μεγαλύτερη από ο,τι ένας άνθρωπος.
8. Ποντίκια
Τα ποντίκια είναι ίσως τα πιο ανθεκτικά θηλαστικά στον πλανήτη και -όπως η κατσαρίδα- έχουν επωφεληθεί από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Μπορούν να ζήσουν σε μια ευρεία ποικιλία οικοτόπων, ενώ είναι άριστοι άλτες, ορειβάτες και κολυμβητές. Γεννούν ασταμάτητα, μέχρι και 5 φορές το χρόνο, ενώ κάθε γέννα μπορεί να περιλαμβάνει από 6 έως 22 μικρά. Στην πραγματικότητα, ένα μόνο ζευγάρι ποντικών μπορεί να γίνουν 200(!) μέσα σε έναν μόνο χρόνο. Πιστεύεται ότι υπάρχουν δισεκατομμύρια ποντίκια σε αυτό τον πλανήτη, γεγονός που τα καθιστά ως τα πιο «επιτυχημένα» θηλαστικά (εκτός από τον άνθρωπο). Είναι, επίσης, πολύ δύσκολο να σκοτωθούν, αποκτώντας όλο και περισσότερη ανοσία στα δηλητήρια.
Παρασκευή 10 Μαΐου 2013
Τι σημαίνει το επώνυμό σας; Δείτε από πού κατάγεστε
Όπως ακριβώς τα ονόματα, έτσι και τα επώνυμα (ή «τα οικογενειακά μας ονόματα» αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία του Μανώλη Τριανταφυλλίδη) όχι μόνο σημαίνουν κάτι, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις μπορούν να μας δώσουν στοιχεία για τη γεωγραφική καταγωγή τους, την παλαιότητά, ακόμη και τη γλωσσική τους ιδιαιτερότητα.
«Τα περισσότερα ελληνικά επώνυμα προέρχονται συνήθως είτε από τοπωνύμια- όπως Μανιάτης από τη Μάνη, Μωραΐτης από το Μοριά- είτε από διάφορα παρατσούκλια τα οποία ενέπνεαν στους ανθρώπους», αναφέρει η κ. Φούλα Πισπιρίγκου, φιλόλογος, και προσθέτει: «Από εκεί και πέρα υπάρχουν και μερικές καταλήξεις οι οποίες υποδηλώνουν καταγωγή, όπως για παράδειγμα τα σε ‘ίδης’ και ‘άδης’ που είναι καταλήξεις των Ποντίων, τα σε ‘ογλου’ που είναι Μικρασιατικά και σημαίνουν ο γιος του τάδε, το ‘πουλος’ που απαντάται στην Πελοπόννησο, το «άκος» στη Μάνη και το «άκης» που είναι κρητικό».
Συνοψίζοντας, λοιπόν, μπορούμε να διακρίνουμε τα επώνυμα σύμφωνα με τη σημασία τους σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες, που δηλώνουν αντίστοιχα βαφτιστικό όνομα, καταγωγή, επάγγελμα και παρατσούκλια (ή προσωνύμια).
Πατρωνυμικά: Αυτά που χρησιμοποιούν για ρίζα τους βαφτιστικά ονόματα, είναι μαζί με τα παρατσούκλια το συχνότερο είδος των οικογενειακών ονομάτων. Τα συναντούμε σε ονομαστική πτώση (π.χ. Κωστής, Γεωργής), σε γενική (π.χ. Γεωργίου, Δημητρίου), αλλά και με πολλές καταλήξεις ή υποκοριστικά (π.χ. Στεφανίδης, Αθανασούλας).
Μητρωνυμικά: Αυτά τα οποία βασίζονται στο όνομα της μητέρας, για παράδειγμα Κώστας Ελένης (δηλαδή ο Κώστας της Ελένης). Είναι αρκετά σπάνια και χωρίζονται και αυτά σε κατηγορίες ανάλογα με το επάγγελμα της μητέρας ή του άντρα της (Καλογραίας, Μακαρονούς, Μαμμής, Τσαγκαρίνας), την καταγωγή της μητέρας (Αμουργιανής, Αραπίνης, Βλάχας), ακόμα και το… ελάττωμα της μητέρας (Βουβής, Καμπούρας).
Εθνικά: Είναι τα επώνυμα τα οποία δηλώνουν καταγωγή και φανερώνουν τον τόπο που γεννήθηκε ή έζησε αυτός που έχει το όνομα. Αναφέρονται συνήθως σε χωριά ή ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές και οι καταλήξεις τους είναι δεκάδες. Οι πιο συνήθεις είναι οι εξής:
-(ι)ώτης: Τσιριγώτης, Λεπενιώτης, Ανδριώτης, Ηπειρώτης κτλ.
-ίτης: Μπεγλίτης, Πολίτης, Αργυροκαστρίτης κτλ.
-ιανος: Κουταλιανός, Ελεκιστριάνος, Ψαριανός, Σακαρετσιάνος, Χρυσοβιτσιάνος κ.α.
-ινός: Πατρινός, Παργινός, Ζακυνθινός, Καλαβρυτινός
-αίος: Κερκυραίος, Ρωμαναίος κτλ.
Επαγγελματικά: Επώνυμα τα οποία δηλώνουν επαγγέλματα τα οποία χάνονται στα βάθη των αιώνων. Από τα βυζαντινά χρόνια (Αμπελάς, Λαχανάς, Ζωναράς, Καμπανάρης, Γραμματικός, Παλαιολόγος, Δούκας, Λογοθέτης) μέχρι τα νεοελληνικά (Γελαδάρης, Αρκουδάρης, Περιβολάρης, Ψαράς, Σαμαράς, Κουρέας, Ασβεστάς, Βαγενάς).
Παρατσούκλια: Αποτελούν τον κύριο όγκο των επωνύμων μαζί με τα πατρωνυμικά και προέρχονται κατά κύριο λόγο από χαρακτηρισμούς που βασίζονται σε σωματικές (Βραχνός, Ζερβός, Καμπούρης, Λεβέντης), πνευματικές και ηθικές ιδιότητες (Βιαστικός, Αγέλαστος, Θλιμμένος, Κατεργαράκος). Μπορούν να προέρχονται όμως και από παρομοιώσεις με ζώα (Αλεπουδέλης, Γάτος, Ζυγούρης, Λύκος, Ποντίκης), με φυτά (Γαρούφαλος, Καρπούζης, Πιπέρης, Ρεβίθης) ή να υποδηλώνουν συγγένεια και ηλικία (Εγγονόπουλος, Κανακάρης, Ορφανός, Παπούλιας, Πατέρας).
Τα επώνυμα όμως, δεν εμφανίστηκαν μόνο με τον αρχικό τους τύπο. Πολλά από αυτά σχηματίζουν παράγωγα με διάφορες καταλήξεις ή είναι σύνθετα με την βοήθεια λέξεων οι οποίες χρησιμεύουν ως πρώτο συνθετικό. Όσον αφορά τις καταλήξεις, αποτελούν ένα γλωσσικό… GPS για να καταλάβουμε από ποιο μέρος της Ελλάδας κατάγεται κάποιος. Έτσι έχουμε τα εξής:
-ίδης: Πόντος (Τουντουλίδης, Κοντογιαννίδης, Πετρίδης)
-άδης: Πόντος (Γεωργιάδης, Καλγρεάδης, Φωτιάδης)
-ούδης ή – ουδάς: Μακεδονία – Θράκη (Λαμπρινούδης, Νικολούδης, Σπανούδης, Φραγκούδης, Ψαρούδας, Μαρούδας)
-όγλου: Μικρά Ασία (Πεσμαζόγλου, Κουρατζόγλου, Ασλάνογλου)
-άκης: Κρήτη (Παπαδάκης, Σαββάκης)
-άκος: Μάνη (Παντελάκος, Δημητράκος, Μαυροειδάκος)
-πουλος: Κυρίως στην Πελοπόννησο (Νικολακόπουλος, Αβραμόπουλος, Ανδρικόπουλος)
-άτος: Κεφαλονιά (Δημητράτος, Γιανουλάτος, Γερολυμάτος)
-έλης: Μυτιλήνη, Αϊβαλί, Λήμνο, Ίμβρο (Παπαδέλης, Χαμαλέλλης, Χωριατέλλης, Ξαφέλλης, Κοντέλλης)
-ούσης: Χίος (Χαλκούσης,Παϊδούσης)
Ας δούμε λοιπόν την ετυμολογία μερικών εκ των πιο συνηθισμένων ελληνικών επωνύμων:
Παλαιολόγος: Από το μτγν.ρημ.παλαιολογώ, λέω, ομιλώ περί αρχαίων-παλαιών πραγμάτων. Επώνυμο της τελευταίας δυναστείας του Βυζαντίου. Συνηθέστατο επώνυμο σήμερα, κυρίως λόγω της χρησιμοποίησης του «Παλαιολόγος» ως βαφτιστικού.
Βασιλόπουλος: Αρκετά συνηθισμένο επώνυμο, με προφανή προέλευση από το βαφτιστικό Βασίλειος, με το επίσης σύνηθες τρόπο σχηματισμού επωνύμου με την κατάληξη -όπουλος.
Οικονόμου: Συχνότατο ελληνικό επώνυμο, κυρίως λόγω της σημασίας της λέξης οικονόμος ως εκκλησιαστικός αξιωματούχος, κληρικός, υπεύθυνος κυρίως για την οικονομική διαχείριση εκκλησίας ή μοναστηριού.
Παπαδόπουλος: Γιος ή απόγονος του παπά (παπαδοπαίδι), ίσως το πολυπληθέστερο όνομα στην Ελλάδα μαζί με την κατάληξη -οπουλος.
Καραγιάννης: Σύνθετο όνομα από τούρκικη λέξη kara = μαύρος, μελαχρινός συν το βαφτιστικό όνομα Γιάννης.
Κωνσταντόπουλος: Γιος ή απόγονος του Κωνσταντίνου. Ο Κωνσταντίνος προέρχεται από το λατινικό Constantinus.
Αγγελόπουλος: Επώνυµο πατρωνυµικό που προέρχεται από το βαφτιστικό όνοµα Άγγελος συν την κατάληξη –όπουλος.
Ρήγας: Από το νεοελληνικό ρήγας, λαϊκότροπα ο βασιλιάς (μεσαιωνικό ρήγας). Προέρχεται από το ελληνιστικό ρηξ, αιτιατική ρήγα, που προέρχεται από το λατινικό rex.
Χατζής: Σύνηθες πρόθεμα σε πολλά ελληνικά επίθετα(Χατζηνικολάου, Χατζηδημητρίου, Χατζόπουλος, Χατζίδης , Χατζηδάκης κ.α.). Σύμφωνα με τον Τριανταφυλλίδη: Άτονη προτακτική λέξη που ακολουθείται πάντα από το ενωτικό (-) και έμπαινε πριν από βαφτιστικά ή οικογενειακά ονόματα ως τιμητικός τίτλος για να δηλώσει ότι ένας ορθόδοξος χριστιανός επισκέφτηκε ως προσκυνητής τους Άγιους Τόπους.
Βουδούρης: Επώνυμο το οποίο έχει την ίδια αρχή με το Μπουντούρης, προέρχεται απο τη δημώδη/διαλεκτική λέξη βουδούρης (μπουντούρης) που δηλώνει το βραχύσωμο και παχύ άνθρωπο .Η λέξη προέρχεται απο το τουρκικό bodur, με την ίδια σημασία.
Μίχας: Πρόκειται για αρβανίτικη παραλλαγή του ονόματος Μιχαήλ-Μιχάλης. Σε ελληνόφωνους πληθυσμούς η υποκοριστική παραλλαγή του ονόματος ήταν συνήθως “Μίχος”.
Περδικάρης: Επαγγελματικό επώνυμο, απο το ουσ. περδικάρης(παλαιοτ. περδικάριος), απο το ουσ. πέρδικα(
Πολίτης: Η ετυμολογία του επωνύμου αυτού είναι προφανής. Η περίπτωση να προέρχεται από μια οποιαδήποτε πόλη, εκτός από την Πόλη, δεν είναι τόσο πιθανή επειδή δεν υπήρχε λόγος να μην σχηματιστεί το επώνυμο π.χ. Γιαννιώτης από τα Γιάννενα, Σμυρνιός από τη Σμύρνη κ.ο.κ.
Οι Αχειροποίητες εικόνες του Χριστού.
Επιμέλεια: Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου
A.Tο ιερό Μανδήλιο
Η διδασκαλία της Εκκλησίας, σύμφωνα με την οποία οι εικόνες αποτελούν ένα αδιάσπαστο στοιχείο του Χριστιανικού Ευαγγελίου αμέσως με την έναρξή του, εκφράζεται επίσης στην παράδοση, η οποία βεβαιώνει ότι η πρώτη εικόνα του Χριστού εμφανίσθηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του στη γη. Στη Δύση, αυτή η εικόνα εκαλείτο «το Άγιο Μανδήλιο». Στην Ανατολή καλείται «Αχειροποίητος», η εικόνα που δεν έγινε από χέρι άνθρωπου. Σύμφωνα με αυτήν την παράδοση, ο ίδιος ο Χριστός έστειλε την εικόνα Του στον Άβγαρο τον Ε’ Ukhama, πρίγκηπα της Οσροηνής, μιας μικρής χώρας ανάμεσα στον Τίγρη και τον Ευφράτη, που βρισκόταν την εποχή εκείνη ανάμεσα στη Ρωμαϊκή και την Παρθική αυτοκρατορία. Πρωτεύουσά της ήταν η πόλη Εδεσσα, η σημερινή Orfu η Rogais. Πρέπει να αναφερθεί ότι το χρονικό της πόλης αυτής αναφέρει την ύπαρξη Χριστιανικού ναού ο οποίος εθεωρείτο αρχαίος το έτος 201 όταν καταστράφηκε από πλημμύρα. Το βασίλειο της Έδεσσας ήταν η πρώτη πολιτεία στον κόσμο που έγινε Χριστιανική πολιτεία (μεταξύ 170 και 214, υπό την ηγεμονία του Αβγάρου του Θ’)( Ουσπένσκυ Λεωνίδας)
Διαβάζουμε λοιπόν στην «Εκκλησιαστική ιστορία» του Ευσεβίου Καισαρείας τα εξής για τον Άβγαρο(ή Αυγαρο)
«Ἱστορία περὶ τοῦ τῶν Ἐδεσσηνῶν δυνάστου»:
«Ἄβγαρος Οὐχαμα τοπάρχης Ἰησοῦ σωτῆρι ἀγαθῷἀναφανέντι ἐν τόπῳἹεροσολύμων χαίρειν.ἤκουσταί μοι τὰ περὶ σοῦ καὶ τῶν σῶν ἰαμάτων, ὡς ἄνευ φαρμάκων καὶ βοτανῶν ὑπὸ σοῦ γινομένων.ὡς γὰρ λόγος, τυφλοὺς ἀναβλέπειν ποιεῖς, χωλοὺς περιπατεῖν, καὶ λεπροὺς καθαρίζεις, καὶἀκάθαρτα πνεύματα καὶ δαίμονας ἐκβάλλεις, καὶ τοὺς ἐν μακρονοσίᾳ βασανιζομένους θεραπεύεις, καὶ νεκροὺςἐγείρεις. καὶ ταῦτα πάντα ἀκούσας περὶ σοῦ, κατὰ νοῦν ἐθέμην τὸἕτερον τῶν δύο, ἢὅτι σὺ εἶὁ θεὸς καὶκαταβὰς ἀπὸ τοῦ οὐρανοῦ ποιεῖς ταῦτα, ἢ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ ποιῶν ταῦτα. διὰ τοῦτο τοίνυν γράψαςἐδεήθην σου σκυλῆναι πρός με καὶ τὸ πάθος, ὃἔχω, θεραπεῦσαι. καὶ γὰρ ἤκουσα ὅτι καὶἸουδαῖοι καταγογγύζουσί σου καὶ βούλονται κακῶσαί σε. πόλις δὲ μικροτάτη μοί ἐστι καὶ σεμνή, ἥτιςἐξαρκεῖἀμφοτέροις».
Μετάφραση: «Ο Άβγαρος του Ουχάμα, τοπάρχης, προς τον Ιησού, τον αγαθό σωτήρα, που εμφανίστηκε στην Ιερουσαλήμ, χαίρε. Άκουσα σχετικά με σένα και με τις θεραπείες σου, πως πραγματοποιούνται δίχως φάρμακα και βότανα. Όπως λένε, κάνεις τυφλούς να βλέπουν, χωλούς να περπατούν, καθαρίζεις λεπρούς, βγάζεις ακάθαρτα πνεύματα και δαίμονες, θεραπεύεις όσους βασανίζονται από ανίατες αρρώστιες, ανασταίνεις νεκρούς. Έχοντας λοιπόν ακούσει όλα αυτά για σένα, σκέφτηκα ότι ένα από τα δύο συμβαίνει: ή είσαι εσύ ο ίδιος Θεός που κατέβηκες από του ουρανό και πράττεις αυτά ή είσαι ο υιός του Θεού. Γι’ αυτό λοιπόν σου έγραψα, για να σε παρακαλέσω να ‘ρθεις σε μένα και να θεραπεύσεις το βάσανο που έχω. Άκουσα άλλωστε ότι οι Ιουδαίοι αγανακτούν εναντίον σου και θέλουν να σε κατηγορήσουν. Έχω μια πολύ μικρή, αλλά σεμνή πόλη, που είναι αρκετή και για τους δυο μας».
Ο Ιησούς στην απαντητική του επιστολή συγχαίρει τον Άβγαρο για την πίστη του: ʹʹἌβγαρε, μακάριος εἷπιστεύσας ἐν εμοί, μήἑώρακώς μεʹ και του υπόσχεται ότι θα στείλει κάποιον για να τον θεραπεύσει και να τον διδάξει.
«Μακάριος εἶ πιστεύσας ἐν ἐμοί, μὴἑωρακώς με. γέγραπται γὰρ περὶἐμοῦ τοὺς ἑωρακότας με μὴπιστεύσειν ἐν ἐμοί, καὶἵνα οἱ μὴἑωρακότες με αὐτοὶ πιστεύσωσι καὶ ζήσονται. περὶ δὲ οὗἔγραψάς μοιἐλθεῖν πρὸς σέ, δέον ἐστὶ πάντα δι᾿ἃἀπεστάλην ἐνταῦθα, πληρῶσαι καὶ μετὰ τὸ πληρῶσαι οὕτωςἀναληφθῆναι πρὸς τὸν ἀποστείλαντά με. καὶἐπειδὰν ἀναληφθῶ, ἀποστελῶ σοί τινα τῶν μαθητῶν μου, ἵνα ἰάσηταί σου τὸ πάθος καὶ ζωήν σοι καὶ τοῖς σὺν σοὶ παράσχηται».
Μετάφραση: «Μακάριος είσαι, γιατί πίστεψες σε μένα χωρίς να με έχεις δει. Γιατί έχει γραφτεί για μένα ότι «όσοι μ’ έχουν δει δε θα πιστέψουν σε μένα» και «ώστε εκείνοι που δε θα μ’ έχουν δει, αυτοί να πιστέψουν και θα ζήσουν». Όσον αφορά αυτά που γράφεις, το να ‘ρθω κοντά σου δηλαδή, πρέπει να ολοκληρώσω όλα εκείνα για τα οποία έχω σταλεί εδώ και μετά την ολοκλήρωση να αναληφθώ προς Εκείνον που μ’ έστειλε. Και αφού αναληφθώ, θα σου στείλω κάποιον από τους μαθητές μου για να σε θεραπεύσει και να δώσει ζωή σ’ εσένα και στους δικούς σου».
Στο «Μηναῖο τοῦ Αὐγούστου» γράφονται τα εξής:
«Ο βασιλιάς της Έδεσσας, Άβγαρος, ήταν λεπρός. Άκουσε για τα θαύματα του Χριστού και έστειλε προς Αυτόν τον αρχειοφύλακά του, Ανανία, με επιστολές στις οποίες παρακαλούσε τον Χριστό να πάει στην Έδεσσα να τον θεραπεύσει. Ο Ανανίας ήταν ζωγράφος, γι’ αυτό ο Άβγαρος τον επιφόρτισε να φτιάξει το πορτραίτο του Σωτήρα σε περίπτωση που ο Χριστός αρνείτο να πάει. Ο Ανανίας βρήκε τον Χριστό περιστοιχισμένο από ένα μεγάλο πλήθος και δεν μπορούσε να τον πλησιάσει. Γι’ αυτό ανέβηκε σ’ ένα βράχο από όπου μπορούσε να τον βλέπει καλύτερα. Προσπάθησε να φτιάξει ένα πορτραίτο του Σωτήρα, αλλά δεν μπορούσε «εξ αιτίας της απερίγραπτης δόξας του προσώπου Του, το οποίο άλλαζε δια της χάριτος». Βλέποντας ότι ο Ανανίας ήθελε να φτιάξει το πορτραίτο Του, ο Χριστός ζήτησε νερό, νίφτηκε, σκούπισε το πρόσωπο Του σ’ ένα κομμάτι λινό ύφασμα, και τα χαρακτηριστικά του έμειναν αποτυπωμένα σ’ αυτό το λινό ύφασμα. Είναι γι’ αυτό που η εικόνα αυτή είναι επίσης γνωστή με το όνομα Μανδήλιον. ( Η Ελληνική λέξη μανδήλιον προέρχεται από τη σημιτική λέξη mindil). Ο Χριστός το έδωσε στον Ανανία, και του είπε να το πάρει, με μία επιστολή, στο πρόσωπο που τον είχε στείλει. Στην επιστολή, ο Χριστός αρνείτο να πάει ο ίδιος στην Έδεσσα, επειδή είχε μια αποστολή να εκπληρώσει. Υπόσχετο στον Άβγαρο ότι, όταν θα εκπληρώνετο αυτή η αποστολή, θα έστελλε ένα από τους μαθητές Του προς αυτόν.
Όταν ο Άβγαρος πήρε το πορτραίτο, θεραπεύθηκε από την αρρώστια του, αλλά έμειναν στο πρόσωπό του αρκετά σημάδια. Μετά την Ανάληψη, ο απόστολος Άγιος Θαδδαίος, ένας από τους εβδομήκοντα, πήγε στην Έδεσσα και θεράπευσε το βασιληά πλήρως προσηλυτίζοντάς τον στο Χριστιανισμό. Πάνω στο θαυματουργό πορτραίτο του Χριστού, ο Άβγαρος έγραψε αυτά τα λόγια: «Ω Χριστέ Θεέ, αυτός που ελπίζει σε Σένα δεν θα πεθάνει». Αφαίρεσε ένα είδωλο από το κοίλωμά του πάνω από μία πύλη της πόλης και το αντικατέστησε με την αγία εικόνα. Ο Άβγαρος έκανε πολλά για τη διάδοση του Χριστιανισμού στους υπηκόους του. Αλλά ο δισέγγονός του επέστρεψε στην ειδωλολατρεία και ήθελε να καταστρέψει την εικόνα του Αγίου Μανδηλίου. Γι’ αυτό ο επίσκοπος της πόλης την εντείχισε στο κοίλωμα αφού προηγουμένως τοποθέτησε μία αναμμένη κανδήλα μπροστά της. Έτσι η εικόνα διασώθηκε.
Πριν τον πέμπτο αιώνα, οι αρχαίοι συγγραφείς δεν κάμνουν καμιά αναφορά στην εικόνα του αγίου Μανδηλίου. Η πρώτη φορά που γίνεται αναφορά σ’ αυτό είναι στον πέμπτο αιώνα, σ’ ένα κείμενο γνωστό σαν «Το Δόγμα του Addai». Ο Addai ήτο επίσκοπος της Έδεσσας (†541) που, στο έργο του (εάν αυτό το έργο είναι αυθεντικό), αναμφίβολα χρησιμοποίησε είτε κάποια τοπική παράδοση είτε κείμενα τα οποία εμείς δεν γνωρίζουμε.
Ο πιο παλαιός αδιαμφισβήτητος συγγραφέας που αναφέρει την εικόνα που στάληκε στον Άβγαρο είναι ο Ευάγριος (έκτος αιώνας)• στο έργο του « Εκκλησιαστική Ιστορία» ονομάζει το πορτραίτο «η εικόνα που κατασκευάσθηκε από το Θεό» «Θεότευχτος εικών». Όταν ο Πέρσης βασιληάς Χοσρόης πολιόρκησε την Έδεσσα. Ο επίσκοπος Ευλάλιος δι’ οράματος ανακάλυψε το μέρος του κοιλώματος όπου είχε κρυβεί η εικόνα. Την απεκάλυψε και είδε την κανδήλα να καίει ακόμη μπροστά της. Με τη χάρη της εικόνας, η πόλη σώθηκε. Η εικόνα όχι μόνο ήταν ανέπαφη, αλλά είχε επίσης εκτυπωθεί στην εσωτερική πλευρά της πλάκας που την απέκρυβε.
Η αρχική εικόνα, δηλ. το λινό ύφασμα πάνω στο οποίο το πρόσωπο του Κυρίου αποτυπώθηκε, διατηρήθηκε στην Έδεσσα για πολύ καιρό σαν ο πιο πολύτιμος θησαυρός της πόλης. Το 630 οι Άραβες κατέλαβαν την Έδεσσα αλλά δεν απαγόρευσαν την προσκύνηση του Αγίου Μανδηλίου, το οποίο ήτο πολύ γνωστό στη Δύση και προς τιμή του οποίου, τον όγδοο αιώνα, οι Χριστιανοί σε πολλές χώρες καθιέρωσαν εορτή, ακολουθώντας το παράδειγμα της Εκκλησίας, της Εδεσσας. Κατά την περίοδο της εικονομαχίας, ο Αγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει τη θαυματουργό εικόνα, και το 787 οι Πατέρες της Εβδόμης Οικουμενικής Συνόδου αναφέρονται σ’ αυτήν πολλές φορές. Ο Λέων, αναγνώστης στον καθεδρικό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, που ήταν παρών στην Έβδομη Οικουμενική Σύνοδο, διηγείται πως ο ίδιος προσκύνησε το Άγιο Μανδήλιο κατά την παραμονή του στην Εδεσσα. (2)
Το 944, οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες Κωνσταντίνος Πορφυρογένητος και Ρωμανός ο Α’ αγόρασαν την αγία εικόνα από την Έδεσσα αντί 200 Σαρακηνών αιχμαλώτων και 12.000 αργυρών δηναρίων και με την υπόσχεση ότι τα αυτοκρατορικά στρατεύματα ουδέποτε θα ενοχλούσαν την Έδεσσα και τις γύρω περιοχές. Ακολούθησε λαϊκή εξέγερση. Εν τούτοις το Άγιο Μανδήλιο μεταφέρθηκε με πομπή στην Κωνσταντινούπολη και τοποθετήθηκε στην εκκλησία της Παρθένου του Φάρου. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Πορφυρογένητος την εξύμνησε σε κήρυγμά του σαν την προστάτιδα της αυτοκρατορίας.
Το «γεγονός», τιμάται από την Εκκλησία στις 16 Αυγούστου, ως «ανάμνηση τής εισόδου της αχειροτεύκτου μορφής του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ (δηλαδή το άγιο Μανδήλιο) εκ της Εδεσσηνών πόλεως, εις ταύτην την θεοφύλακτον Βασιλίδα (Κωνσταντινούπολη) ανακομισθείσης».
Η εικόνα η «αχειροποίητος» είναι πρωτίστως ο ίδιος ο Χριστός, ο σαρκωθείς Λόγος αποκαλυφθείς δια «του ναού του σώματος αυτού» (Ιωάν. 2:21). Είναι γι’ αυτό που η εικόνα του Χριστού αποτελεί μία αδιάψευστη μαρτυρία της θείας ενσαρκώσεως. Δεν είναι μία εικόνα που δημιουργήθηκε σύμφωνα με μια ανθρώπινη επινόηση• αντιπροσωπεύει το αληθινό πρόσωπο του Υιού του Θεού που έγινε άνθρωπος, και προέρχεται, σύμφωνα με την παράδοση, από μία άμεση επαφή με το πρόσωπά Του. Είναι αυτή την πρώτη εικόνα του Θεού που έγινε άνθρωπος που τιμά η Εκκλησία την ημέρα του Αγίου Μανδηλίου.( Ουσπένσκυ Λ.)
Β.Το Άγιο Κεράμιο
Πρόκειται για μοναδικό παράδειγμα όπου από μία αχειροποίητη εικόνα (Μανδήλιο) προέρχεται μία δεύτερη (Κεράμιον).
Το Άγιο Κεράμιο λέγεται έτσι για τον εξής λόγο. Ο εγγονός του Αυγάρου εξέκλινε απ’ την ευσέβεια των προγόνων του και έγινε ασεβής, και ως τέτοιος θέλησε να αφαιρέσει το Άγιο Μανδήλιο από την πύλη της πόλης, όπου το είχε βάλει ο ευσεβής παππούς του, για να το προσκυνεί ο κάθε εισερχόμενος στην πόλη, και να στήσει κάποιο άγαλμα στη θέση του. Ο δε επίσκοπος της πόλης, γνωρίζοντας από θεία αποκάλυψη την κακή πρόθεση του βασιλιά, έκρυψε την εικόνα μέσα σ’ ένα θόλο που υπήρχε πάνω απ’ την εικόνα, ανάβοντας και λύχνο μπροστά της, και, αφού σκέπασε το Άγιο Μανδήλιο με μια κεραμίδα, έχτισε τον τοίχο με πλίνθους. Μετά από πολλά χρόνια, τον καιρό που ο βασιλιάς Χοσρόης πολιόρκησε την Έδεσσα, ο επίσκοπος Ευλάβιος είδε στον ύπνο του μια γυναίκα επίσημη, η οποία του είπε να σκάψει για να βρει την αχειροποίητο εικόνα του Κυρίου, όπως και έγινε. Αλλά μαζί με το Άγιο Μανδήλιο είδε την εικόνα τυπωμένη και στην κεραμίδα, και αυτή ονομάστηκε Άγιο Κεράμιο.
Σύμφωνα με διάφορες παραδόσεις το Κεράμιον μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη πιθανόν από τον Νικηφόρο Φωκά (963‐969) το 966. Φυλασσόταν στο παρεκκλήσι της Παναγίας του Φάρου μαζί με το Μανδήλιο. Μετά όμως την άλωση της Πρωτεύουσας από τους σταυροφόρους το Κεράμιο έχει την ίδια τύχη με το Ιερό Μανδήλιο. Μεταφέρεται στη Γαλλία από τον βασιλιά Λουδοβίκο τον Θ΄(1226‐1270) και τοποθετείται στο παρεκκλήσι του Αγίου Στεφάνου, το οποίο λεηλατείται κατά τη γαλλική Επανάσταση (1789) και το Ιερό Κεράμιο εξαφανίζεται.
3.Η Αχειροποίητος Εικόνα του Χριστου της Καμουλιάνα.
Μία ακόμα παράδοση που παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά με την ιστορία του Μανδηλίου είναι και αυτή που αναφέρεται στην αχειροποίητο εικόνα του Χριστού, γνωστή ως εικόνα της Καμουλιάνα. Εμφανίζεται το 550 στην Καππαδοκία της Μικράς Ασίας.
Η παράδοση αναφέρει ότι η εικόνα βρέθηκε από μία ειδωλολάτρισσα, ονόματι Υπατία, η οποία αναρωτιόταν πώς είναι δυνατόν να πιστέψει στον Χριστό εφόσον δεν τον έχει δει. Μία μέρα όμως ανακάλυψε στο πηγάδι του σπιτιού της μία εικόνα που ήταν αποτυπωμένη σε ύφασμα. Σ΄ αυτήν αναγνώρισε το πρόσωπο του Χριστού. Η Εικόνα βγήκε με θαυματουργικό τρόπο, στεγνή, από το νερό και αποτυπώθηκε στο φόρεμα της γυναίκας, το οποίο θεωρήθηκε έκτοτε και αυτό αχειροποίητο. Το αντίγραφο της Εικόνας αυτής, από το 544 ως το 560, μεταφέρεται με πομπή σε διάφορες πόλεις της Μικρός Ασίας με τελευταία την Καισάρεια. Οι πιστοί ήταν μάλιστα διατεθειμένοι να πληρώσουν για να το δουν. Η Υπατία, που ασπάστηκε τον χριστιανισμό, έκτισε ναό στην Καμουλιάνα προς τιμήν της πρωτότυπης εικόνας, η οποία και παρέμεινε στην ομώνυμη πόλη. Κάποια γυναίκα από την εν λόγω επαρχία, όταν έμαθε όσα συνέβησαν στην Καμουλιάνα σχετικά με την αχειροποίητο εικόνα του Χριστού, κυριεύθηκε από φθόνο και ήθελε να την αποκτήσει. Επισκέφθηκε την Καμουλιάνα και άγνωστο με ποιό τρόπο, κατάφερε να πάρει αντίγραφο της εικόνας, το οποίο και μετέφερε στο χωριό της. Η άγνωστη γυναίκα έκτισε και εκείνη ναό προς τιμήν της εικόνας, ακολουθώντας το παράδειγμα της Υπατίας. Το 554‐555 ο ναός κάηκε έπειτα από επίθεση βαρβάρων, η εικόνα όμως γλίτωσε. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α΄ (527‐565) απέκτησε την εικόνα και την μετέφερε με πανηγυρική πομπή σε πολλές πόλεις της Μικράς Ασίας με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για την επανοικοδόμηση του κατεστραμμένου ναού .
Άλλη παράδοση αναφέρει, ότι ο Χριστός εμφανίστηκε θαυματουργικά, στα χρόνια του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284‐305), στην Bassa‐Aquilina, σύζυγο του τοπάρχη της Καμουλιάνα. Σύμφωνα με τη διήγηση, η Bassa‐Aquilina αφού βαπτίσθηκε χριστιανή παρακαλούσε τον Χριστό με δάκρυα και αδιάλειπτη προσευχή να της φανερώσει το θέλημά Του. Εκείνος εισάκουσε τις προσευχές της και εμφανίστηκε μπροστά της. Έβρεξε το πρόσωπό Του και το σκούπισε με μία πετσέτα. Έπειτα εξαφανίστηκε αφήνοντας πίσω Του την πετσέτα στην οποία είχε αποτυπωθεί το πρόσωπό Του.
4.Το πέπλο της Βερόνικα.
Ένα ακόμη Ιερό Κειμήλιο, συναφές με το Μανδήλιο, είναι το γνωστό ως « πέπλο της Βερόνικα». Πρόκειται για παράδοση η οποία άρχισε να αναπτύσσεται στη Δύση από το 1200 περίπου και εξής.
Σύμφωνα λοιπόν με τη δυτική παράδοση, ο Χριστός στο δρόμο προς τον Γολγοθά σκούπισε τον ιδρώτα του πάνω στο ρούχο που φορούσε η Βερόνικα, με αποτέλεσμα να αποτυπωθεί θαυματουργικά η μορφή Του σ΄ αυτό. Όταν αρρώστησε ο Τιβέριος (14‐37 μ.Χ.), ο αυτοκράτορας της Ρώμης, έστειλε τον Βολούσιο (Volusian), να συναντήσει τον Χριστό και να Του ζητήσει να πάει στη Ρώμη για να τον θεραπεύσει. Όταν έφτασε όμως ο Βολούσιος στην Ιερουσαλήμ ήταν αργά διότι ο Χριστός είχε ήδη σταυρωθεί. Συνάντησε όμως τυχαία τη Βερόνικα, η οποία είχε στην κατοχή της το ρούχο με τη μορφή του Χριστού. Οι δυο τους ταξίδεψαν στη Ρώμη και ο Τιβέριος θεραπεύτηκε μόλις αντίκρισε τη μορφή του Χριστού. Το ένδυμα αυτό καθιερώθηκε στη σχετική γραμματεία ως το «πέπλο της Βερόνικα».
Η επίσημη Ρωμαιοκαθολική εκκλησία υποστηρίζει ότι έχει στην κατοχή της το ύφασμα δηλαδή το πέπλο της Βερόνικα, το οποίο έχει αναγνωριστεί ως αυθεντικό από τον πάπα Ιννοκέντιο τον Γ΄(1198‐1216) και φυλάσσεται στο θησαυροφυλάκιο στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Μάλιστα από την εποχή του ίδιου πάπα οι προσκυνητές της Βασιλικής έπαιρναν ως αναμνηστικά μικρά μετάλλια που αναπαριστούσαν το πέπλο της Βερόνικα. Αυτά μπορούσε να τα προμηθευτεί κανείς μόνο από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου. Αυτό διήρκεσε ως τον 15ο αι. Χαρακτηριστικό του μεγάλου σεβασμού που έτρεφαν στη Δύση προς τη συγκεκριμένη εικόνα είναι ότι ο πάπας Νικόλαος ο Δ΄ (1288‐1292) έδινε άφεση αμαρτιών σε όσους επισκέπτονταν τη βασιλική για να προσκυνήσουν το Ιερό Κειμήλιο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.
1.Θ.Η.Ε
2.Οι Αχειροποίητες εικόνες του Χριστού και της Θεοτόκου.Ε.Συμεωνίδου.Α.Π.Θ
3. Χαράλαμπος Ατματζίδης, ʺΗ Διήγηση για το Βασιλιά τηςΈδεσσας Άβγαρο και τον Ιησούʺ, Απόκρυφα Χριστιανικά κείμενα Α΄‐Απόκρυφα Ευαγγέλια, (επιμ. Ιωάννη Καραβιδόπουλου), Θεσσαλονίκη 1999.
4. Ευσέβιος Καισαρείας, Εκκλησιαστική Ιστορία, PG 20, 120Β‐129A.
5.Μηνιαίο Αυγούστου.
6.Μέγας Συναξαριστής μηνός Αυγούστου.
7.Το ιερό Μανδήλιο.Α.Σακκέτου.
ΠΗΓΗ
Οι Αχειροποίητες εικόνες της Θεοτόκου
Η παράδοση που αφορά στις αχειροποίητες εικόνες της Παναγίας ξεκινά να αναπτύσσεται μετά την Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου. Στα πλαίσια της καταπολέμησης του Νεστοριανισμού αναγνωρίζεται πλέον η Παναγία ως Θεοτόκος ενώ απορρίπτεται ο όρος Χριστοτόκος που της απέδιδε ο αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νεστόριος (428‐431).Η εικόνα της Θεοτόκου έχει κατά κύριο λόγο δογματική σημασία διότι υποδεικνύει και βεβαιώνει την Ενανθρώπηση του Λόγου. Αποτελεί σιωπηλό κήρυγμα που μορφώνει τους πιστούς για την πραγματικότητα της Θείας Ενσάρκωσης.
Μετά την παράδοση που θέλει τον Λουκά ως τον πρώτο αγιογράφο της χριστιανοσύνης, υπάρχουν και σχετικές παραδόσεις που αναφέρονται στις αχειροποίητες εικόνες της Παναγίας
Η παλαιότερη αχειροποίητος εικόνα της Παναγίας που θεωρείται δηλαδή ότι δεν ημιουργήθηκε από ανθρώπινο χέρι, προέρχεται από την πόλη Λύδδα425 της Παλαιστίνης (5ος αι.). Η αρχαιότερη γραπτή πηγή περί αυτής της εικόνας απαντά το 726 σε κείμενο του επισκόπου Κρήτης Ανδρέα (690‐740)426, ο οποίος την ονομάζει ʹʹαχειρόγραφονʹʹ. Το 839 γίνεται μία εκτενής αναφορά στην ιστορία που συνοδεύει την εικόνα της Λύδδας και στη συνοδική επιστολή των τριών Πατριαρχών το 836 (Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων) προς τον εικονομάχο αυτοκράτορα Θεόφιλο (829‐842)428. Σύμφωνα με την επιστολή οι απόστολοι Πέτρος και Ιωάννης κατά τη διάρκεια του ευαγγελισμού τωνκατοίκων στην πόλη Λύδδα, χτίζουν ναό προς τιμή της Παναγίας και την παρακαλούν να τον επισκεφθεί. Εκείνη τους υπόσχεται ότι θα βρίσκεται σε εκείνο τον τόπο μαζί τους: ʹʹΚαί αὐτόθι μεθ΄ὑμῶν εἰμίʹʹ. Τότε αποτυπώνεται με θαυματουργικό τρόπο, η εικόνα της Παναγίας, σ΄ ένα κίονα του ναού: ʹʹΚαί δή θείᾳ τινί καίἀοράτῳἐνεργείᾳὁ χαρακτήρ αὐτῆς κίονι ἐνίἐνίδρυστο∙ʹʹ. Δύο αιώνες περίπου αργότερα, όταν ο αυτοκράτορας Ιουλιανός ο Παραβάτης (361‐ 363), πληροφορείται για την αχειροποίητο εικόνα της Παναγίας, στέλνει στη Λύδδα εβραίους ζωγράφους για να την εξετάσουν και να διαπιστώσουν τι συνέβη. Οι ζωγράφοι προσπαθούν να καταστρέψουν την εικόνα, εκείνη όμως γίνεται όλο και πιο λαμπρή και παραμένει ανέπαφη από τις παρεμβάσεις των βέβηλων: ʹʹἔτι μᾶλλον λαμπροτέραν καίἀπαράλλακτον ἐν τῷ βάθει τοῦ κίονος ἐφεύρισκονʹ. Εν συνεχεία σημειώνονται και διάφορα θαύματα που συνέβησαν από την εικόνα, όπως καθαρισμοί λεπρών και θεραπείες ασθενειών: ʹʹδι΄ἧς καί δαίμονες ἐλαύνονται, νόσοι θεραπεύονται, λεπροί καθαρίζονται, δυνάμεις, πᾶσα μαλακία και ασθένεια ῥώννυταιʹʹ.
Στη συγκεκριμένη εικόνα αναφέρεται και ο Γεώργιος Μοναχός ( 9ος αι.) ως εξής: ʹʹτό προσκυνούμενον καί τιμώμενον ἀχειρότευκτον ἀπεικόνισμα… ʹʹ.
Στο ελληνικό χειρόγραφο Venetus Marcianus Graegus 573 (774)434 απαντά επίσης η παράδοση για την εικόνα της Λύδδας αλλά σε διαφορετική συνάφεια σε σχέση με τις παραπάνω πηγές. Σύμφωνα με το κείμενο αυτού του χειρογράφου οι χριστιανοί και οι ιουδαίοι φιλονικούν στην περιοχή της Λύδδας για την ιδιοκτησία ενός ναού. Ο άρχοντας της πόλης αφήνει την υπόθεση να λυθεί από τη Θεία Πρόνοια. Ο άρχοντας ανακοινώνει ότι, αν μετά από προσευχή σαράντα ημερών δεν εμφανιστεί κάποιο θεϊκό σημάδι στον ναό, τότε ο ναός δεν θα ανήκει σε καμία από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Πάνω σ΄ ένα πορφυρό κίονα όμως, στη δυτική πλευρά του ναού, τυπώνεται θαυματουργικώς το ομοίωμα της Παναγίας: ʹʹ…τῆς δέὑπεραγίας δεσποίνης ἡμῶν τοῦ χαρακτῆρος ἀχειρογράφως ἐν τῷ κεκλῆσθαι ἐκτυπωθέντος ἐν τῷ πρός δυσμάς τῆς ἐκκλησίας τοίχῳ πρός τῇ γράψαντες τῷ βασιλεῖ τάς ἱεράς εἰκόνας ἐξυβρικότι.ʹʹ, Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Διήγησις, PG 113, 441A. Μετά απʹ αυτό το γεγονός οι Εβραίοι εγκαταλείπουν τον ναό αποδεχόμενοι το θαύμα: ʹʹ…Φύγωμεν, λέγοντες, τῆς γάρ μητρός τοῦ Θεοῦ αὐτῶν, ὡς φασίν, τόἐκτύπωμα, ἰδού, πέφανται.ʹʹ436. Έτσι ο ναός, έπειτα από τη θαυματουργική επέμβαση της Θεοτόκου, περνά στην ιδιοκτησία των χριστιανών.
Από τον 7ο αι. η εικόνα της Λύδδας ονομάζεται και Παναγία της Ρώμης διότι, κατά την παράδοση, ο Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως, περνώντας από τη Λύδδα αφού ζήτησε να αντιγραφεί η εικόνα, την έστειλε στη Ρώμη. Δυστυχώςόμως δεν υπάρχουν περαιτέρω πληροφορίες για την τύχη της εικόνας. Η εικόνα της Λύδδας δεν σώζεται, φαίνεται όμως να σχετίζεται με την παλαιστινιακής προέλευσης εικόνα της Παναγίας Santa Maria Nova (6ος αι.), την οποία όπως είδαμε ακολουθεί αποστολική παράδοση.
Αχειροποίητος θεωρείται και η φορητή εικόνα της Παναγίας, που βρισκόταν στη μονή Αχειροποιήτου ή Αβραμιτών στην Κωνσταντινούπολη, κοντά στη Χρυσή ή Μεγάλη Πύλη, γνωστή με το όνομα Αβραμιώτισσα. Η παράδοση αποδίδει την ίδρυση της μονής στον Μέγα Κωνσταντίνο (324‐337) και στον μοναχό Αβράμιο. Είναι βέβαιο πάντως ότι η μονή υπήρχε τον 5ο αι., άρα και η θαυματουργή εικόνα, διότι στον βίο της αγίας Ματρώνας (5ος αι.) από τον Συμεώνα τον Μεταφραστή, αναφέρεται ότι ο μοναχός Ακάκιος υπήρξε ποιμένας στη μονή Αβραμιτών: ʹʹ…καίἈκάκιος τίς ἀνήρ, ὅς καίἐπʹ εὐλαβείᾳ περιφανής ,ὅς καί τῆς εἰς τό τρίτον μονῆς τοῦ θεοφόρου Ἀβραμίου ποιμήν ἐτύγχανεν… ʹʹ. Η μονή μέχρι και τον 11ο αι. αναφέρεται με δύο ονομασίες εκείνες των Αβραμιτών και της Αχειροποιήτου. Ο βιογράφος του Αγίου Βασιλείου του Νέου (περίπου 866‐944), Γρηγόριος αναφέρει ότι το όνομα της μονής, ως Αχειροποίητης, οφείλεται στο γεγονός ότι φυλάσσεται σ΄ αυτήν εικόνα της Θεοτόκου, η οποία δεν δημιουργήθηκε από ανθρώπινο χέρι αλλά από την ίδια την Θεοτόκο: ʹʹοὐδείς ἐτεχνούργησεν ἀλλʹ αὐτήἡ Θεοτόκος ἐπιστᾶσα, ὡς λόγος, τῇ χειρί τόν ἑαυτῆς χαρακτήρα ἐτύπωσε, μέχρι καί σήμερον συνιστάμενονʹʹ.
Η εικόνα της Παναγίας αχειροποιήτου της Κωνσταντινούπολης δεν σώζεται. Κατά τη λατινική κατοχή (1204‐1261) η μονή των Αβραμιτών καταστρέφεται και μαζί της χάνονται και τα ίχνη της αχειροποιήτου εικόνας.
Σε κείμενα προσκυνητών της δεκαετίας του 640 γίνεται λόγος για μία άλλη φορητή αχειροποίητο εικόνα της Παναγίας η οποία βρίσκεται στο ναό της Santa Maria Trastevere στη Ρώμη. Η Παναγία παριστάνεται ως ένθρονη βρεφοκρατούσα. Η εικόνα αυτή αναφέρεται ως per se facta est, που σημαίνει αχειροποίητη . Ακολούθως απαντά η εν λόγω εικόνα και στο χειρόγραφο Venetus Marcianus Graegus 573 (774). Σύμφωνα με την πληροφορία που μας παραδίδει το παραπάνω χειρόγραφο, η Παναγία επιθυμεί να αφιερωθεί στην ίδια ο ναός των μαρτύρων στη Ρώμη. Εμφανίζεται λοιπόν η εικόνα της στον ναό, αχειρογράφως, ως ένθρονη βρεφοκρατούσα. Μετά από αυτό το γεγονός ο ναός αφιερώνεται στο όνομά της: ʹʹἩἐν τῇ τῆς Τραστιβέρεως ἐκκλησίᾳἐν Ρώμῃ προσκυνουμένη καί σεβομένη ἀχειροποίητος ἀληθῶς (fol.24v)… ʹʹ.
Η εικόνα της Παναγίας Trastevere που είναι γνωστή στους νεώτερους χρόνους ως Madonna della Clemenza, ετιμάτο ιδιαιτέρως κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους448. Μάλιστα ο πάπας Γρηγόριος ο IV (827‐844) έχτισε ορατόριο (a praesepium) προς τιμή της. Η εικόνα σώζεται και εξακολουθεί να βρίσκεται στον ίδιο ναό.
Αχειροποίητος θεωρείται και η εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης της μητρόπολης Κυζίκου στη Μικρά Ασία (12ος αι.). Κατά την παράδοση, η εικόνα προέρχεται από τη μονή του Μεγάλου Αγρού, ο οποίος καταστράφηκε την πρώτη δεκαετία του 14ου αι.. Αφού χάθηκε, φανερώθηκε ξανά, μετά από υπόδειξη της ίδιας της Θεοτόκου και τοποθετήθηκε στη μονή της Θεοτόκου Φανερωμένης και Αχειροποιήτου της μητρόπολης Κυζίκου. Πλήθος πιστών προσέρχονταν στη μονή για να προσκυνήσει την εικόνα, μέχρι την πρώτη δεκαετία του 20ου αι., οπότε και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Η Θεοτόκος παριστάνεται στον τύπο της Οδηγήτριας. Σήμερα βρίσκεται στον πατριαρχικό ναό στο Φανάρι και κοσμεί το προσκυνητάρι του αριστερού κλίτους.
Η Παναγία Φανερωμένη αποτέλεσε αντικείμενο ιδιαίτερης λατρείας στα χρόνια των Παλαιολόγων (1261‐1453). Αρκετά καθολικά μονών αφιερώθηκαν στην ʹʹΑχειροποίητοʹʹ ή ʹʹΦανερωμένηʹʹ. Ο ναός της Αχειροποιήτου στη Θεσσαλονίκη (περίπου 1270‐1274)456, η μονή του Μεγάλου Αγρού στη Βιθυνία (περίπου 1278), η μονή της Φανερωμένης στα Φραγκουλιάνικα της Μέσα Μάνης (1322‐1323), η μονή της Φανερωμένης στην Κωνσταντινούπολη (πριν το 1341), η μονή της Φανερωμένης στη Λευκωσία (δεύτερο μισό του 14ου αι.), η μονή της Φανερωμένης στην Καστοριά (τέλη 14ου αρχές 15ου αι. χρονολόγηση των τοιχογραφιών). Μάλιστα ο εικονογραφικός τύπος της Παναγίας Φανερωμένης απαντά σε μεγάλο αριθμό φορητών εικόνων της Παλαιολόγειας εποχής.
Χαρακτηριστικά η εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης στον ομώνυμο ναό στη Βέροια (τέλη 13ου αι.) λατρεύεται ως αχειροποίητη και αποδίδεται σε εργαστήρι της Πρωτεύουσας.
Περιώνυμος αχειροποίητος είναι και η εικόνα της Παναγίας (13ος αι) που συνδέεται με τον ομώνυμο ναό στη Θεσσαλονίκη (μέσα 5ου αι.). Ο ναός αποτελεί τυπικό δείγμα τρίκλιτης, ξυλόστεγης, ελληνιστικής βασιλικής με υπερώα. Το 1430 η Αχειροποίητος ήταν ο πρώτος ναός της Θεσσαλονίκης, μετά την άλωση της πόλης από τους Τούρκους, που κατέλαβε ο σουλτάνος Μουράτ και τον μετέτρεψε σε τζαμί (Eski cuma camii). Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, υπήρξε πρόταση να χρησιμοποιηθεί ο ναός ως Βυζαντινό Μουσείο της πόλης. Αυτό όμως δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή χρησιμοποιείται ως καταυλισμός προσφύγων. Τελικά η Αχειροποίητος χρησιμοποιείται ξανά ως χριστιανική εκκλησία το 1930.
Τα σχετικά με την αχειροποίητη εφέστια εικόνα του ναού πληροφορούμαστε από τον Κωνσταντίνο Αρμενόπουλο, νομοφύλακα και κριτή στη Θεσσαλονίκη από το 1347, σε λόγο που εκφωνεί κατά την παραμονή της εορτής του Αγίου Δημητρίου, στον ναό της Αχειροποιήτου. Σύμφωνα με το κείμενο αυτό η λατρευτική εικόνα της Θεοτόκου, της οποίας ο εικονογραφικός τύπος δεν προσδιορίζεται, μεταβάλλεται κατά τρόπο θαυματουργικό σε όρθια δεομένη χωρίς το βρέφος, εξαιτίας του αμαρτήματος του κτήτορα. Επειδή αυτή η μεταβολή έγινε χωρίς την επέμβαση κάποιου ζωγράφου, η εικόνα ονομάζεται Αχειροποίητος, όπως και ο ναός στον οποίο έλαβε χώρα το θαυματουργό γεγονός.
Η πρώτη ως τότε γνωστή ονομασία του ναού ήταν ʹʹτῆς ἁγίας ἀχράντου Θεοτόκουʹʹ, σύμφωνα με το κείμενο της ομιλίας του Λέοντα του Μαθηματικού και φιλοσόφου, που εκφωνήθηκε στις 25 Μαρτίου του 842 εντός του ναού. Η ονομασία από το 842 ως το 1115 είναι ουσιαστικά όμοια. ʹʹτῆς ἀχράντου Θεοτόκουʹʹ, ʹʹὙπεραγίας Θεοτόκουʹʹ, ʹʹΠαναγίας Θεοτόκουʹʹ, ʹʹἉγίας Θεοτόκουʹʹ, ʹʹτῆς Ἀειπάρθενου Πανάγνου και Θεομήτοροςʹʹ. Η χρονική στιγμή που αποκτά ο ναός το όνομα Αχειροποίητος, τοποθετείται γύρω στο 1270, όπως μαρτυρεί η ύπαρξη ενός μολυβδόβουλου με την παράσταση της Παναγίας αχειροποιήτου.
Η αχειροποίητος της Παναγίας στη Θεσσαλονίκη προβάλλεται από τον Κ.Αρμενόπουλο ως εικόνα εξίσου σημαντική με τις αχειροποίητες εικόνες του Χριστού, το Ιερό Μανδήλιο και Ιερό Κεράμιο. Το σχετικό κείμενο έχει ως εξής : ʹʹΠρός τῇ θείᾳ τῆς ἐνταῦθα θεομήτορος εἰκόνι, ἥ τῷὄντι θεόθεν, οὐκ ἐξ ἐπινοίας ἤ χειρός ἀνθρωπίνης, οὕτως ὄρθιος, ἱκέσιος ἐσχημάτισται, διά τό τοῦ κτήτορος, ὡς ἀληθής αἱρεῖ λόγος, ἐνταῦθα γεγενημένον ἀμπλάκημα, οὗ χάριν καί τήν Ἀχειροποιήτος, κατά τάς ῥάκει πρῴην καί κεράμῳ δεσποτικάς ἐντυπωθείσας μορφάς…ἡ μέν πάναγνος τοῦ Θεοῦ Μήτηρ ἱκέσιος ἱσταμένη φαίνηται…ὅλας χεῖρας ἀνατείνουσαν ἱκεσίους, πρός τίνα δέ καίὑπέρ τίνος, ἡ πρός ὅν άρρήτως αὐτή Θεόν ἔτεκε ʹʹ.
Όπως αναφέρει ο ομιλητής, η εικόνα του ναού σχηματίστηκε εξαιτίας του αμαρτήματος, στο οποίο περιέπεσε ο κτήτορας του ναού. Ο Αρμενόπουλος δεν αναφέρει ούτε το όνομα αλλά ούτε και το αμάρτημα του κτήτορα επειδή, όπως σημειώνει, είναι γνωστά από την παράδοση. Ο Ξυγγόπουλος τοποθετεί πάντως χρονικά τη μεταλλαγή της εικόνας μετά το τέλος της λατινοκρατίας (1222).
Ακολούθως συνδέει τον ναό της Θεσσαλονίκης με τη μονή των Αβραμιτών στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα λοιπόν με τον ερευνητή, ο ναός της Αχειροποιήτου περιέρχεται τον 13ο αι. στους μοναχούς της μονής Αβραμιτών, οι οποίοι τον χρησιμοποιούν ως καθολικό της μονής που πιθανόν ίδρυσαν στην Θεσσαλονίκη, σε ανάμνηση της κατεστραμμένης μονής τους στην Κωνσταντινούπολη. Κατά τον Ξυγγόπουλο οι Αβραμίτες μοναχοί ονομάζουν τον παλιό ναό της Οδηγήτριας σε Αχειροποίητο προς τιμή της παλιάς μονής τους. Kατά τον Ξυγγόπουλο η παλιά εικόνα που βρισκόταν στον ναό της Θεσσαλονίκης και ακολουθούσε τον τύπο της Οδηγήτριας, πρέπει να είχε καταστραφεί από τους Λατίνους. Με αυτή την πράξη βεβήλωσης πιθανόν έχει σχέση το αμπλάκημα που αναφέρει ο Αρμενόπουλος. Ο Ξυγγόπουλος δηλαδή υποστηρίζει ότι πίσω από το αμπλάκημα του κτήτορος βρίσκεται η λατινική Εκκλησία. Μετά λοιπόν την αποχώρηση των Λατίνων οι Αβραμίτες μοναχοί ονομάζουν τον ναό της Θεσσαλονίκης Αχειροποίητο και τότε ίσως, σύμφωνα με τον Ξυγγόπουλο, επαναζωγραφίστηκε η βεβηλωμένη εικόνα ή κατασκευάστηκε νέα, σε άλλο εικονογραφικό τύπο από την παλιά εικόνα της Οδηγήτριας. Είναι όμως λίγο δύσκολο να δεχτεί κανείς, ότι ένας από τους τέσσερις καθολικούς ναούς της μητρόπολης Θεσσαλονίκης θα παραχωρούνταν εύκολα σε κάποιους άλλους έστω και αν επρόκειτο για μοναχούς που προέρχονταν από την Κωνσταντινούπολη. Επιπλέον αναρωτιέται κανείς για ποιό λόγο οι Λατίνοι θα κατέστρεφαν εικόνα της Παναγίας και μάλιστα σ΄ έναν ναό, ο οποίος μάλλον δεν πρέπει να πέρασε στην κατοχή τους.
Σύμφωνα με νεώτερη άποψη το θαύμα της μεταλλαγής της εικόνας της Παναγίας και άρα και το όνομα του ναού συσχετίζονται με τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ τον Παλαιολόγο (1258‐1282). Το αμάρτημα του κτήτορα είναι ο σφετερισμός του θρόνου και η τύφλωση του νόμιμου διαδόχου, του ανήλικου Ιωάννη Δʹ Λάσκαρη, από τον Μιχαήλ Ηʹ για τα οποία και αφορίζεται από τον πατριάρχη Αρσένιο. Επιπλέον ο αυτοκράτορας αποδοκιμάζεται και για τη φιλενωτική του στάση στο θέμα της ένωσης ανατολικής και δυτικής εκκλησίας. Αποτέλεσμα μάλιστα της πολιτικής του ήταν να μην τύχει νεκρώσιμης ακολουθίας από την πλευρά της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Όσον αφορά στη σχέση του Μιχαήλ Η΄ με τη Θεσσαλονίκη φαίνεται να είναι ιδιαίτερα στενή όπως μας πληροφορεί ο σύγχρονος ιστορικός Γεώργιος Ακροπολίτης. Ο αυτοκράτορας θεωρεί την πόλη της Θεσσαλονίκης ιδιαίτερη πατρίδα του, υπάγεται στην εξουσία του, αφού ο πατέρας του, ο μέγας δομέστικος Ανδρόνικος Παλαιολόγος, υπήρξε ηγεμόνας της και μάλιστα πέθανε και τάφηκε εκεί: Υπάρχουν ενδείξεις, ότι ο ίδιος αυτοκράτορας καθιέρωσε την τιμή της Θεοτόκου Αχειροποιήτου και σε άλλες μονές της Μικράς Ασίας. Διατηρεί για παράδειγμα ιδιαίτερες σχέσεις με τη μητρόπολη Κυζίκου, στην οποία, όπως σημειώθηκε παραπάνω, υπήρχε αχειροποίητος εικόνα της Παναγίας. Κατά τη θριαμβευτική του είσοδο στην Κωνσταντινούπολη το 1261 ο μητροπολίτης Κυζίκου, Γεώργιος Κλειδάς, είναι εκείνος που ʹʹἀπεστόμισε τάς εὐχάςʹʹ στη Χρυσή Πύλη. Μάλιστα αν και η Πρωτεύουσα είχε απελευθερωθεί ήδη από την 25ηΙουλίου, η πανηγυρική επάνοδος του Μιχαήλ Η΄ έγινε την 15η Αυγούστου με σκοπό να συμπέσει με την εορτή της Θεοτόκου.
Επιπλέον, ο Μιχαήλ ονομάζει Αχειροποίητο και τη μονή της Θεοτόκου των Κελλιβάρων στο όρος Λάτρος της Μικράς Ασίας και την συνενώνει με εκείνη του Αγίου Δημητρίου, προστάτη αγίου των Παλαιολόγων. Επίσης στον ναό της Θεοτόκου στη Θεσσαλονίκη υπήρχε από παλιά παράδοση συλλατρείας Παναγίας και Αγίου Δημητρίου ως προστατών της πόλης. Ο Μιχαήλ, όπως αναφέρεται παραπάνω, συνενώνει την λατρεία της Θεοτόκου με εκείνη του Αγίου Δημητρίου στο Λάτρο, ακολουθώντας ίσως το παράδειγμα του ναού της Αχειροποιήτου.
Ο Μιχαήλ πρόβαλε, με το ξεκίνημα της βασιλείας του, τη Θεοτόκο, ως προστάτιδα της Πόλης. Ο κτήτορας λοιπόν δεν αποκλείεται να είναι ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος, ο οποίος προσπαθεί να καθιερώσει μία σημαντική λατρεία κύριος στόχος της οποίας είναι η αποκατάσταση και η συνέχιση της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Κατά την Κωνσταντινίδη αιτία για την ανανέωση της τιμής της Παναγίας Αχειροποιήτου από τον Μιχαήλ, στάθηκε το γεγονός της επανάκτησης της Πόλης μετά από μισό αιώνα λατινικής κατοχής σε συνδυασμό με την καταστροφή της μονής Αχειροποιήτου στην Πρωτεύουσα αλλά και της μεταφοράς του Ιερού Μανδηλίου στη Δύση.
(Πηγή.Ευτυχία Κουρκουτίδου Νικολαΐδου, Αχειροποίητος ο μεγάλος ναός της Θεοτόκου, Θεσσαλονίκη 1989)α.
Η παράδοση που αφορά στην Παναγία Πλατανιώτισσα έχει τις ρίζες της στον 4ο αι. και θεωρείται ότι αναπαράγει πιστά την παράδοση περί της Παναγίας Μεγαλοσπηλαιώτισσας. Απαντούν δύο εκδοχές που αφορούν στην εμφάνιση της εικόνας. Κατά την πρώτη, που είναι και η πιθανότερη, το 840 κατά τη διάρκεια της βʹ φάσης της εικονομαχίας (815‐843) το σπήλαιο της Μεγάλης Μονής πυρπολείται, η εικόνα όμως σώζεται και οι πιστοί την περιφέρουν σε πόλεις και χωριά για να οικοδομηθεί η πίστη των χριστιανών. Σε μία τέτοια περιφορά οι ιερομόναχοι της μονής διανυκτερεύουν στον ίδιο τόπο που είχαν διανυκτερεύσει τα δύο αδέρφια, ο Συμεών και ο Θεόδωρος όταν αναζητούσαν την εικόνα του Ευαγγελιστή Λουκά, ανάμεσα δηλαδή στα τρία πλατάνια. Στο κοίλο εσωτερικό του ενός πλατάνου, όπου κρέμασαν την εικόνα, χαράκτηκε με θαυμαστό τρόπο, αχειροποιήτως το ομοίωμά της.
Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, την ώρα που οι Πατέρες Συμεών και Θεόδωρος βλέπουν στο όνειρό τους τον Ανδρέα και τον Λουκά, ο δεύτερος δείχνει προς τα δυτικά, δηλαδή προς το ένα από τα τρία πλατάνια και τους παρακινεί να δουν την εικόνα της Παναγίας που αποτυπωνόταν εκείνη τη στιγμή στην κουφάλα του δέντρου. Οι Άγιοι Πατέρες ξυπνούν τρομαγμένοι και κοιτώντας ανατολικά βλέπουν λαμπρό φως να χτυπά τον κορμό του πλατάνου.Κοιτούν και βλέπουν το ιερό εκτύπωμα της εικόνας της Παναγίας. Σύμφωναλοιπόν μʹ αυτή την εκδοχή το θαύμα της αποτύπωσης συνέβη τον 4ο αι. Η Παναγία Πλατανιώτισσα γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου ημέρα της Γεννήσεως της Θεοτόκου και πλήθος πιστών προσέρχεται κάθε χρόνο για να την προσκυνήσει.
Στην κοίλη και λεία επιφάνεια λοιπόν της κουφάλας του πλατάνου είναι αποτυπωμένη, ανάγλυφη, αμετάβλητη στους αιώνες η εικόνα της Παναγίας Πλατανιώτισσας. Ανήκει στον τύπο της δεξιοκρατούσας. Το κεφάλι της γέρνει προς τα δεξιά. Η εικόνα είναι πανομοιότυπη με την ανάγλυφη εικόνα του Μεγάλου Σπηλαίου. Στο σημείο του Ιερού αποτυπώματος της Θεοτόκου ο φλοιός του πλατάνου είναι νεκρός και αμετάβλητος. Το πάχος του είναι ιδιαίτερα μικρό. Γύρω όμως από το σημείο του πλατάνου που είναι αποτυπωμένη η εικόνα, ο πλάτανος βλασταίνει και αναπτύσσεται κανονικά ακόμα και μέσα στην κουφάλα του δέντρου.
Αχειροποίητος θεωρείται και η εικόνα της Παναγίας Εικοσιφοίνισσας η οποία βρίσκεται στην ομώνυμη μονή στο όρος Παγγαίο σε υψόμετρο 780 μέτρων. Ηίδρυση της μονής συνδέεται, χωρίς όμως να μπορεί να αποδειχθεί, με τον επίσκοπο Φιλίππων Σώζοντα, ο οποίος φαίνεται να υπογράφει τα Πρακτικά της ληστρικής λεγομένης συνόδου στην Έφεσο (449) και της συνόδου της Χαλκηδόνας (451) . Ο Σώζων ιδρύει, περίπου το 450, ναό και μοναστικό οικισμό στη θέση Βίγλα κοντά στη σημερινή μονή. Ο οικισμός όμως με την πάροδο των χρόνων εγκαταλείπεται σταδιακά. Κτήτορας ουσιαστικά της μονής είναι ο Όσιος Γερμανός (βʹ μισό 9ου ή αρχές 10ου αι.) του οποίου ο βίος αποτελεί τη μοναδική πηγή για την ίδρυση της μονής. H αρχαιότερη γραπτή μνεία περί της μονής απαντά σε επιστολή του Βασιλείου Μοδηνού το Φεβρουάριο του 1320, με την οποία ο Μοδηνός και η οικογένειά του παραχωρούν τη μισή πατρική περιουσία στη μονή Χιλανδαρίου.
Η επιστολή συντάχθηκε ανάμεσα σε άλλους και στον σεβάσμιο ιερομόναχο Συμεών ʹʹτῆς σεβασμίας μονῆς Κοσνίτζιςʹʹ (Εικοσιφοίνισσας). Ο Γερμανός μονάζει στη μονή του Αγίου Ιωάνννη του Βαπτιστή στην Παλαιστίνη, μέχρι τη στιγμή που βλέπει την Παναγία σε όραμα η οποία του ζητά να κτίσει μία μονή στο όνομά της. Ο Γερμανός ξεκινά από την Παλαιστίνη έχοντας για οδηγό την Παναγία. Τελικά φτάνει στο όρος Παγγαίο σύμφωνα με τις υποδείξεις της Παρθένου. Εκεί παίρνει ένα κομμάτι ξύλο για να αγιογραφήσει την Παναγία.
Προτού ολοκληρώσει όμως την αγιογραφία, το ξύλο σπάει στη μέση. Τότε, προς μεγάλη έκπληξη του μοναχού, βλέπει την εικόνα της Παναγίας να σχηματίζεται πάνω στο ξύλο, αχειροποιήτως, μέσα σε λαμπρό φως φοινικούν. Αυτή είναι μία από τις τρεις εκδοχές, μάλλον η επικρατέστερη, σχετικά με την εμφάνιση της αχειροποιήτου εικόνας της Παναγίας Εικοσιφοίνισσας. Η ονομασία της μονής Εικοσιφοίνισσα είναι η πλέον πρόσφατη που έχει επικρατήσει και προφανώς συνδέεται με την Αχειροποίητη εικόνα της Παναγίας. Ο τύπος της Παναγίας είναι αυτός της αριστεροκρατούσας. Σήμερα η εικόνα εξακολουθεί να βρίσκεται στο καθολικό (1837‐1847) της μονής, το οποίο είναι αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου και πλήθος πιστών την επισκέπτεται για να προσκυνήσει την εικόνα, η οποία συνεχίζει να θαυματουργεί.
Η προφορική παράδοση που αναφέρεται στις αχειροποίητες εικόνες της Παναγίας διασώζει μία μοναδική περίπτωση που αφορά στη μονή της Αχειροποιήτου στον Καραβά στην περιοχή Λάμπουσα της Κύπρου. Πρόκειται για ένα από τα πιο αξιόλογα βυζαντινά μνημεία της Μεγαλονήσου. Κατά την ευσεβή παράδοση ο ναός ονομάζεται Αχειροποίητος διότι δεν τον ίδρυσε ανθρώπινο χέρι στο σημείο που βρίσκεται. Πριν από αιώνες, όταν οι Τούρκοι επρόκειτο να κάψουν την Μικρά Ασία η Παναγία, που είχε τον ναό της στ΄ αντικρινά παράλια, τον σήκωσε από εκεί που ήταν και τον μετέφερε μαζί με το μοναστήρι στην Κύπρο, στις ακτές της Λάμπουσας, για να τον σώσει από τους Τούρκους.
Από τις εικόνες ξεχωρίζει η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας μέσα στην οποία μάλιστα θεωρείται ότι βρίσκεται μέρος του Ιερού Μανδηλίου. Στο κάτω μέρος της εικόνας σώζεται επιγραφή η οποία αναφέρει ότι ο ιερομόναχος Φιλόθεος το 1765 κατασκεύασε νέα εικόνα της Παναγίας μέσα στην οποία τοποθέτησε ʹʹμέρος λινού πανιούʹʹ, το οποίο βρήκε στην παλιά εικόνα που έσπασαν οι Τούρκοι κατά την λεηλασία έναντι της μονής το 1765. Διότι, σύμφωνα με μια άλλη τοπική παράδοση ο Άγιος Ευλάλιος (περίπου 3ος αι.), ο πρώτος επίσκοπος της Λάμπουσας, συνδέεται με τη μεταφορά του Ιερού Μανδηλίου, από την Έδεσσα στην περιοχή της Λάμπουσας. Μετά τον θάνατο του Άβγαρου το Μανδήλιο, που παρέμεινε στην πόλη της Έδεσσας, θέλησε να το καταστρέψει ο γιος του Άβγαρου που ήταν ειδωλολάτρης. Τότε ο Ευλάλιος πήρε το Μανδήλιο κρυφά για να το προστατέψει. Έφτασε στην ακρογιαλιά και επιβιβάστηκε σ’ ένα πλοίο που ταξίδευε για την Κύπρο. Βρέθηκε στην Λάμπουσα όπου έκτισε μονή την οποία αφιέρωσε στην αχειροποίητη εικόνα του Χριστού. Σύμφωνα λοιπόν μ΄ αυτήν την παράδοση η μονή που κτίστηκε στην περιοχή ονομάστηκε Αχειροποίητος διότι σʹ αυτή βρισκόταν η Αχειροποίητος εικόνα του Χριστού. Το καθολικό της μονής γιορτάζει στις 15 Αυγούστου επέτειο της κοίμησης της Θεοτόκου και στις 16 Αυγούστου ημέρα του Ιερού Μανδηλίου.
Άλλη αχειροποίητη εικόνα, θεωρείται η εικόνα της Παναγίας Προδρομίτισσας (19ος αι.) που βρίσκεται στη ρουμάνικη σκήτη506 του Τιμίου Προδρόμου στο Άγιο Όρος. Η σκήτη έχει μορφή κοινοβιακού συγκροτήματος και ανήκει στην κυρίαρχη μονή της Μεγίστης Λαύρας (963). Μέχρι το 1854 στη θέση της ήταν το κελί του Τιμίου Προδρόμου με μοναχούς καταγόμενους από τη Χίο. Η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας επέτρεψε τη μετατροπή του κελιού σε σκήτη. Με πατριαρχικό Σιγίλιο το 1856 επί Πατριάρχη Κυρίλλου Ζʹ (1855‐1860) επικυρώθηκε η ίδρυση και η κοινοβιακή οργάνωση της Σκήτης. .
Τις πληροφορίες που αφορούν στην αχειροποίητο εικόνα παραδίδει ο ιερομόναχος Γεράσιμος Σμυρνάκης (1862‐1935)510. Κατά τον ιερομόναχο ο αγιογράφος Γιωργάκης Νικολάου ξεκίνησε να ζωγραφίσει, έπειτα από επιθυμία του ιερομόναχου Νήφωνα (1857‐1870), την Παναγία βρεφοκρατούσα. Καθώς κόντευε όμως να ολοκληρώσει την αγιογράφηση της εικόνας είδε ότι τα πρόσωπα του Χριστού και της Παναγίας ήταν αλλοιωμένα. Ο αγιογράφος πίστεψε ότι δεν ήταν άξιος να τελειώσει την εικόνα. Άφησε λοιπόν την εργασία με σκοπό να την συνεχίσει την επόμενη μέρα. Το πρωί έκανε τρεις μετάνοιες και προσευχήθηκε ώστε να μπορέσει τελειώσει το έργο του. Όταν πήγε να συνεχίσει την εργασία του είδε έκπληκτος τα πρόσωπα στην εικόνα να είναι τέλεια ζωγραφισμένα και να λάμπουν.
Για την Αχειροποίητο Εικόνα της Θεοτόκου ο Γερ. Σμυρνάκης (σελ. 423) αναφέρει: Εν τω Κυριακώ εύρηται ανηρτημένη επί του κατ’ ανατολάς αριστερού κίονος αχειροποίητος εικών της Θεομήτορος μόνον κατά την μορφήν, ην ο εν Ιασίω ζωγράφος Γιωργάκης Νικολάου ονόματι πολλά μοχθήσας και μη δυνηθείς να ιστορήση κατά την θέλησιν του τότε Δικαίου της σκήτης Νήφωνος Ιερομονάχου (1857-1870) και κατά την ιδίαν αυτού τέχνην παρήτησεν ανεπιμέλητον εν ερμαρίω, ίνα παραλάβη αυτήν ο ειρημένος Δικαίος. Ημέραν τινά όμως, ως αφηγήθη ημίν ο μέχρι του Δεκεμβρίου 1899 ζων Ιερομόναχος Νήφων, λαβών αυτήν ο ρηθείς ζωγράφος εκ του ερμαρίου προς δυνατήν αποπεράτωσιν εύρε λαμπράν και ωραίαν την μορφήν, ως σήμερον δείκνυται. Τότε δε ούτος εξέδωκε τη 29η Ιουνίου 1863 εν Ιασίω πιστοποιητικόν, δι΄ου δηλοποιεί: «Αφού κατά την τέχνην μου επέρασα το πρώτον και δεύτερον χέρι επί των ενδυμάτων και του προσώπου της εικόνος , κατά το τρίτον χέρι είδον την Παναγίαν και τον Χριστόν ηλλοιωμένους την μορφήν. Διό εξοργισθείς ενόμισα ότι επιλαθόμενος της τέχνης μου δεν ηδυνάμην να τελειοποιήσω την εικόνα. Και επειδή ήτο εσπέρα, κατεκλίθην, ίνα την επαύριον μετά ζέσεως επαναλάβω την εργασίαν. Την δε πρωίαν ποιήσας τρεις μετανοίας προς έναρξιν της εργασίας, ω του θαύματος! Εύρον τα πρόσωπα της Θεομήτορος και του Χριστού υπερφυώς συντετελεσμένα.
Από τότε η εικόνα της Παναγίας που παριστάνεται στον τύπο της Οδηγήτριας ονομάζεται Παναγία Προδρομίτισσα η αχειροποίητος και βρίσκεται αναρτημένη στον αριστερό ανατολικό κίονα του Κυριακού μπροστά από το Τέμπλο.
Περίφημη αχειροποίητος εικόνα της Παναγίας των νεώτερων χρόνων είναι και η Ιεροσολυμίτισσα (1870). Η παράδοση που συνοδεύει την εικόνα έγινε ευρέως γνωστή από διηγήσεις γερόντων όπως εκείνη του γέροντα Παΐσιου του αγιορείτη. Η δημιουργία της εικόνας συνδέεται με τη μοναχή αγιογράφο Τατιανή, η οποία μόνασε στη ρώσικη Ιερά μονή της Μυροφόρου Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής στην Ιερουσαλήμ. Σύμφωνα με την παράδοση, η Τατιανή βλέπει σε όραμα ότι την επισκέπτεται στο κελί της μία άγνωστη μοναχή, η οποία της ζητά να την ζωγραφίσει. Η Τατιανή απαντά ότι δεν είναι ζωγράφος αλλά αγιογράφος. Τότε η άγνωστη μοναχή της λέει να την αγιογραφήσει. Η Τατιανή απορεί με το θάρρος της ξένης και της αποκρίνεται ότι δεν έχει ξύλο (σανίδι) για να την αγιογραφήσει. Έπειτα η άγνωστη μοναχή της δίνει ένα σανίδι και της λέει να την ζωγραφίσει. Ενώ τελικά αρχίζει η Τατιανή να την αγιογραφεί βλέπειτα άμφια της μοναχής να γίνονται χρυσά, το πρόσωπό της να λάμπει και να λέει: ʹʹΩ μακαρία Τατιανή, μετά τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά, θα με αγιογραφήσεις πάλι εσύʹʹ. Τότε η Τατιανή καταλαβαίνει ότι αγιογραφεί την Παναγία. Ταράζεται και σπεύδει στην Ηγουμένη για να της διηγηθεί το όραμα.Η Ηγουμένη δυσπιστεί και της λέει να πάει να κοιμηθεί και την επόμενη μέρα να αγιογραφήσει μία εικόνα της Παναγίας. Καθώς όμως επιστρέφει στο κελί τηςβλέπει να βγαίνει φως και αισθάνεται ευωδία. Τότε ειδοποιεί την Ηγουμένη και μαζί αντικρίζουν το θαύμα. Η εικόνα του οράματος της Τατιανής βρίσκεται εκεί στο κελί αχειροποιήτως.Έπειτα παρουσιάζεται πάλι η Παναγία στην Τατιανή και της λέει να την μεταφέρουν στο σπίτι της, στη Γεσθημανή. Έτσι και έγινε. Η εικόνα παριστάνει την Θεοτόκο να κρατάει το Βρέφος στο αριστερό της χέρι. Η αχειροποίητος εικόνα της Ιεροσολυμίτισσας εξακολουθεί να βρίσκεται στο Ιερό προσκύνημα του θεομητορικού μνήματος στη Γεσθημανή (περίπου 379‐386)513.Όσον αφορά στην παράδοση που συνοδεύει την Παναγία Ιεροσολυμίτισσα, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι είναι πολύ νεότερη και δεν καταγράφεται ούτε στα Οδοιπορικά προσκυνητών στους Αγίους Τόπους ούτε όμως και στη σχετική βιβλιογραφία. Εδώ θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι εσκεμμένα συνδέθηκε η εν λόγω εικόνα με αχειροποίητη παράδοση. Δεν μπορούμε όμως να αποκλείσουμε την περίπτωση να υπάρχουν ψήγματα ιστορικής πραγματικότητας, τα οποία με το πέρασμα των χρόνων χάθηκαν ή ακόμα και παραμερίστηκαν προκειμένου να τονιστεί η αχειροποίητος προέλευση της εικόνας.
BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Καλοκύρης 1972: Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν ανατολής και δύσεως, Θεσσαλονίκη 1972.
2. Αρχιμ. Μαρινάκης Θεοφύλακτος. ʺΠαναγίεςʺ Θαυματουργές,
3.Μέγας Συναξαριστής Μηνός Αυγούστου.
4.Παναγία η Προδρομίτισσα-Περιοδικό Άγιος Κυπριανός.
5.Θ.Η.Ε.
6. : Μάρκος Σιώτης, Ιστορία και Θεολογία των Ιερών Εικόνων
7. Georges Gharib, Οι εικόνες της Παναγίας (ιστορία και λατρεία),Αρχιμανδρίτης Ιγνάτιος Σωτηριάδης (μτφ.), Κατερίνη 1997.
8.Ευτυχία Κουρκουτίδου Νικολαΐδου,-Αχειροποίητος ο μεγάλος ναός της Θεοτόκου, Θεσσαλονίκη 1989
9.Χρυσάνθη Μαυροπούλου‐Τσιούμη, Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη 1996.
10.Ανδρέας Ξυγγόπουλος, ʺΗ λατρευτική εικών του ναού της Αχειροποιήτου Θεσσαλονίκης
11.Γεράσιμος Σμυρνάκης, Το Άγιον Όρος, Αθήνα 1903.
Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου.
Μετά την παράδοση που θέλει τον Λουκά ως τον πρώτο αγιογράφο της χριστιανοσύνης, υπάρχουν και σχετικές παραδόσεις που αναφέρονται στις αχειροποίητες εικόνες της Παναγίας
Η Παναγία της Λύδδας
Στη συγκεκριμένη εικόνα αναφέρεται και ο Γεώργιος Μοναχός ( 9ος αι.) ως εξής: ʹʹτό προσκυνούμενον καί τιμώμενον ἀχειρότευκτον ἀπεικόνισμα… ʹʹ.
Στο ελληνικό χειρόγραφο Venetus Marcianus Graegus 573 (774)434 απαντά επίσης η παράδοση για την εικόνα της Λύδδας αλλά σε διαφορετική συνάφεια σε σχέση με τις παραπάνω πηγές. Σύμφωνα με το κείμενο αυτού του χειρογράφου οι χριστιανοί και οι ιουδαίοι φιλονικούν στην περιοχή της Λύδδας για την ιδιοκτησία ενός ναού. Ο άρχοντας της πόλης αφήνει την υπόθεση να λυθεί από τη Θεία Πρόνοια. Ο άρχοντας ανακοινώνει ότι, αν μετά από προσευχή σαράντα ημερών δεν εμφανιστεί κάποιο θεϊκό σημάδι στον ναό, τότε ο ναός δεν θα ανήκει σε καμία από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Πάνω σ΄ ένα πορφυρό κίονα όμως, στη δυτική πλευρά του ναού, τυπώνεται θαυματουργικώς το ομοίωμα της Παναγίας: ʹʹ…τῆς δέὑπεραγίας δεσποίνης ἡμῶν τοῦ χαρακτῆρος ἀχειρογράφως ἐν τῷ κεκλῆσθαι ἐκτυπωθέντος ἐν τῷ πρός δυσμάς τῆς ἐκκλησίας τοίχῳ πρός τῇ γράψαντες τῷ βασιλεῖ τάς ἱεράς εἰκόνας ἐξυβρικότι.ʹʹ, Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Διήγησις, PG 113, 441A. Μετά απʹ αυτό το γεγονός οι Εβραίοι εγκαταλείπουν τον ναό αποδεχόμενοι το θαύμα: ʹʹ…Φύγωμεν, λέγοντες, τῆς γάρ μητρός τοῦ Θεοῦ αὐτῶν, ὡς φασίν, τόἐκτύπωμα, ἰδού, πέφανται.ʹʹ436. Έτσι ο ναός, έπειτα από τη θαυματουργική επέμβαση της Θεοτόκου, περνά στην ιδιοκτησία των χριστιανών.
Από τον 7ο αι. η εικόνα της Λύδδας ονομάζεται και Παναγία της Ρώμης διότι, κατά την παράδοση, ο Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως, περνώντας από τη Λύδδα αφού ζήτησε να αντιγραφεί η εικόνα, την έστειλε στη Ρώμη. Δυστυχώςόμως δεν υπάρχουν περαιτέρω πληροφορίες για την τύχη της εικόνας. Η εικόνα της Λύδδας δεν σώζεται, φαίνεται όμως να σχετίζεται με την παλαιστινιακής προέλευσης εικόνα της Παναγίας Santa Maria Nova (6ος αι.), την οποία όπως είδαμε ακολουθεί αποστολική παράδοση.
Παναγία η Αβραμιώτισσα
Αχειροποίητος θεωρείται και η φορητή εικόνα της Παναγίας, που βρισκόταν στη μονή Αχειροποιήτου ή Αβραμιτών στην Κωνσταντινούπολη, κοντά στη Χρυσή ή Μεγάλη Πύλη, γνωστή με το όνομα Αβραμιώτισσα. Η παράδοση αποδίδει την ίδρυση της μονής στον Μέγα Κωνσταντίνο (324‐337) και στον μοναχό Αβράμιο. Είναι βέβαιο πάντως ότι η μονή υπήρχε τον 5ο αι., άρα και η θαυματουργή εικόνα, διότι στον βίο της αγίας Ματρώνας (5ος αι.) από τον Συμεώνα τον Μεταφραστή, αναφέρεται ότι ο μοναχός Ακάκιος υπήρξε ποιμένας στη μονή Αβραμιτών: ʹʹ…καίἈκάκιος τίς ἀνήρ, ὅς καίἐπʹ εὐλαβείᾳ περιφανής ,ὅς καί τῆς εἰς τό τρίτον μονῆς τοῦ θεοφόρου Ἀβραμίου ποιμήν ἐτύγχανεν… ʹʹ. Η μονή μέχρι και τον 11ο αι. αναφέρεται με δύο ονομασίες εκείνες των Αβραμιτών και της Αχειροποιήτου. Ο βιογράφος του Αγίου Βασιλείου του Νέου (περίπου 866‐944), Γρηγόριος αναφέρει ότι το όνομα της μονής, ως Αχειροποίητης, οφείλεται στο γεγονός ότι φυλάσσεται σ΄ αυτήν εικόνα της Θεοτόκου, η οποία δεν δημιουργήθηκε από ανθρώπινο χέρι αλλά από την ίδια την Θεοτόκο: ʹʹοὐδείς ἐτεχνούργησεν ἀλλʹ αὐτήἡ Θεοτόκος ἐπιστᾶσα, ὡς λόγος, τῇ χειρί τόν ἑαυτῆς χαρακτήρα ἐτύπωσε, μέχρι καί σήμερον συνιστάμενονʹʹ.
Η εικόνα της Παναγίας αχειροποιήτου της Κωνσταντινούπολης δεν σώζεται. Κατά τη λατινική κατοχή (1204‐1261) η μονή των Αβραμιτών καταστρέφεται και μαζί της χάνονται και τα ίχνη της αχειροποιήτου εικόνας.
Παναγία της Santa Maria Trastevere
Σε κείμενα προσκυνητών της δεκαετίας του 640 γίνεται λόγος για μία άλλη φορητή αχειροποίητο εικόνα της Παναγίας η οποία βρίσκεται στο ναό της Santa Maria Trastevere στη Ρώμη. Η Παναγία παριστάνεται ως ένθρονη βρεφοκρατούσα. Η εικόνα αυτή αναφέρεται ως per se facta est, που σημαίνει αχειροποίητη . Ακολούθως απαντά η εν λόγω εικόνα και στο χειρόγραφο Venetus Marcianus Graegus 573 (774). Σύμφωνα με την πληροφορία που μας παραδίδει το παραπάνω χειρόγραφο, η Παναγία επιθυμεί να αφιερωθεί στην ίδια ο ναός των μαρτύρων στη Ρώμη. Εμφανίζεται λοιπόν η εικόνα της στον ναό, αχειρογράφως, ως ένθρονη βρεφοκρατούσα. Μετά από αυτό το γεγονός ο ναός αφιερώνεται στο όνομά της: ʹʹἩἐν τῇ τῆς Τραστιβέρεως ἐκκλησίᾳἐν Ρώμῃ προσκυνουμένη καί σεβομένη ἀχειροποίητος ἀληθῶς (fol.24v)… ʹʹ.
Η εικόνα της Παναγίας Trastevere που είναι γνωστή στους νεώτερους χρόνους ως Madonna della Clemenza, ετιμάτο ιδιαιτέρως κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους448. Μάλιστα ο πάπας Γρηγόριος ο IV (827‐844) έχτισε ορατόριο (a praesepium) προς τιμή της. Η εικόνα σώζεται και εξακολουθεί να βρίσκεται στον ίδιο ναό.
Παναγία της Κυζίκου.
Αχειροποίητος θεωρείται και η εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης της μητρόπολης Κυζίκου στη Μικρά Ασία (12ος αι.). Κατά την παράδοση, η εικόνα προέρχεται από τη μονή του Μεγάλου Αγρού, ο οποίος καταστράφηκε την πρώτη δεκαετία του 14ου αι.. Αφού χάθηκε, φανερώθηκε ξανά, μετά από υπόδειξη της ίδιας της Θεοτόκου και τοποθετήθηκε στη μονή της Θεοτόκου Φανερωμένης και Αχειροποιήτου της μητρόπολης Κυζίκου. Πλήθος πιστών προσέρχονταν στη μονή για να προσκυνήσει την εικόνα, μέχρι την πρώτη δεκαετία του 20ου αι., οπότε και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Η Θεοτόκος παριστάνεται στον τύπο της Οδηγήτριας. Σήμερα βρίσκεται στον πατριαρχικό ναό στο Φανάρι και κοσμεί το προσκυνητάρι του αριστερού κλίτους.
Η Παναγία Φανερωμένη αποτέλεσε αντικείμενο ιδιαίτερης λατρείας στα χρόνια των Παλαιολόγων (1261‐1453). Αρκετά καθολικά μονών αφιερώθηκαν στην ʹʹΑχειροποίητοʹʹ ή ʹʹΦανερωμένηʹʹ. Ο ναός της Αχειροποιήτου στη Θεσσαλονίκη (περίπου 1270‐1274)456, η μονή του Μεγάλου Αγρού στη Βιθυνία (περίπου 1278), η μονή της Φανερωμένης στα Φραγκουλιάνικα της Μέσα Μάνης (1322‐1323), η μονή της Φανερωμένης στην Κωνσταντινούπολη (πριν το 1341), η μονή της Φανερωμένης στη Λευκωσία (δεύτερο μισό του 14ου αι.), η μονή της Φανερωμένης στην Καστοριά (τέλη 14ου αρχές 15ου αι. χρονολόγηση των τοιχογραφιών). Μάλιστα ο εικονογραφικός τύπος της Παναγίας Φανερωμένης απαντά σε μεγάλο αριθμό φορητών εικόνων της Παλαιολόγειας εποχής.
Χαρακτηριστικά η εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης στον ομώνυμο ναό στη Βέροια (τέλη 13ου αι.) λατρεύεται ως αχειροποίητη και αποδίδεται σε εργαστήρι της Πρωτεύουσας.
Η Αχειροποίητος Παναγία της Θεσσαλονίκης.
Περιώνυμος αχειροποίητος είναι και η εικόνα της Παναγίας (13ος αι) που συνδέεται με τον ομώνυμο ναό στη Θεσσαλονίκη (μέσα 5ου αι.). Ο ναός αποτελεί τυπικό δείγμα τρίκλιτης, ξυλόστεγης, ελληνιστικής βασιλικής με υπερώα. Το 1430 η Αχειροποίητος ήταν ο πρώτος ναός της Θεσσαλονίκης, μετά την άλωση της πόλης από τους Τούρκους, που κατέλαβε ο σουλτάνος Μουράτ και τον μετέτρεψε σε τζαμί (Eski cuma camii). Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, υπήρξε πρόταση να χρησιμοποιηθεί ο ναός ως Βυζαντινό Μουσείο της πόλης. Αυτό όμως δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή χρησιμοποιείται ως καταυλισμός προσφύγων. Τελικά η Αχειροποίητος χρησιμοποιείται ξανά ως χριστιανική εκκλησία το 1930.
Τα σχετικά με την αχειροποίητη εφέστια εικόνα του ναού πληροφορούμαστε από τον Κωνσταντίνο Αρμενόπουλο, νομοφύλακα και κριτή στη Θεσσαλονίκη από το 1347, σε λόγο που εκφωνεί κατά την παραμονή της εορτής του Αγίου Δημητρίου, στον ναό της Αχειροποιήτου. Σύμφωνα με το κείμενο αυτό η λατρευτική εικόνα της Θεοτόκου, της οποίας ο εικονογραφικός τύπος δεν προσδιορίζεται, μεταβάλλεται κατά τρόπο θαυματουργικό σε όρθια δεομένη χωρίς το βρέφος, εξαιτίας του αμαρτήματος του κτήτορα. Επειδή αυτή η μεταβολή έγινε χωρίς την επέμβαση κάποιου ζωγράφου, η εικόνα ονομάζεται Αχειροποίητος, όπως και ο ναός στον οποίο έλαβε χώρα το θαυματουργό γεγονός.
Η πρώτη ως τότε γνωστή ονομασία του ναού ήταν ʹʹτῆς ἁγίας ἀχράντου Θεοτόκουʹʹ, σύμφωνα με το κείμενο της ομιλίας του Λέοντα του Μαθηματικού και φιλοσόφου, που εκφωνήθηκε στις 25 Μαρτίου του 842 εντός του ναού. Η ονομασία από το 842 ως το 1115 είναι ουσιαστικά όμοια. ʹʹτῆς ἀχράντου Θεοτόκουʹʹ, ʹʹὙπεραγίας Θεοτόκουʹʹ, ʹʹΠαναγίας Θεοτόκουʹʹ, ʹʹἉγίας Θεοτόκουʹʹ, ʹʹτῆς Ἀειπάρθενου Πανάγνου και Θεομήτοροςʹʹ. Η χρονική στιγμή που αποκτά ο ναός το όνομα Αχειροποίητος, τοποθετείται γύρω στο 1270, όπως μαρτυρεί η ύπαρξη ενός μολυβδόβουλου με την παράσταση της Παναγίας αχειροποιήτου.
Η αχειροποίητος της Παναγίας στη Θεσσαλονίκη προβάλλεται από τον Κ.Αρμενόπουλο ως εικόνα εξίσου σημαντική με τις αχειροποίητες εικόνες του Χριστού, το Ιερό Μανδήλιο και Ιερό Κεράμιο. Το σχετικό κείμενο έχει ως εξής : ʹʹΠρός τῇ θείᾳ τῆς ἐνταῦθα θεομήτορος εἰκόνι, ἥ τῷὄντι θεόθεν, οὐκ ἐξ ἐπινοίας ἤ χειρός ἀνθρωπίνης, οὕτως ὄρθιος, ἱκέσιος ἐσχημάτισται, διά τό τοῦ κτήτορος, ὡς ἀληθής αἱρεῖ λόγος, ἐνταῦθα γεγενημένον ἀμπλάκημα, οὗ χάριν καί τήν Ἀχειροποιήτος, κατά τάς ῥάκει πρῴην καί κεράμῳ δεσποτικάς ἐντυπωθείσας μορφάς…ἡ μέν πάναγνος τοῦ Θεοῦ Μήτηρ ἱκέσιος ἱσταμένη φαίνηται…ὅλας χεῖρας ἀνατείνουσαν ἱκεσίους, πρός τίνα δέ καίὑπέρ τίνος, ἡ πρός ὅν άρρήτως αὐτή Θεόν ἔτεκε ʹʹ.
Όπως αναφέρει ο ομιλητής, η εικόνα του ναού σχηματίστηκε εξαιτίας του αμαρτήματος, στο οποίο περιέπεσε ο κτήτορας του ναού. Ο Αρμενόπουλος δεν αναφέρει ούτε το όνομα αλλά ούτε και το αμάρτημα του κτήτορα επειδή, όπως σημειώνει, είναι γνωστά από την παράδοση. Ο Ξυγγόπουλος τοποθετεί πάντως χρονικά τη μεταλλαγή της εικόνας μετά το τέλος της λατινοκρατίας (1222).
Ακολούθως συνδέει τον ναό της Θεσσαλονίκης με τη μονή των Αβραμιτών στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα λοιπόν με τον ερευνητή, ο ναός της Αχειροποιήτου περιέρχεται τον 13ο αι. στους μοναχούς της μονής Αβραμιτών, οι οποίοι τον χρησιμοποιούν ως καθολικό της μονής που πιθανόν ίδρυσαν στην Θεσσαλονίκη, σε ανάμνηση της κατεστραμμένης μονής τους στην Κωνσταντινούπολη. Κατά τον Ξυγγόπουλο οι Αβραμίτες μοναχοί ονομάζουν τον παλιό ναό της Οδηγήτριας σε Αχειροποίητο προς τιμή της παλιάς μονής τους. Kατά τον Ξυγγόπουλο η παλιά εικόνα που βρισκόταν στον ναό της Θεσσαλονίκης και ακολουθούσε τον τύπο της Οδηγήτριας, πρέπει να είχε καταστραφεί από τους Λατίνους. Με αυτή την πράξη βεβήλωσης πιθανόν έχει σχέση το αμπλάκημα που αναφέρει ο Αρμενόπουλος. Ο Ξυγγόπουλος δηλαδή υποστηρίζει ότι πίσω από το αμπλάκημα του κτήτορος βρίσκεται η λατινική Εκκλησία. Μετά λοιπόν την αποχώρηση των Λατίνων οι Αβραμίτες μοναχοί ονομάζουν τον ναό της Θεσσαλονίκης Αχειροποίητο και τότε ίσως, σύμφωνα με τον Ξυγγόπουλο, επαναζωγραφίστηκε η βεβηλωμένη εικόνα ή κατασκευάστηκε νέα, σε άλλο εικονογραφικό τύπο από την παλιά εικόνα της Οδηγήτριας. Είναι όμως λίγο δύσκολο να δεχτεί κανείς, ότι ένας από τους τέσσερις καθολικούς ναούς της μητρόπολης Θεσσαλονίκης θα παραχωρούνταν εύκολα σε κάποιους άλλους έστω και αν επρόκειτο για μοναχούς που προέρχονταν από την Κωνσταντινούπολη. Επιπλέον αναρωτιέται κανείς για ποιό λόγο οι Λατίνοι θα κατέστρεφαν εικόνα της Παναγίας και μάλιστα σ΄ έναν ναό, ο οποίος μάλλον δεν πρέπει να πέρασε στην κατοχή τους.
Σύμφωνα με νεώτερη άποψη το θαύμα της μεταλλαγής της εικόνας της Παναγίας και άρα και το όνομα του ναού συσχετίζονται με τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ τον Παλαιολόγο (1258‐1282). Το αμάρτημα του κτήτορα είναι ο σφετερισμός του θρόνου και η τύφλωση του νόμιμου διαδόχου, του ανήλικου Ιωάννη Δʹ Λάσκαρη, από τον Μιχαήλ Ηʹ για τα οποία και αφορίζεται από τον πατριάρχη Αρσένιο. Επιπλέον ο αυτοκράτορας αποδοκιμάζεται και για τη φιλενωτική του στάση στο θέμα της ένωσης ανατολικής και δυτικής εκκλησίας. Αποτέλεσμα μάλιστα της πολιτικής του ήταν να μην τύχει νεκρώσιμης ακολουθίας από την πλευρά της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Όσον αφορά στη σχέση του Μιχαήλ Η΄ με τη Θεσσαλονίκη φαίνεται να είναι ιδιαίτερα στενή όπως μας πληροφορεί ο σύγχρονος ιστορικός Γεώργιος Ακροπολίτης. Ο αυτοκράτορας θεωρεί την πόλη της Θεσσαλονίκης ιδιαίτερη πατρίδα του, υπάγεται στην εξουσία του, αφού ο πατέρας του, ο μέγας δομέστικος Ανδρόνικος Παλαιολόγος, υπήρξε ηγεμόνας της και μάλιστα πέθανε και τάφηκε εκεί: Υπάρχουν ενδείξεις, ότι ο ίδιος αυτοκράτορας καθιέρωσε την τιμή της Θεοτόκου Αχειροποιήτου και σε άλλες μονές της Μικράς Ασίας. Διατηρεί για παράδειγμα ιδιαίτερες σχέσεις με τη μητρόπολη Κυζίκου, στην οποία, όπως σημειώθηκε παραπάνω, υπήρχε αχειροποίητος εικόνα της Παναγίας. Κατά τη θριαμβευτική του είσοδο στην Κωνσταντινούπολη το 1261 ο μητροπολίτης Κυζίκου, Γεώργιος Κλειδάς, είναι εκείνος που ʹʹἀπεστόμισε τάς εὐχάςʹʹ στη Χρυσή Πύλη. Μάλιστα αν και η Πρωτεύουσα είχε απελευθερωθεί ήδη από την 25ηΙουλίου, η πανηγυρική επάνοδος του Μιχαήλ Η΄ έγινε την 15η Αυγούστου με σκοπό να συμπέσει με την εορτή της Θεοτόκου.
Επιπλέον, ο Μιχαήλ ονομάζει Αχειροποίητο και τη μονή της Θεοτόκου των Κελλιβάρων στο όρος Λάτρος της Μικράς Ασίας και την συνενώνει με εκείνη του Αγίου Δημητρίου, προστάτη αγίου των Παλαιολόγων. Επίσης στον ναό της Θεοτόκου στη Θεσσαλονίκη υπήρχε από παλιά παράδοση συλλατρείας Παναγίας και Αγίου Δημητρίου ως προστατών της πόλης. Ο Μιχαήλ, όπως αναφέρεται παραπάνω, συνενώνει την λατρεία της Θεοτόκου με εκείνη του Αγίου Δημητρίου στο Λάτρο, ακολουθώντας ίσως το παράδειγμα του ναού της Αχειροποιήτου.
Ο Μιχαήλ πρόβαλε, με το ξεκίνημα της βασιλείας του, τη Θεοτόκο, ως προστάτιδα της Πόλης. Ο κτήτορας λοιπόν δεν αποκλείεται να είναι ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος, ο οποίος προσπαθεί να καθιερώσει μία σημαντική λατρεία κύριος στόχος της οποίας είναι η αποκατάσταση και η συνέχιση της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Κατά την Κωνσταντινίδη αιτία για την ανανέωση της τιμής της Παναγίας Αχειροποιήτου από τον Μιχαήλ, στάθηκε το γεγονός της επανάκτησης της Πόλης μετά από μισό αιώνα λατινικής κατοχής σε συνδυασμό με την καταστροφή της μονής Αχειροποιήτου στην Πρωτεύουσα αλλά και της μεταφοράς του Ιερού Μανδηλίου στη Δύση.
(Πηγή.Ευτυχία Κουρκουτίδου Νικολαΐδου, Αχειροποίητος ο μεγάλος ναός της Θεοτόκου, Θεσσαλονίκη 1989)α.
Παναγία η Πλατανιώτισσα.
Η παράδοση που αφορά στην Παναγία Πλατανιώτισσα έχει τις ρίζες της στον 4ο αι. και θεωρείται ότι αναπαράγει πιστά την παράδοση περί της Παναγίας Μεγαλοσπηλαιώτισσας. Απαντούν δύο εκδοχές που αφορούν στην εμφάνιση της εικόνας. Κατά την πρώτη, που είναι και η πιθανότερη, το 840 κατά τη διάρκεια της βʹ φάσης της εικονομαχίας (815‐843) το σπήλαιο της Μεγάλης Μονής πυρπολείται, η εικόνα όμως σώζεται και οι πιστοί την περιφέρουν σε πόλεις και χωριά για να οικοδομηθεί η πίστη των χριστιανών. Σε μία τέτοια περιφορά οι ιερομόναχοι της μονής διανυκτερεύουν στον ίδιο τόπο που είχαν διανυκτερεύσει τα δύο αδέρφια, ο Συμεών και ο Θεόδωρος όταν αναζητούσαν την εικόνα του Ευαγγελιστή Λουκά, ανάμεσα δηλαδή στα τρία πλατάνια. Στο κοίλο εσωτερικό του ενός πλατάνου, όπου κρέμασαν την εικόνα, χαράκτηκε με θαυμαστό τρόπο, αχειροποιήτως το ομοίωμά της.
Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, την ώρα που οι Πατέρες Συμεών και Θεόδωρος βλέπουν στο όνειρό τους τον Ανδρέα και τον Λουκά, ο δεύτερος δείχνει προς τα δυτικά, δηλαδή προς το ένα από τα τρία πλατάνια και τους παρακινεί να δουν την εικόνα της Παναγίας που αποτυπωνόταν εκείνη τη στιγμή στην κουφάλα του δέντρου. Οι Άγιοι Πατέρες ξυπνούν τρομαγμένοι και κοιτώντας ανατολικά βλέπουν λαμπρό φως να χτυπά τον κορμό του πλατάνου.Κοιτούν και βλέπουν το ιερό εκτύπωμα της εικόνας της Παναγίας. Σύμφωναλοιπόν μʹ αυτή την εκδοχή το θαύμα της αποτύπωσης συνέβη τον 4ο αι. Η Παναγία Πλατανιώτισσα γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου ημέρα της Γεννήσεως της Θεοτόκου και πλήθος πιστών προσέρχεται κάθε χρόνο για να την προσκυνήσει.
Στην κοίλη και λεία επιφάνεια λοιπόν της κουφάλας του πλατάνου είναι αποτυπωμένη, ανάγλυφη, αμετάβλητη στους αιώνες η εικόνα της Παναγίας Πλατανιώτισσας. Ανήκει στον τύπο της δεξιοκρατούσας. Το κεφάλι της γέρνει προς τα δεξιά. Η εικόνα είναι πανομοιότυπη με την ανάγλυφη εικόνα του Μεγάλου Σπηλαίου. Στο σημείο του Ιερού αποτυπώματος της Θεοτόκου ο φλοιός του πλατάνου είναι νεκρός και αμετάβλητος. Το πάχος του είναι ιδιαίτερα μικρό. Γύρω όμως από το σημείο του πλατάνου που είναι αποτυπωμένη η εικόνα, ο πλάτανος βλασταίνει και αναπτύσσεται κανονικά ακόμα και μέσα στην κουφάλα του δέντρου.
Παναγία Εικοσιφοίνισσα
Αχειροποίητος θεωρείται και η εικόνα της Παναγίας Εικοσιφοίνισσας η οποία βρίσκεται στην ομώνυμη μονή στο όρος Παγγαίο σε υψόμετρο 780 μέτρων. Ηίδρυση της μονής συνδέεται, χωρίς όμως να μπορεί να αποδειχθεί, με τον επίσκοπο Φιλίππων Σώζοντα, ο οποίος φαίνεται να υπογράφει τα Πρακτικά της ληστρικής λεγομένης συνόδου στην Έφεσο (449) και της συνόδου της Χαλκηδόνας (451) . Ο Σώζων ιδρύει, περίπου το 450, ναό και μοναστικό οικισμό στη θέση Βίγλα κοντά στη σημερινή μονή. Ο οικισμός όμως με την πάροδο των χρόνων εγκαταλείπεται σταδιακά. Κτήτορας ουσιαστικά της μονής είναι ο Όσιος Γερμανός (βʹ μισό 9ου ή αρχές 10ου αι.) του οποίου ο βίος αποτελεί τη μοναδική πηγή για την ίδρυση της μονής. H αρχαιότερη γραπτή μνεία περί της μονής απαντά σε επιστολή του Βασιλείου Μοδηνού το Φεβρουάριο του 1320, με την οποία ο Μοδηνός και η οικογένειά του παραχωρούν τη μισή πατρική περιουσία στη μονή Χιλανδαρίου.
Η επιστολή συντάχθηκε ανάμεσα σε άλλους και στον σεβάσμιο ιερομόναχο Συμεών ʹʹτῆς σεβασμίας μονῆς Κοσνίτζιςʹʹ (Εικοσιφοίνισσας). Ο Γερμανός μονάζει στη μονή του Αγίου Ιωάνννη του Βαπτιστή στην Παλαιστίνη, μέχρι τη στιγμή που βλέπει την Παναγία σε όραμα η οποία του ζητά να κτίσει μία μονή στο όνομά της. Ο Γερμανός ξεκινά από την Παλαιστίνη έχοντας για οδηγό την Παναγία. Τελικά φτάνει στο όρος Παγγαίο σύμφωνα με τις υποδείξεις της Παρθένου. Εκεί παίρνει ένα κομμάτι ξύλο για να αγιογραφήσει την Παναγία.
Προτού ολοκληρώσει όμως την αγιογραφία, το ξύλο σπάει στη μέση. Τότε, προς μεγάλη έκπληξη του μοναχού, βλέπει την εικόνα της Παναγίας να σχηματίζεται πάνω στο ξύλο, αχειροποιήτως, μέσα σε λαμπρό φως φοινικούν. Αυτή είναι μία από τις τρεις εκδοχές, μάλλον η επικρατέστερη, σχετικά με την εμφάνιση της αχειροποιήτου εικόνας της Παναγίας Εικοσιφοίνισσας. Η ονομασία της μονής Εικοσιφοίνισσα είναι η πλέον πρόσφατη που έχει επικρατήσει και προφανώς συνδέεται με την Αχειροποίητη εικόνα της Παναγίας. Ο τύπος της Παναγίας είναι αυτός της αριστεροκρατούσας. Σήμερα η εικόνα εξακολουθεί να βρίσκεται στο καθολικό (1837‐1847) της μονής, το οποίο είναι αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου και πλήθος πιστών την επισκέπτεται για να προσκυνήσει την εικόνα, η οποία συνεχίζει να θαυματουργεί.
Αχειροποίητη Παναγία του Καραβά.
Η προφορική παράδοση που αναφέρεται στις αχειροποίητες εικόνες της Παναγίας διασώζει μία μοναδική περίπτωση που αφορά στη μονή της Αχειροποιήτου στον Καραβά στην περιοχή Λάμπουσα της Κύπρου. Πρόκειται για ένα από τα πιο αξιόλογα βυζαντινά μνημεία της Μεγαλονήσου. Κατά την ευσεβή παράδοση ο ναός ονομάζεται Αχειροποίητος διότι δεν τον ίδρυσε ανθρώπινο χέρι στο σημείο που βρίσκεται. Πριν από αιώνες, όταν οι Τούρκοι επρόκειτο να κάψουν την Μικρά Ασία η Παναγία, που είχε τον ναό της στ΄ αντικρινά παράλια, τον σήκωσε από εκεί που ήταν και τον μετέφερε μαζί με το μοναστήρι στην Κύπρο, στις ακτές της Λάμπουσας, για να τον σώσει από τους Τούρκους.
Από τις εικόνες ξεχωρίζει η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας μέσα στην οποία μάλιστα θεωρείται ότι βρίσκεται μέρος του Ιερού Μανδηλίου. Στο κάτω μέρος της εικόνας σώζεται επιγραφή η οποία αναφέρει ότι ο ιερομόναχος Φιλόθεος το 1765 κατασκεύασε νέα εικόνα της Παναγίας μέσα στην οποία τοποθέτησε ʹʹμέρος λινού πανιούʹʹ, το οποίο βρήκε στην παλιά εικόνα που έσπασαν οι Τούρκοι κατά την λεηλασία έναντι της μονής το 1765. Διότι, σύμφωνα με μια άλλη τοπική παράδοση ο Άγιος Ευλάλιος (περίπου 3ος αι.), ο πρώτος επίσκοπος της Λάμπουσας, συνδέεται με τη μεταφορά του Ιερού Μανδηλίου, από την Έδεσσα στην περιοχή της Λάμπουσας. Μετά τον θάνατο του Άβγαρου το Μανδήλιο, που παρέμεινε στην πόλη της Έδεσσας, θέλησε να το καταστρέψει ο γιος του Άβγαρου που ήταν ειδωλολάτρης. Τότε ο Ευλάλιος πήρε το Μανδήλιο κρυφά για να το προστατέψει. Έφτασε στην ακρογιαλιά και επιβιβάστηκε σ’ ένα πλοίο που ταξίδευε για την Κύπρο. Βρέθηκε στην Λάμπουσα όπου έκτισε μονή την οποία αφιέρωσε στην αχειροποίητη εικόνα του Χριστού. Σύμφωνα λοιπόν μ΄ αυτήν την παράδοση η μονή που κτίστηκε στην περιοχή ονομάστηκε Αχειροποίητος διότι σʹ αυτή βρισκόταν η Αχειροποίητος εικόνα του Χριστού. Το καθολικό της μονής γιορτάζει στις 15 Αυγούστου επέτειο της κοίμησης της Θεοτόκου και στις 16 Αυγούστου ημέρα του Ιερού Μανδηλίου.
Παναγία η Προδρομίτισσα.
Άλλη αχειροποίητη εικόνα, θεωρείται η εικόνα της Παναγίας Προδρομίτισσας (19ος αι.) που βρίσκεται στη ρουμάνικη σκήτη506 του Τιμίου Προδρόμου στο Άγιο Όρος. Η σκήτη έχει μορφή κοινοβιακού συγκροτήματος και ανήκει στην κυρίαρχη μονή της Μεγίστης Λαύρας (963). Μέχρι το 1854 στη θέση της ήταν το κελί του Τιμίου Προδρόμου με μοναχούς καταγόμενους από τη Χίο. Η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας επέτρεψε τη μετατροπή του κελιού σε σκήτη. Με πατριαρχικό Σιγίλιο το 1856 επί Πατριάρχη Κυρίλλου Ζʹ (1855‐1860) επικυρώθηκε η ίδρυση και η κοινοβιακή οργάνωση της Σκήτης. .
Τις πληροφορίες που αφορούν στην αχειροποίητο εικόνα παραδίδει ο ιερομόναχος Γεράσιμος Σμυρνάκης (1862‐1935)510. Κατά τον ιερομόναχο ο αγιογράφος Γιωργάκης Νικολάου ξεκίνησε να ζωγραφίσει, έπειτα από επιθυμία του ιερομόναχου Νήφωνα (1857‐1870), την Παναγία βρεφοκρατούσα. Καθώς κόντευε όμως να ολοκληρώσει την αγιογράφηση της εικόνας είδε ότι τα πρόσωπα του Χριστού και της Παναγίας ήταν αλλοιωμένα. Ο αγιογράφος πίστεψε ότι δεν ήταν άξιος να τελειώσει την εικόνα. Άφησε λοιπόν την εργασία με σκοπό να την συνεχίσει την επόμενη μέρα. Το πρωί έκανε τρεις μετάνοιες και προσευχήθηκε ώστε να μπορέσει τελειώσει το έργο του. Όταν πήγε να συνεχίσει την εργασία του είδε έκπληκτος τα πρόσωπα στην εικόνα να είναι τέλεια ζωγραφισμένα και να λάμπουν.
Για την Αχειροποίητο Εικόνα της Θεοτόκου ο Γερ. Σμυρνάκης (σελ. 423) αναφέρει: Εν τω Κυριακώ εύρηται ανηρτημένη επί του κατ’ ανατολάς αριστερού κίονος αχειροποίητος εικών της Θεομήτορος μόνον κατά την μορφήν, ην ο εν Ιασίω ζωγράφος Γιωργάκης Νικολάου ονόματι πολλά μοχθήσας και μη δυνηθείς να ιστορήση κατά την θέλησιν του τότε Δικαίου της σκήτης Νήφωνος Ιερομονάχου (1857-1870) και κατά την ιδίαν αυτού τέχνην παρήτησεν ανεπιμέλητον εν ερμαρίω, ίνα παραλάβη αυτήν ο ειρημένος Δικαίος. Ημέραν τινά όμως, ως αφηγήθη ημίν ο μέχρι του Δεκεμβρίου 1899 ζων Ιερομόναχος Νήφων, λαβών αυτήν ο ρηθείς ζωγράφος εκ του ερμαρίου προς δυνατήν αποπεράτωσιν εύρε λαμπράν και ωραίαν την μορφήν, ως σήμερον δείκνυται. Τότε δε ούτος εξέδωκε τη 29η Ιουνίου 1863 εν Ιασίω πιστοποιητικόν, δι΄ου δηλοποιεί: «Αφού κατά την τέχνην μου επέρασα το πρώτον και δεύτερον χέρι επί των ενδυμάτων και του προσώπου της εικόνος , κατά το τρίτον χέρι είδον την Παναγίαν και τον Χριστόν ηλλοιωμένους την μορφήν. Διό εξοργισθείς ενόμισα ότι επιλαθόμενος της τέχνης μου δεν ηδυνάμην να τελειοποιήσω την εικόνα. Και επειδή ήτο εσπέρα, κατεκλίθην, ίνα την επαύριον μετά ζέσεως επαναλάβω την εργασίαν. Την δε πρωίαν ποιήσας τρεις μετανοίας προς έναρξιν της εργασίας, ω του θαύματος! Εύρον τα πρόσωπα της Θεομήτορος και του Χριστού υπερφυώς συντετελεσμένα.
Από τότε η εικόνα της Παναγίας που παριστάνεται στον τύπο της Οδηγήτριας ονομάζεται Παναγία Προδρομίτισσα η αχειροποίητος και βρίσκεται αναρτημένη στον αριστερό ανατολικό κίονα του Κυριακού μπροστά από το Τέμπλο.
Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα.
Περίφημη αχειροποίητος εικόνα της Παναγίας των νεώτερων χρόνων είναι και η Ιεροσολυμίτισσα (1870). Η παράδοση που συνοδεύει την εικόνα έγινε ευρέως γνωστή από διηγήσεις γερόντων όπως εκείνη του γέροντα Παΐσιου του αγιορείτη. Η δημιουργία της εικόνας συνδέεται με τη μοναχή αγιογράφο Τατιανή, η οποία μόνασε στη ρώσικη Ιερά μονή της Μυροφόρου Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής στην Ιερουσαλήμ. Σύμφωνα με την παράδοση, η Τατιανή βλέπει σε όραμα ότι την επισκέπτεται στο κελί της μία άγνωστη μοναχή, η οποία της ζητά να την ζωγραφίσει. Η Τατιανή απαντά ότι δεν είναι ζωγράφος αλλά αγιογράφος. Τότε η άγνωστη μοναχή της λέει να την αγιογραφήσει. Η Τατιανή απορεί με το θάρρος της ξένης και της αποκρίνεται ότι δεν έχει ξύλο (σανίδι) για να την αγιογραφήσει. Έπειτα η άγνωστη μοναχή της δίνει ένα σανίδι και της λέει να την ζωγραφίσει. Ενώ τελικά αρχίζει η Τατιανή να την αγιογραφεί βλέπειτα άμφια της μοναχής να γίνονται χρυσά, το πρόσωπό της να λάμπει και να λέει: ʹʹΩ μακαρία Τατιανή, μετά τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά, θα με αγιογραφήσεις πάλι εσύʹʹ. Τότε η Τατιανή καταλαβαίνει ότι αγιογραφεί την Παναγία. Ταράζεται και σπεύδει στην Ηγουμένη για να της διηγηθεί το όραμα.Η Ηγουμένη δυσπιστεί και της λέει να πάει να κοιμηθεί και την επόμενη μέρα να αγιογραφήσει μία εικόνα της Παναγίας. Καθώς όμως επιστρέφει στο κελί τηςβλέπει να βγαίνει φως και αισθάνεται ευωδία. Τότε ειδοποιεί την Ηγουμένη και μαζί αντικρίζουν το θαύμα. Η εικόνα του οράματος της Τατιανής βρίσκεται εκεί στο κελί αχειροποιήτως.Έπειτα παρουσιάζεται πάλι η Παναγία στην Τατιανή και της λέει να την μεταφέρουν στο σπίτι της, στη Γεσθημανή. Έτσι και έγινε. Η εικόνα παριστάνει την Θεοτόκο να κρατάει το Βρέφος στο αριστερό της χέρι. Η αχειροποίητος εικόνα της Ιεροσολυμίτισσας εξακολουθεί να βρίσκεται στο Ιερό προσκύνημα του θεομητορικού μνήματος στη Γεσθημανή (περίπου 379‐386)513.Όσον αφορά στην παράδοση που συνοδεύει την Παναγία Ιεροσολυμίτισσα, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι είναι πολύ νεότερη και δεν καταγράφεται ούτε στα Οδοιπορικά προσκυνητών στους Αγίους Τόπους ούτε όμως και στη σχετική βιβλιογραφία. Εδώ θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι εσκεμμένα συνδέθηκε η εν λόγω εικόνα με αχειροποίητη παράδοση. Δεν μπορούμε όμως να αποκλείσουμε την περίπτωση να υπάρχουν ψήγματα ιστορικής πραγματικότητας, τα οποία με το πέρασμα των χρόνων χάθηκαν ή ακόμα και παραμερίστηκαν προκειμένου να τονιστεί η αχειροποίητος προέλευση της εικόνας.
BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Καλοκύρης 1972: Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν ανατολής και δύσεως, Θεσσαλονίκη 1972.
2. Αρχιμ. Μαρινάκης Θεοφύλακτος. ʺΠαναγίεςʺ Θαυματουργές,
3.Μέγας Συναξαριστής Μηνός Αυγούστου.
4.Παναγία η Προδρομίτισσα-Περιοδικό Άγιος Κυπριανός.
5.Θ.Η.Ε.
6. : Μάρκος Σιώτης, Ιστορία και Θεολογία των Ιερών Εικόνων
7. Georges Gharib, Οι εικόνες της Παναγίας (ιστορία και λατρεία),Αρχιμανδρίτης Ιγνάτιος Σωτηριάδης (μτφ.), Κατερίνη 1997.
8.Ευτυχία Κουρκουτίδου Νικολαΐδου,-Αχειροποίητος ο μεγάλος ναός της Θεοτόκου, Θεσσαλονίκη 1989
9.Χρυσάνθη Μαυροπούλου‐Τσιούμη, Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, Θεσσαλονίκη 1996.
10.Ανδρέας Ξυγγόπουλος, ʺΗ λατρευτική εικών του ναού της Αχειροποιήτου Θεσσαλονίκης
11.Γεράσιμος Σμυρνάκης, Το Άγιον Όρος, Αθήνα 1903.
Του πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)